VOV4.M’nông: Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl! Tâm rnôk a[aơ tơm tiêu dôl lăp tâm rnôk mât seh kranh play. Aơ lah rnôk du\t khlay n’glêh an tât săk geh âk play. Jêng nău g^t kloh nău u\ch geh ndơ sa bah tơm tiêu tâm rnôk dja mbra kơl kônh wa g^t tay mât chăm poh phân an tâm di, đăp mpăn an mir tiêu săk geh âk đăp mpăn.

            Rnôk dja tơm tiêu mât play dôl u\ch geh âk mpeh đạm, kali, nău u\ch geh mpeh lân ju\r hu\ch. Đạm geh nău tam [ư an play têh ngăch, nta trong dơh an nău rgum dak kah s^t mpeh găr ta kêng du\t khay. Kali âk kơl an rnôk rgum n’hanh rgum hoch ăp dak kah s^t tât găr dơh soih [ư n’hao săk găr. Ăp dak trung vi lượng geh nău tam [ư tâm ban geh âk dak kah tâm tơm, kơl play chăt săk găr n’hanh geh nău hăng lơn. Yor kơt nê| nău poh phân tâm di tâm rnôk dja mbra n’glêh an tât săk geh n’hanh kah ue\h găr tiêu tât kêng du\t khay klêh. Tiến sĩ Nguyễn Văn Nam, nu^h rnâng kan mât njrăng si tăm, nhih nti Đại học Tây Nguyên an g^t:

            Rnôk dja lah rnôk găr tiêu dôl hao têh n’hanh rgum sơh dak seh kranh găr ri kônh wa ân do\ng ăp ntil phân khoáng NPK ăp to\ng. Bah meng nê kônh wa ân do\ng ăp ntil phân vi lượng lơn lah geh âk rnoh kali gay kơl găr tiêu têh chăt lay tâm rnôk dja.

            Yơn lah, a[aơ du\t âk nu^h kơi ntop poh tay lăn âk ir rnoh phân vô cơ tâm rnôk mât play yơn rgum lơn âk ăp chất đa lượng ma mô njrăng tât ăp chất trung, vi lượng. Nău dja jêng tât mo\k o\l ndơ sa, mpơl du\t kloh bah bu tuh bêk lha, êr lha, kruănh lha, ru\ng play…Thạc sĩ Phạm Công Trí, Viện khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên njrăng đă:

            Tâm rnôk poh kônh wa njrăng tât NPK, a[aơ du đêt NPK nchih cộng TE ngăn ma lah neh he mô ho\ to\ng. Rnôk poh [ư bah mô to\ng lah ân poh trung vi lượng gay đăp mpăn n’hanh njrăng đă mô dơi poh lăn âk ir trung vi lượng mô di lah kônh wa tăng bu lah mô to\ng trung vi lượng poh lăn âk ir mbra [ư jêng khêh mo\k o\l, yơn rnoh dah găp ân t^ng nău njrăng đă bah ăp nu^h [ư njêng.

            Bah meng nău poh phân vô cơ, ri nău kơi ntop poh tay phân hữu cơ an tơm tăm lah trong nkra tam gay rgâl ue\h neh, n’hao rmu\ ôm neh. Aơ lah ntil phân poh mô dơi lah mô geh đah tơm tiêu. Bah meng nău pă an ndơ sa kah an tơm tăm, phân hữu cơ hôm rgâl ue\h jêng neh ntơm bah nê n’hao nău tam bah phân hoá học. phân hữu cơ hôm ntru\t ntrôl nău rơ\ jêng bah ăp bru\n brăn ue\h tâm neh bah ir nău hao rơ\ kaman sa reh lơh khuch hô an tơm tiêu. Jêng poh ăp năm ntơm bah 15- 25kg phân ăch su\r ndrôk le\ ndum rmu\ ôm, tâm pot đah chế phẩm trichoderma an du tơm tiêu. Nkre ma kônh wa ân do\ng tay phân nitrat canxi gay n’hao âk canxi n’hanh vi lượng an tơm. Bah meng nê ân kơi ntop poh tay phân khoáng gay kơl tơm tiêu hao jêng ue\h. Rlău ma nê đah ăp mir tiêu năm bah năp nơh an geh play âk kônh wa ân puh tay phân poh lha gay kơi ntop tay ndơ sa kah kơl tơm tiêu ngăch dâk hao jêng tay. Wa Đoàn Mễ, kruanh ntu\k kan ntru\t nsôr tuch tăm nkuâl Krông Năng, n’gor Dak Lak an g^t:

            Ndrel đah poh phân vô cơ ri he ân poh phân hữu cơ đo\ng. Yor đah tơm tiêu nău u\ch geh phân hữu cơ du\t âk. Du năm he poh 2 tơ\ bôk khay mih n’hanh kêng du\t khay mih. Rlău ma phân ndrung n’gar n’hanh ăp ntil phân kônh wa ndum êng rmu\ ôm ri he ân kơi ntop poh tay phân hữu cơ vi sinh đo\ng yor tơm tiêu du\t dơh geh bu tuh ma he njrăng n’gang lor lah du\t ue\h. Tâm phân hữu cơ vi sinh geh ăp ka mu\n kaman geh tâm rdil geh nău dơi tâm rdâng tay đah du đêt ntil mbr^ng sêt kơt Phitopthora n’hanh Phuradium ta nâm reh tiêu. Yor kơt nê|, he ân poh nkre đah phân hữu cơ- phân ndrung n’gar n’hanh phân hữu cơ vi sinh lah du\t ue\h. N’hanh kônh wa njrăng, phân hữu cơ vi sinh geh ka mu\n kaman, jêng he poh phân hoá hoá jo\ tâm [ah du\t đêt lah 20 nar đah phân hữu cơ vi sinh gay păng bah khuch tât ntu\k gu\ rêh bah ka mu\n kaman.

            Trong poh an tơm tiêu lah nkô| nău kônh wa ân njrăng đo\ng. Bol ma poh phân hoá học mô lah phân hữu cơ, kônh wa ân poh bah lơ măt neh wa\r tơm tiêu, der koch mbor jru [ư khuch tât reh tiêu. Gay phân hữu cơ geh nău tam lăp sa ue\h der bah roh huach, rnôk poh ân sui bah lơ măt neh ân do\ng pih nja nkrum njâm bah lơ. Trong poh phân hoá học an du\t ue\h tâm nkual Tây Nguyên lah ân sui phân rnôk neh ho\ to\ng l’^t mbe\  wa\r mpu\m lha, [ah ngai đah tơm tiêu bah 60- 70cm, sơr đê| neh bah lơ gay phân tâm pot rlu\ tâm neh, der sơr jru [ư khuch tât reh. Lah lôch rnôk poh phân mô mâp mih, kônh wa ân to\ dak gay phân lăp tâm neh. Tiến sĩ Tôn Nữ Tuấn Nam, njrăng đă:

            Tơm tiêu păng êng đah ăp ntil tơm jong nar êng [a [a\ lah rnôk poh phân bu way koch mbor gay poh phân tâm nê an neh rmu\ nsôp, yơn đah tơm tiêu lah du ntil tơm ma reh păng du\t dơh khuch đah ăp ntil mbr^ng sêt lăp sa n’hanh nău geh lơh tăch reh tiêu lah mô ue\h. jêng he ân poh bah lơ măt neh n’hanh jo\ t^ng mông nar phân mbra lêk mbrơi mbrơi tâm neh he mô dơi koch mbor gay poh.

            Ndr^ tâm rnôk tiêu mât play kônh wa ân njrăng tât nkô| nău poh phân tâm ban ăp ntil phân đạm, lân, kali n’hanh kơi ntop trung vi lượng tâm di. Do\ng ăp ntil phân hữu cơ vi sinh geh kơi ntop tay mbr^ng sêt tâm rdil, ka mu\n kaman lơh lêk lân, gay kơl tơm tiêu hao jêng dăng n’hanh dăng cho\l đah ăp ntil tu ndru\ng chuh sa gay ndơ tuch tăm ju\r geh.

Nu^h rblang: Điểu Thân