VOV4.Mnông: Ăp năm dăch aơ, nu^h [on lan ta Daklak le\ rgâl mhe tơm tăm gay ma n’hao nău geh n’hah nău ueh, tâm ne\, nău do\ng kan tăm cà phê tâm breh đah ăp ntil tơm sa play le\ kơl ân rnăk vâl rgâl mhe nău rêh.

Wa Hoàng Thị Phong, ta xã Ea Kao, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột, n’gor Daklak tăm 50 tơm sầu riêng tâm 7 sào neh bâh rnăk vâl nơm,năm e nơh, mir tơm sầu riêng 7 năm an nău geh 3 tấn, tăch geh 55 rkeh prăk, bơi ban nău geh  bâh cà phê ta ndrel du rnoh neh. Năm aơ, mir tơm sầu riêng nchrăp an nău geh klâp ma 4 tấn, đah rnoh khlăy 75 rkeh prăk. Wa Phong nchrăp, bar pe năm tay, rnôk mir tơm cà phê ntơm ranh r^ rnoh tơm sầu riêng mbra geh đăp mpăn klâp ma 6 tất 7 tấn/năm, an nău geh 120 tât 150 rkeh prăk. Wa Hoàng Thị Phong ngơi: “ Mir tơm cà phê jay gâp le\ ranh hôm, jêng joi tơm sầu riêng tăm tâm breh gay ma geh tay prăk do\ng, ba kô tay cà phê ranh hôm sreh lơi, lah tăm mhe tay cà phê, gâp hôm nha geh play sầu riêng tăch đo\ng, lah mô r^ mô geh prăk do\ng ăp nar lah ma kâp cà phê. Mô lah he geh tay tăm tâm breh gay ma geh nău geh ăp nar, lah mô sreh lơi tăm tay r^ kâp ndơ ma do\ng jo\ ngăn”.

Tăm tâm breh tơm sa play tâm mir cà phê bah ăp năm ba năp, nô Nguyễn Văn Quốc ta thôn 3, xã Hoà Phú, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột săch tơm. Nô Quốc an g^t, ăp tơm tăm tâm breh bâh nô an nău geh klâp ma 50kg, du yan rnoh bơ bâh nô mbra geh tăch bar pe jât rkeh prăk. Rlău ma ne\, n’hâm bâh tơm bơ du\t ueh prêh, nđik, nku\m n’hâm an cà phê bah duh ta khay wai. “Gâp tăm bơ bôk năp lah yor nău săk rnglăy wa\ng sa bâh tơm aơ, tơm dơh mât, n’ha têh nku\m n’hâm an tơm cà phê, mhe nơh lah mô geh tơm bơ klâp lah mir cà phê gâp kro le\”

Nău tâm tâm breh tơm sa play tâm mir cà phê kơl an âk nu^h [on lan kan lo\ mir geh tay nău geh âk, njêng nău ueh âk an tơm tăm ta ndrel du rnoh neh, n’hao nău geh săk rnglăy tâm pah kan jan sa.

Khay mih dôl dăch tât, âk kônh wa dôl geh trong nchrtăp tăm âk ntil tơm tâm du mir kơl n’hao săk geh wa\ng sa rgâl bah hôm tăm du ntil tơm kơt ntơm nơh. Gay kơl kônh wa geh tay trong sơch tăm âk ntil tơm tăm. Nkô| way nkoch “Ndrel hăn [on lan kan lo\ mir” nar aơ, Tiến ĩ Trương Hồng, rnânmg kan tuch tăm mât rong bah Viện Khoa học Kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên mbra njrăng đă kônh wa n’hanh băl mpôl du đêt nkô| nău sơch ntil, kỹ thuật tăm, mât chăm du đêt ntil tơm sa play mbra dơi tăm rlu\ tâm mir cà phê.

Ơi wa nău tăm rlu\ âk ntil tơm tâm du mir a a[aơ phâm geh nkô| khlay đah nu^h [on lan kan lo\ mir mêh?

TS Trương Hồng: Đah tăm êng du ntil tơm lơn lah tơm cà phê ta Tây Nguyên geh tât âk rmoh rman lơn yor rnoh khlay rgâl t^ng rnôk n’hanh tâm rnôk a[aơ ri rnoh khlay cà phê geh trong r[o\ng nar lơn mô đăp mpăn n’hanh ta rnoh thuk yor nău ns^t geh tay an nu^h tăm cà phê mô âk. Phâm [ư nkre mât chăm cà phê jo\ jong nkre ns^t tay nău geh wa\ng sa an kônh wa ri mpôl hên dôl njrăng đă kônh wa ân tăm rlu\ du đêt tơm sa play geh rnoh khlay wa\ng sa âk. Lôch nê nkre âk ntil tơm tăm nkre n’hao âk nău geh wa\ng sa tâm du neh mir. Kơl mir cà phê bah he ntoch jong năm rêh, n’hao nău geh đăp mpăn lơn lah bah ir huach dak to\ tâm khay wai jêng n’hu\ch bah ir âk tơ\ to\ nău dja jêng lah he n’hu\ch bah ir huach prăk do\ng to\ dak.

Ơi wa a[aơ âk kônh wa uănh khlay tât nău sơch ntil tơm tăm rlu\ lơn lah ntil bơ n’hanh sầu riêng. Ndr^ may moh ndơ njrăng đă đah kônh wa rnôk sơch an 2 ntil tơm tăm dja gay ma tăm rlu\ tâm mir cà phê mêh?

TS Trương Hồng: Tơm sa play lah tơm jong nar, jêng kônh wa njrăng uănh lah moh ntil n’hanh moh ntil tơm nê, ri mpôl hên njrăng đă đah tơm bơ ri kônh wa ân tăm bơ bah Pháp, săk jêng ue\h, ntil bơ bút 7, aơ lah ntil tâm di đah neh ntu bri dak Tây Nguyên lah nsum n’hanh Dak Lak lah êng, yor an săk geh âk n’hanh rnoh khlay tăch âk. Đah ntil sầu riêng mpôl hên njrăng đă ân sơch ntil Mon Thon yor ntil dja du\t ue\h jêng n’hanh a[aơ geh rnoh khlay đăp mpăn n’hanh ta rnoh âk, kônh wa ân hăn tât ntu\k yơng ntil geh nsing nơm n’gâng kan dơi kan an [ư, rnôk nê kônh wa rvăt ntil săk jêng ue\h, lah he rvăt ntil mô săk jêng ue\h mô g^t kloh tu tơm luh ri tăm jo\ 4 tât 5 năm săk geh mbra khuch du\t têh, nău dja mbra khuch tât w\ang sa n’hanh nkô\ nău tuch tăm jo\ jong bah kônh wa tâm let năp aơ tay đo\ng.

Ndr^ ri rnôk he le\ sơch geh ntil hôm, may moh ndơ njrăng đă trong poh phân mât chăm, n’hanh trong [ư tăm mêh?

TS Trương Hồng: Tơm sa play jong nar ma he mhe nkoch bah lơ nê lah do\ng gay ma tăm rlu\ [ư tơm nku\m n’hâm, nkre geh nău tam kơi ntop âk ntil ndơ geh tăch tâm du mir. Ma he ntro\ng năl lah tơm cà phê lah tơm tăm tơm, yor kơt nê| he ân mât chăm mô dơn đah tơm cà phê ma hôm mât chăm an tơm sa play đo\ng. T^ng jêh geh gu\ m^n bah viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên an saơ, rnoh srêt tăm ta mir  cà phê tâm di đah tơm bơ lah nklăp bah 80 tât 100 tơm 1ha. Sầu riêng tâm ban kơt nê| đo\ng, mpeh tâm [ah nklăp 6-9m mô lah 6-12m uănh t^ng weh ntu tăm, he mbra tăm rlu\ tơm sa play ta mir cà phê mô lah ta n’gul mbor uănh t^ng kônh wa, mô lah he tăm rlu\ ta mbor cà phê ri jêh aơ tay he nsong hăn klêh nchuăn mbra dơh lơn, Bơ ri he ku^h jru 50-50- 50 n’hanh poh phân ndrung n’gar nklăp 8 tât 10kg/ntu. Nău khlay lah he ân njrăng rnôk poh phân an mir cà phê he ân poh tơm sa play đo\ng lah mô ri tơm sa play mbra sa phân cà phê, cà phê mbra geh tât khuch. Tâl 2 lah tăm sầu riêng tâm rlu\ tâm mir cà phê ri he ân poh phân Kali ta ntil Kali Sunfat, đah cà phê ri ân poh kaliclorua hôm sầu riêng ri he ân poh Kalisunfat ri nău tam mbra ue\h lơn, play mô geh nsâp, [ô kah lơn rnôk he poh Kaliclorua. Rlău ma nê tơm bơ n’hanh tơm sầu riêng geh nău bu tuh Phitopthora ôm play n’hanh tơm lah du\t khlay, jêng kônh wa ân njrăng hăn chop uănh mir mbro n’hanh ơm ban saơ gay geh trong njrăng der tam.

Ơ dăn lah ue\h wa.

Nu^h răk rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt