VOV4.Mnông: Joi trong rdâng đah duh phang an tơm cà phê, tâm ba năp nơh, du đê| doanh nghiệp, ntu\k kan m^n ua\nh n’hanh [on lan kan lo\ mir le\ do\ng ăp nău kan to\ mpêt nkrem dak an ăp mir cà phê ta Tây Nguyên. Nău kan to\ mpêt nkrem bôk năp le\ mpơl na nê| nău săk rnglăy, yơn nu^h [on lan Tây Nguyên hôm nha mô nănh do\ng, yor rnoh khlay n’hanh kơr rgâl mhe. Mhâm [ư gay ma pơk hvi nău kan to\ djrah mhe kơl an nău kan tăm cà phê nâp nâl ta nău duh phang geh lơ ma jêr njrăng a[aơ, nău nchih bâh phóng viên gu\ kan ta Tây Nguyên nkoch nău aơ.

Bôk khay wai năm aơ, wa Nguyễn Đình Hào, kruanh Hội đồng quản trị hợp tác xã Nông nghiệp Công Bằng- Chư Dliê Mnông, nkuăl Chư Mnga, n’gor Dak Lak ntru\nh ntuh kơl 76 rkeh prăk ntru\p rlong d^ng dak ntruh êng an 1,2 ha cà phê bâh hợp tác xã. Bôl ma le\ geh săk rnglăy lôch 3 khay kro phang, yơn wa hôm nha m^n rvê đo\ng. “Ta năp măt saơ geh săk rnglăy bâh nău kan: tal ngoăy lah mpêt nkrem mông nar, tal bar lah mpêt nkrem rnoh dak n’hanh mât ueh neh, tal pe lah mpêt nkrem tât 30% rnoh phân poh. Yơn gâp dôl m^n rvê du nău, rnôk ma to\ dak ntruh kơt aơ r^ cà phê geh luh dang kao tâm ndr^h đo\ng lah mô? Lah đăp mpăn geh ueh tâm khay to\ dak luh kao kơn play, r^ gâp mbra [ư le\ rngôch tât rlău 40 ha ne\.

Tiến sỹ Lê Ngọc Báu, Viện trưởng Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên an g^t, ntrong dak to\ mpêt nkrem geh Viện n’hanh du đê| doanh nghiệp ta Tây Nguyên m^n ua\nh, rgâl mhe dơi n’hanh mbơh [ư tâm nău ngăn bâh klâp ma 5 năm aơ. Ro khlay ntru\p an 1 ha klâp ma 50 rkeh prăk, nău jo\ do\ng d^ng aơ klâp ma 10 năm. Săk rnglăy pah kan do\ng trong to\ mhe lah du\t na nê|, ne\ lah mpêt nkrem tât du n’gul rnoh dak to\, mpêt nkrem le\ rngôch prăk đă nu^h to\ dak, n’huch geh 20% phân pih n’hanh n’hao geh 20% nău geh. Bôl ma kơt ne\, tât rnôk aơ, rnoh neh tăm cà phê geh to\ mpêt nkrem hôm nha mô âk, mơ geh do\ng ta du đê| doanh nghiệp n’hanh [on lan do\ng ta du rnoh neh bâh rnăk vâl nơm.

T^ng nău mbơh bâh tiến sĩ Lê Ngọc Báu, rnoh khlay cà phê bar pe năm aơ huch hao ndal, nău ntuh [ư 1 tơ\ le\ 50 rkeh prăk an ding to\ dak aơ mô dơh gay ma [on lan [ư. Ntop ta ne\, âk [on lan hôm m^n rvê tât nău mpêt nkrem dak mbra [ư n’huch nău geh mir tơm. Aơ lah ăp nău ko\ kol [ư an nău kan to\ mpêt nkrem dak hôm nha mô ho\ geh [ư do\ng âk. Doh rklaih nău ko\ kol aơ, ăp ntu\k an geh n’hao rnoh kơl prăk kan gay ma n’hao rnoh ăp nău rlong kan, nău kan geh săk rnglăy wa\ng sa têh hvi đah nu^h tăm cà phê. “Gay ma mbơh tơih âk ăp nău kan to\ dak mhe aơ r^ gâp m^n lah an geh rdâk njêng âk nău kan to\ dak, he an to\ dak an [on lan ua\nh, [ư kan an [on lan ua\nh , rnôk ne\ khân păng geh nău knơm r^ lah geh mô an nu^h [on lan mbra ntuh [ư ndơ to\ mhe aơ đo\ng. hôm a[aơ nău du\t khlăy lah nău m^n, yor rgâl nău ntuh kơl lah bu klach to\ kơt ne\ mbra [ư khuch tât nău geh. Nău kan bâh [on lan u\ch saơ lah an geh saơ nău geh ueh jêng cà phê hao âk r^ khân păng mbra ntuh kơl prăk [ư.

Ndrel nsum nău m^n đah tiến sĩ Lê Ngọc Báu, [on lan kan lo\ mir Nguyễn Bá Hán, ta xã Ea Bhôk, nkuăl Cư Kuin, nu^h le\ geh nău dơi đah trong to\ mpêt nkrem dak an cà phê bâh 2 năm aơ an g^t: “ Ntơm [ư bôk năp r^ du\t rvê, klach lah mô luh kao, yơn lah tât a[aơ le\ rlău 2 năm hôm, gâp saơ lah du\t tâm di. N’hanh đah ăp rnăk ma mô geh nu^h pah kan, r^ păng geh săk rnglăy du\t ueh, du năm mpêt nkrem geh 15-17 rkeh prăk to\ 1 ha cà phê. T^ng gâp m^n r^ ngih dak an geh nău kơl gay ma âk nu^h [on lan kơt hên mbra geh ntrup công nghệ aơ âk lơn.

Wa Hoàng Văn Thắng, groi kruanh n’gâng kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan an g^t, gay ma ntuh kơl [ư công nghệ mhe, nu^h [on lan mbra geh g^t đah prăk manh an lor t^ng nău ntru\nh 68/2013 bâh Chính phủ mpeh kơl n’huch rnoh roh rui tâm n’gâng kan tuch tăm. Bôl ma kơt ne\, rnoh kơl bâh ngih dak mô to\ng, jêng nău khlay ngăn lah rgum le\ rnoh kơl kan ntu\k rêh jêng. Le\ geh ăp nău kan mhe, ntrong kan ueh, nău a[aơ lah an geh ntrôl dăng nău mbơh gay ma nu^h [on lan knơm, geh g^t dăch, do\ng công nghệ to\ djrah an tâm di. Wa Hoàng Văn Thắng ngơi: “Mpôl he an geh rgâl mhe mpeh nău mbơh: ăp ntu\k kan mât ua\nh ngih dak, ăp ntu\k kan mbơh nău mhe, ăp ntu\k kan tuch tăm mât rong, an geh leo njrăng tâm nău kan mbơh nău mhe, klâp lah ăp nar tăng mbơh mpeh nău kan to\ dak mpêt nkrem, ngăn lah ta nkual Tây Nguyên, r^ mơ geh pơk hvi nău kan. N’hanh nău mbơh tal 2 lah ăp nău kan ueh gay ma ăp nu^h geh ua\nh saơ. Nău kan ta aơ lah he geh kơl ăp [on lan kan lo\ mir pah kan blău, doanh nghiệp [ư blău mô di lah ăp nău kan bâh ăp ntu\k kan ngih dak. N’hanh di lah he an geh [ư ăp nău kan do\ng công nghệ to\ dak mpêt nkrem, geh ăp [on lan kan lo\ mir, doanh nghiệp mbơh pă, doanh nghiệp do\ng, ăp ntu\k kan mât ua\nh ngih dak, n’hanh ăp ntu\k leo kan lam ntur neh,..gay ma khân păng tâm mbơh, kơl kĩ thuật, kơl rpăk kan.

Kơt do\ng công nghệ to\ dak mpêt nkrem an cà phê mô dơn lah ntrong kan njrăng rdâng duh phang, ma hôm nha mpo\ng tât nău pah kan nâp nâl. N’hao nău dơi ueh ndơ do\ng kan an tơm tăm tơm ta Tây Nguyên. Ta meng  nău [ư t^ng nău kơl dăch đah [on lan lơn, ăp gâl kan ăp n’gâng kan an geh ntrôl nău kan mbơh tơih, n’hao nău g^t m^n bâh nu^h [on lan, pơk hvi ăp ntrong kan tâm rgop, tâm kơl, gay ma n’hao hvi công nghệ to\ dak mhe ta ăp nkual geh tăm âk cà phê.

 Ta năp nău tât khuch duh phang tât nău kan tuch tăm ri ngoăy tâm ăp nkô| nău kônh wa uănh khlay a[aơ lah sơch, do\ng trong kan kỹ thuật to\ gay bah ir huach dak to\ yơn nha đăp mpăn to\ng an tơm rêh ue\h đo\ng. nkô| trăch nar aơ, Thạc sĩ Trần Hùng, cán bộ Viện dak to\ djrah n’hanh neh ntu ntu\k gu\ rêh mpeh Viện Khoa học Thuỷ lợi Việt Nam- Bộ Nông nghiệp n’hanh Phát triển Nông thôn mbơh g^t tât kônh wa n’hanh băl mpôl mpeh trong to\ mpêt nkrem dak an tơm cà phê dôl ma do\ng a[aơ. Jă kônh wa n’hanh băl mpôl gu\ djăt:

Ơi Thạc sĩ Trần Hùng, a[aơ geh du\t âk công nghệ to\ dak an tơm cà phê yơn geh 3 công nghệ to\ way do\ng âk lah to\ ma ti, to\ n’huk mih n’hanh to\ ntruh <st1:country-region w:st="on">Israel</st1:country-region>. Ndr^ ntu\k i nău tâm ban n’hanh nău êng êng rnôk do\ng 3 ntil công nghệ to\ dja mêh?

Thạc sĩ Trần Hùng: Lor bôk năp lah nău tâm ban pă ăp to\ng dak, di ngăn an tơm tăm da dê. Yơn nău êng lah, công nghệ to\ n’huk mih mboi nhu\p bah kônh wa lah công nghệ way ơm, he mô dơi kân rnoh âk. He dơn to\ t^ng năl ma măt dơm jêng kônh wa mô dơi năl rnoh âk dak to\. Công nghệ tâl 2, công nghệ to\ n’huk mih na nê| ta tơm ri công nghệ dja le\ ue\h mhe lơn, he le\ mpêt nkrem geh âk rnoh dak lơn. Yơn lah to\ ta neh tăm hvi ri păng mô dơi to\ng rnoh dak to\ an t^ng mboi n’hanh t^ng tơm. Bar đo\ng lah mir sop công nghệ to\ dja mô đăp mpăn. Công nghệ to\ tâl 3, công nghệ to\ ntruh bah Israel mpêt nkrem geh âk rnoh dak to\ rđ^l đah công nghệ ri du\t n’hâm đê| 20% tâl bar lah nkre mpli phân poh ma trong dak to\ gay poh an tơm tăm t^ng rơh bah tơm tăm jêng tât nău do\ng dak n’hanh phân poh geh nău tam lơn.

T^ng kơt Thạc sĩ mhe nkoch ri công nghệ to\ ntruh bah <st1:country-region w:st="on">Israel</st1:country-region> geh nău u\eh lơn, ndr^ ndơ lơh d^ng tât a[aơ nu^h [on lan nha mô ho\ do\ng công nghệ to\ du trong lam hvi mêh?

Thạc sĩ Trần Hùng: Yơn lah gay do\ng ta nkual Tây Nguyên ri hôm du\t âk nkô| nău ân dơi nkra. Bôk năp lah he ân nt^m nti dơi rêng [ư an nu^h tăm cà phê blău do\ng [ât. Tâl 2 prăk [ư trong to\ n’huk mih mô lah to\ ntruh hôm du\t âk rđ^l đah nău geh prăk bah nu^h tăm cà phê. Đah tơm tiêu ri rnoh khlay wa\ng sa âk ri mô jêng nkoch yơn đah tơm cà phê rnoh khlay wa\ng sa ta rnoh dah găp ri prăk do\ng ntuh kơl bah 30- 50 rkeh prăk/ha lah du nkô| nău jêr jo\t đah nu^h [on lan kan lo\ mir.

Dơi g^t mhe aơ nơh Bộ Nông nghiệp n’hanh phát triển nông thôn geh ndơ\ an Viện dak to\ t^ng [ư đề tài gu\ m^n ăp trong nkra mpeh nău way trong kan n’hanh kỹ thuật ntru\t ntrôl to\ dak mpêt nkrem an tơm tăm cà phê, tiêu ta Tây Nguyên ndr^ đề tài dja le\ ntu\k tât an [ư n’hanh phâm nău dơi jêng mêh?

Thạc sĩ Trần Hùng: Ma đề tài gu\ m^n bah Bộ mpôl hên le\ rdâk njêng dơi rêng [ư lah kỹ thuật weh [ư, kỹ thuật ntru\p, rnoh to\ an t^ng rơh hao jêng n’hanh an rơm cà phê bah 3 ntil kỹ thuật êng êng puh n’huk mih, to\ m’âm tơm n’hanh to\ ntruh. Trong nchrăp dja mbra dơi Bộ Nông nghiệp n’hanh Phát triển Nông thôn ơm an [ư tâm khay 4 dja. Rdâk njêng jêng săm[u\t ndjôt ti nt^m nti du\t na nê| an kônh wa [on lan gay do\ng tâm rêng [ư dja.

Ndr^ kônh wa u\ch joi g^t mpeh công nghệ to\ dak mpêt nkrem kônh wa mbra ntu\k ôp joi mêh?

Thạc sĩ Trần Hùng: Kônh wa mbra ôp joi na nê| tât Vụ khoa học n’hanh tâm boh dak bah dih bah Tổng cục thuỷ lợi mpeh Bộ Nông nghiệp n’hanh Phát triển nông thôn mô lah Viện khoa học Thuỷ lợi Việt Nam mpôl hên le\ n’glăp tâm trang web, rdâk njêng jêng săm[u\t nt^m phâm sơch ndơ ntru\p do\ng, phâm weh [ư păng. Mpôl hên kan nsum đah du đêt doanh nghiệp [ư njêng ndơ ntru\p to\ dja đo\ng n’hanh nt^m nti tât kônh wa du trong na nê| n’hanh mô kâp roh huach âk prăk do\ng.

Ơ lah ue\h thạc sĩ!

Nu^h rblang: Điểu Thân