VOV4.M’nông: Gay ntop geh âk nău g^t njrăng n’gang bu tuh ta tơm tiêu, nkre kơl kônh wa ta n’gor geh du rêng mât chăm tơm tiêu t^ng trong r[o\ng nâp dăng jo\ jong, Ntu\k rgum ntru\t nsôr tuch tăm n’gor Gia Lai le\ an [ư trong nchrăp rdâk jêng tay mir tiêu geh kh^t mbrơi ma trong njrăng n’gang bu tuh rgum. Lor bôk năp, trong nchrăp an saơ geh âk nău dơi ue\h. Phóng viên Radio nău ngơi Việt Nam way gu\ kan ta nkual Tây Nguyên nkoch nău ngăn geh dja ta xã Dun, nkuâl Chư Sê, n’gor Gia Lai.

Trong nchrăp rdâk tay mir tiêu geh kh^t mbrơi ma trong njrăng n’gang bu tuh rgum dơi Ntu\k rgum ntru\t nsôr tuch tăm n’gor Gia Lai an [ư ntơm bah bôk năm 2018 tât a[aơ. Trong nchrăp kan rlong an [ư ta mir bah 15 rnăk [on lan ta ăp ntu\k tăm âk tiêu tâm n’gor lah ăp xã Ia Băng (nkuâl Chư Prông), xã Dun (nkuâl Chư Sê) n’hanh xã Ia Phang (nkuâl Chư Pưh).

Wa Đinh Thị Hiệp, cán bộ kỹ thuật Ntu\k rgum ntru\t nsôr tuch tăm n’gor Gia Lai an g^t, ăp mir tiêu dơi sơch rlong an [ư dôl mpơl geh bu tuh kh^t mbrơi da dê. Neh mir kro ntang sât blak, geh âk tơm bu tuh reh. Nău dja ntop đah nău way bên do\ng âk ntil dak si mât njrăng si tăm n’hanh phân poh hoá học gay mât chăm [ư tơm tiêu hu\ch soan dăng cho\l, dơh kh^t yor ăp ndơ [ư jêng bu tuh. Ăp ndơ dja [ư jêng âk jêr jo\t tâm rnôk an [ư trong nchrăp kan:

“Tiêu ta aơ kh^t ngăch ngăn, jêng du\t jêr sơch, mpeh nkô| nău phân poh, dak si aơ ri do\ng hoá học lăn âk ir, jêng nu^h [on lan [ư t^ng nău m^n êng nơm dơm. Geh rnôk he nt^m khân păng koch n’hong dak sor, khân păng mô kơt [ư đo\ng jêng rnôk [ư joi sơch rnăk du\t jêr đo\ng yor khân păng [ư t^ng nău m^n khân păng nơm, khân păng mô djăt t^ng he.”

I ngăn, bol ma ho\ tă g^t âk năm mât chăm tiêu, yơn yuh Nguyễn Thị Phượng ta [on Bang, xã Dun, nkuâl Chư Sê, n’gor Gia Lai nha mô ho\ geh trong [ư gay ma kơl rêh 1ha tơm tiêu geh kh^t ung ngâr dak sor băm đo\ng. yơn bơi 1 năm aơ, dơi ăp cán bộ Ntu\k rgum ntru\t nsôr tuch tăm n’gor nt^m nti trong [ư koch mbor dak sor ndrel âk trong [ư mât njrăng bu tuh rgum an 2 sào tiêu dôl geh mpơl kh^t mbrơi, mir tiêu êr lha, răch kô| bah rnăk yuh ho\ s^t nđ^r jêng tay:

“Ntơm nơh rnôk mô ho\ do\ng trong [ư dja ri tiêu mir gâp geh êr lha, răch kô|. Ntơm bah rnôk do\ng trong [ư dja ri mir tiêu rnăk gâp bah ir êr lha lơn, chông n’hanh nku\r luh nse âk lơn ntơm nơh rnôk kơt do\ng trong nkra dja. He saơ tiêu păng jêng lơn rđ^l đah ntơm nơh.”

Bah meng nău rgâl nău way bên mât chăm, ăp cán bộ kỹ thuật mpeh trong nchrăp le\ nt^m nti kônh wa rgâl nău way mât chăm, poh phân an tơm tiêu. Na nê|, ăp cán bộ Ntu\k rgum ntru\t nsôr tuch tăm n’gor Gia Lai nt^m nti kônh ta ntu\k poh phân hữu cơ, phân đa trung lượng jêng âk tơ\. Ndrel đah nê, rnoh âk phân hoá học dơi koh hu\ch âk, rgâl tâm nê lah n’hao poh âk phân hữu cơ, phân ndrung n’gar gay rmu\ ôm ue\h jêng neh, r[o\ng tât tâm ban ue\h jêng neh.

{on lan kan lo\ mir r[o\ng tât nt^m nti do\ng ăp ntil chế phẩm sinh học kơl [ư tâm rdil đah mbr^ng sêt, bu tuh gu\ ru\ tâm neh, ta tơm, n’ging, lha đo\ng. Du ntu\k khlay êng [a [a\ đo\ng lah kônh wa dơi nt^m nti koch n’hong dak sor gay dak luh soăt ngăch rnôk geh mir; drăng jal mô lah tăm tơm nching sial gay mât rnoh l’^t mbe\ n’hanh n’hâm nđik an mir. Wa Phan Quốc Thành, [on Plei Bang, xã Dun, nkuâl Chư Sê, [on lan dơi geh do\ng bah trong nchrăp kan an g^t:

“Rđ^l đah ăp mir tiêu wa\r nê, gâp saơ trong [ư bah bu tuh kh^t ngăch kh^t mbrơi kơt aơ lah geh nău tam. Rnôk kônh wa le\ do\ng trong leo [ư dja, gâp m^n lah kônh wa mbra kơt do\ng đah mir tiêu rnăk wâl he”.

Mpôl hên geh rơh tâm ôp đah kĩ sư tuch tăm wa Lê Thị Thu Thảo, cán bộ mat nău nchrăp kan ndâk nsơm mir tiu kh^t mbrơi đah trong kan njrăng bu tuh rgum le\ rngôch bâh ntu\k kan khuyến nông n’gor Gialai gay ma g^t vât na nê| lơn mpeh nkô| kan, trongkan bâh nău kan aơ.

- Ơ kĩ sư, nkô| nău tơm bah nău nchrăp kan ndâk nkra tay mir tiu kh^t mbrơi đah trong kan njrăng bu tuh le\ rngôch ma ntu\k kan khuyến nông n’gor Gialai dôl [ư lah mơh nău?

-Wa Lê Thị Thu Thảo: Nkô| mpo\ng u\ch bâh nău nchrăp kan lah gay ma kơl an tơm tiu têh jêng n’hanh hun hao ueh lơn, ne\ lah ndâk nsơm ăp mir tiu geh bu tuh ta năp ne\ ta rnoh mô ir n’hanh nă oi mbra dơi ndâk nsơm, hun hao tay. Tâm ba năp nơh, [on lan tăm tiu le\ do\ng âk ir dak si hoá học n’hanh phân poh âk ir jêng tât nău neh rgâl âk, nta nău dơh nơih an ăp ntil sêt, kaman tâm neh lăp, [ư khuch âk tât tơm tiu. Yor ne\, nău kan bâh nău ndâk nsơm aơ lah rgâl mhe ueh săk neh, n’hao rnoh pH bâh neh, nkre lah ntop ăp ntil kaman geh ueh an neh gay ma kơl an reh bâh tơm tiu do\ng dak n’hanh ndơ kah gay ma mât rong tơm ueh jêng lơn.

Nău nchrăp kan geh [ư ta Gialai đah nău têh âk lah 3 ha, tâm ban đah ăp ntu\k [ư lah xã Ia Băng, xã Dun, xã Ia Phang, rlău 3 nkuăl Chư Prông, Chư Sê, Chư Pưh. Ta ăp ntu\k kơt ne\ geh 5 rnăk tât râng, ăp rnăk geh kơl nău kan lah 0,2ha. Lôch 1 nău nchrăp kan geh [ư gay ma geh nău ua\nh năl tâm di lơn.

- Ăp ntrong kan tơm gay ma rgâl nău m^n n’hanh ntrong kan way ơm bâh [on lan pah kan tăm tiu tâm nău nchrăp kan lah mơh ndơ êh kĩ sư?

-Wa Lê Thị Thu Thảo: Kơt ne\ lah nău nchrăp ndâk nsơm tay tơm tiu kh^t mbrơi geh [ư t^ng trong mat njrăng nău bu tuh le\ rngôch, ne\ lah do\ng ăp ntrong kan kĩ thuật kơt mât poh phân tât nău njrăng bu tuh t^ng trong nâp nâl. Do\ng phân poh ta aơ lah rgâl nău m^n poh phân. Ndơn yor ntơm nơh poh du tơ\ đah rnoh âk r^ â[ he poh rnoh đê| lơn n’hanh pă jêng âk tơ\ poh gay ma dơh lăp, nkre lah do\ng du đê| ntil phân geh nău [ư ueh neh kơt lah MKP, Kali ru mát n’hanh ăp ntil phân ơm geh, tăch do\ng âk ta ntu\k tăch rgâl.

Du ntrong kan tay đo\ng lôch lêh, tơm tiu an geh rlu an kro sơh ê lor he poh ăp ntil phân an geh luh rtah âk reh gay ma dơh do\ng ăp ntil phân an ueh lăp.

Rlău ma do\ng phân, rnoh poh phân, r^ ntrong kan poh phân le\ rgâl âk. Ndơn yor poh phân t^ng koar nti, sui kâp mih r^ a[aơ he mpli ta dak lôch ne\ puh. Ta ăp nar mô mih, he [ư puh dak an l’^t to\ng l’^t r^ he poh, mbra geh lăp, tơm djrôp sa du\t âk. Ta meng nău do\ng phân poh, he an nta nău dơh nơih an tơm hao jêng ueh đah ntrong ntop du đê| ntil tơm nku\m n’hâm, nching sial. Lôch ne\, du đê| mir tơm ê ho\ geh tơm nkum n’hâm, nching sial r^ mbra do\ng jal krăk nching duh gay m an l’^t, nău duh nđik tâm di an tơm têh jêng n’hanh hun hao ueh lơn ngăn lah tâm khay wai.

Ta khay mih, ngăn lah năm mhe nơh 2018, [on lan g^t lah rnoh mih du\t âk, nkre lah jo\ mbro [ư an mir tơm tiu kh^t le\ rngôch, geh du đê| ntu\k kh^t le\ ma mir. Kơt ne\, rlău ma nău ku^h ntu luh dak lah du nău kan ntrong kan bah ir dak băm an tơm tiu. Rlău ma nău geh ndơ nching nđik, ku^h trong luh dak r^ [on lan mât chăm tơm an ueh jêng lah du ntrong kan n’hao nău dơi njrăng rdâng đah nău bu tuh, ngăn lah nău bu tuh yor ôm reh n’hanh sêt tâm neh. Nău bên tăm jo\ năm bâh [on lan ntơm nơh [ư an kaman tâm neh kh^t le\ rngôch, nkre lah nta nău dơh nơih an ăp ntil nău bu tuh hun hao âk. A[aơ mhâm [ư gay ma njrăng hun hao bâh sêt tuh tơm tăm, n’hao ăp ntil kaman [ư ueh an tơm đah do\ng ăp ntil phân kơt lah kali ru mát n’hanh ăp ntil dak si hữu cơ sinh học, n’hao poh ăch ndrôk sur, phân hữu cơ, ntop tay du đê| dak si sinh học geh ueh kơt lah trichoderma, ăp ntil sêt njrăng đah ăp nău bu tuh ta neh [ư jêng kh^t ngăch , kh^t mbrơi.

- Ntrong kan a[aơ, nău pah kan tăm tiu t^ng trong hữu cơ, nâp nâl dôl tre\ lam ta âk ntu\k tâm n’gor. Kơt ne\ tâm rnôk tât rang nău kan ndâk nsơm mir tiu geh kh^t mbrơi đah trong kan njrăng bu tuh le\ rngôch, nu^h tăm tiu mbra dơi tâm rgop rgâl jêng tăm tiu hữu cơ, nâp nâl dơi đo\ng kĩ sư?

-Wa Lê Thị Thu Thảo: Pah kan t^ng trong hữu cơ lah ntrong kan njêng ndơ tam di đah ntu\k tăch rgâl, njêng nău nâp nâl an mir tiu. Nău kan bâh he ta aơ lah t^ng trong ne\ đo\ng yơn hôm nha do\ng phân hoá học, ê ho\lah t^ng hữu cơ da dê. Ne\ lah tăm t^ng trong nâp nâl yơn hôm nha do\ng dak si hoá học gay ma pă ăp ntil trung n’hanh vi lượng an tơm. Hôm phân hoá học yơn rnoh đê| lơn n’hanh nău pă pă jêng âk tơ\ lơn. Ne\ lah rgâl nău bên pah kan bâh [on lan nơm đah ntơm nơh.

-Ơ dăn lah ueh kĩ sư.

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt