VOV4.M’nông: Yor mih rlơ\ yan, jêh ri geh tu\k lêm, mbe\ l’i\t tâm du\t năm e, yor bu tuh

Bu jôp n’hanh bêk ôch ntoh luh, [ư lơh khuch tâm âk jêt ha, khuch nklăp 850 rmen. Du nau kan lơh rdâng bu jôp ho\ geh n’gâng kan tuch tăm n’hanh [on lan ntru\nh, gay kơl mir tơm, ndâk tay nau săk geh văng sa ân yan ba kơi.

            Ncho\ng ty tâm mir điều khi\t kro yor bu jôp n’hanh bêk ôch lơh khuch, wa Lê Thị Kim Lan, ta nkuăl têh Mađagui, nkuăl Đạ Huoai, n’gor Lâm Đồng rngot nkoch, du khay ba năp nơh rnăk vala hôm mi\n mra geh bar pe jêt kg grăp tâm yan aơ, yơn a[aơ ri roh dơm ngăn, le\ mir Điều hvi rlau 30 ha lah nau geh bah rnăk vâl ri ho\ geh bu jôp lơh khuch le\ hôm. Wa Lê Thị Kim Lan nkoch:

Mir điều ho\ geh rnăk vala hên mât chăm ntuh kơl âk ngăn n’hanh tâm di trong, mir geh rep kloh gay der bu tuh lơh khuch. Gâp ho\ [ư ueh kơt nê hôm, yơn lah yor trôk nar lơh mô lah yor du nkô| nau bu tuh ma păng ho\ ngăch rêng lam, jêh ri mir điều a[aơ hin ho\ kro n’ging, khi\t tơm le\ hôm”.

Mô êng mir điều bah wa Lê Thị Kim Lan, ma di\ng le\ 27.800 ha điều ta 3 nkuăl bah n’gor Lâm Đồng lah Đạ Huoai, Đạ Tẻh n’hanh Cát Tiên ko\ geh kơt nê đo\ng. Wa Lê Thế Hưng, Kruanh n’ganag kan mât chăm tơm tăm n’gor Lâm Đồng ân gi\t, nkô| nau lah yor mih nar tâm nkuăl aơ mô tâm ban, l’i\t n’ik hô [ư bu jôp hao âk n’hanh lơh ngăch, [ư tât nau bêk ôch ntoh luh n’hanh rêng âk, di\ng le\ ăp tơm điều geh bu tuh, [ư kro n’gur, klo n’ha, kro kao, kao play, âk tơm ri kro le\ ma n’ha, ma n’gi\ng ndrel tơm khi\t gâng. A[aơ rnoh khuch ho\ hao tât rlau 90% rnoh geh, tâm ban ma rlau 17.000 tấn grăp điều ho\ roh dơm. Đah rnoh 50.000/kg kơt rnôk aơ, nau khuch khat bah văng sa nklăp 850 rmen/kg

Ko\ ti\ng wa Lại thê Hưng, mô êng đah tơm điều ma bu jôp n’hanh bêk ôch hôm nkri ngăn tât apư ntil tơm tăm êng tâm nkuăl kơt lah sầu riêng, [ơ, chôm chôm n’hanh ca cao. Ntu\k kan tuch tăm tâm nkuăl dôl nsôih ntruư\nh nau kan gay njrăng rdâng:

 ‘Ân tât rnôk aơ ri di\ng le\ ăp mir tơm điều ho\ geh bu jôp lơh khuch hô ngăn, kơt lah roh dơm kơt nkuăl Đạ Huoai. Bu tuh jôp ko\ [ư khuch ngăn tâm ăp ntil tơm êng tâm 3 nkuăl mpeh ba dâng kơt lah sầu riêng geh rnoh bu tuh rlau 2.300 ha, khuch khat âk ngăn, du đê| tơm tăm êng kơt lah [ơ, chè, chôm chôm, mo lah tơm bri, tơm tràm ko\ geh bu jôp lơh khuch. Phung hên ân lah aơ lah rnôk ma bu tuh chuh sa lơh khuch ngăn n’hanh geh nau mhal rđil đah âk năm, yor kơt ri, nau njranưg lơh bu jôp lah nau khlay n’hanh a[aơ phung hên dôl rgủmnăng rdâng đah bu tuh chuh sa”.

Bah năp nau hao rêng n’hanh lơh khuch nar lơn hô bah bu tuh chuh sa, UBND n’gor Lâm Đồng ho\ mbơh geh srê, nkre ân [ư bôk nau kan njrăng bu tuh chuh sa lơh khuch tơm điều tâm 3 nkuăl.  Ti\ng ăp nkuăl Đạ Huai, Đạ tẻh, Cát Tiên ho\ ndâk rnâng kan rđau nau njrăng rdâng bu jôp, pă âk ntil nau nkoch mbơh tâm ăp ntu\k ntoh ngơi, ntop rup ăp xã, ăp nkuăl, in pă 6000 ntil rup mbơh tât ăp rnăk [on lan nkre [ư leo ăp bôk ndeh hăn nkoch mbơh mpeh nau njrăng bu tuh lơh khuch. Êng tâm nkuăl Đạ Huai, jêh ndơn geh nau kơl bah n’gor đah 14.400 lít dak si, ho\ leo puh tâm 10 xã, nkuăl têh, nchrăp mra lôch nau kan ri geh puh ân di\ng le\ 8000 ha./.

       Kônh wa n’hanh băl mpôl dôl djăt nkô| way nkoch “Mât chăm tơm tăm”, nkoch ăp nău nsrôih lơh bah bu jôp n’hanh bêk nđôch tuh khuch tơm điều ta ăp nkuâl mpeh bah dâng n’gor Lâm Đồng. Đah nău mhe êng trôk nar kơt bah ri aơ nơh, mô dơn tơm điều ta mpeh bah dâng n’gor Lâm Đồng ma hôm âk ntu\k êng [a [a\, âk ntil tơm tăm êng [a [a\ ta Tây Nguyên geh bu jôp n’hanh bêk nđôch tuh đo\ng.

       Geh 2 ntil yui jôp tuh tơm điều, yơn ta Tây Nguyên, lơn âk lah yui săk ư\r. Yui nse n’hanh têh jôp sa le\ rngôch ta ăp ntu\k nse bah tơm điều da dê kơt lha nse, chông nse, kao n’hanh le\ ma play, găr nse. Ntu\k têl bu chuh jôp rnôk bôk năp geh blak, lôch nê brâp nđôch; play nse geh bu jôp chuh âk [ư jêng khap. Ăp ntil mbr^ng sêt dơh lăp sa bah ntu\k têl bu jôp, lơn lah mbr^ng sêt [ư jêng bêk nđôch. Bu jôp hô way geh tâm ôi (bah năp 9 mông) n’hanh kêng măng (bah kơi 4 mông), rnôk trôk duh ri krap ndâp bah nâm lha, nar n’hâm ngo ri păng luh jôp le\ ma nar. Rlău ma tơm điều, geh bu jôp hôm lơh khuch hô ta âk tơm tăm êng [a [a\ đo\ng kơt ca cao, sầu riêng, bơ, chè, cà phê, play kreng, play [ek…

        Mpeh bu tuh bêk nđôch: Tă bah mbr^ng sêt Colletotrichum lơh, way ntoh tâm trôk nar l’^t mbe\, mih ntoch jong n’hanh mô to\ng nar. Tơm bu tuh ntoh luh t^ng dak n’hanh sial. Bu tuh way ntoh rnôk luh lha, geh mbôn kao mô lah ntơm luh play. Bu tuh way geh hô ta chông nse, kao, play nse n’hanh găr [ư hu\ch săk geh n’hanh kah ue\h găr điều. bu tuh hô ta ăp mir đêt geh mât chăm, poh phân mô tâm ban, tơm n’glu n’hâm, đêt koh n’ging. Bu jôp mbra [ư ntưp rêng bu tuh bêk nđôch âk rnôk păng chuh jôp way jêng khap têl [ư jêng bu tuh bêk nđôch dơh lăp, lơh khuch. Yor kơt nê| rnôk mir ntoh âk bu jôp ri bu tuh bêk nđôch ntưp rêng âk lơn.

        Gay njrăng n’gang bar ntil bu tuh dja, kônh wa mô poh âk ir phân đạm, n’hao âk phân kali tâm rnôk tơm điều luh chông nse, chông kao, n’hanh play nse. Jik kloh pih, koh n’ging njêng mpu\m lha gay mir điều aih, bah ir bu jôp yui gu\ nde. Rgum n’ging, kao, lha, play geh bu tuh ndjôt su jăng gay bah ir ntưp rêng tơm bu tuh. Chop uănh mir mbro tâm ôi ơm mô lah kêng măng (5-6 mông) gay uănh rnoh âk bu jôp, bu tuh bêk nđôch tâm rnôk tơm điều luh chông nse, lha nse, luh kao kơn play gay ban saơ n’hanh njrăng n’gang ngăch. Rgum lha điều kro n’hanh pih su n’huk tâm kêng măng gay ntru yui hăn jôp.

Gay njrăng bah bu jôp, kônh wa ân mât njrăng ăp ntil srah ngonh ue\h an tơm tăm lơh sa bu jôp. Tr^ch lah ndơ du\t ue\h, păng sa tăp yui n’hanh mbra ntru; nking kol trong hao têh tât chuh jôp mô lah deh tăp.

       Do\ng chế phẩm mbr^ng sêt nde sa Metarhizumanisopliae, Beauveria bassiana mô lah Paecilomyces sp puh bah bu jôp rnôk hôm đê|, rnoh âk puh t^ng nău njrăng đă nchih bah lơ ntô.

Đah ăp ntil dak si hoá học, kônh wa ân do\ng dak si mât njrăng tơm tăm tâm săk nchih an do\ng tă bah Bộ Nông nghiệp n’hanh PTNT an do\ng gay njrăng n’gang bu jôp, bu tuh bêk nđôch rnôk geh ma nău lơh khuch hô tât săk geh âk n’hanh ân t^ng nău way “4 di” (Di dak si; di rnoh âk; di rnôk; di trong)./.

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân