VOV4.Mnông:  Tơm thanh long lah nsum n’hanh thanh long nsok gur lah êng le\ geh [on lan ta nkual Tây Nguyên g^t tât bâh âk năm aơ. Nău ngăn tăm tơm thanh long nsok gur ta Kon Tum an saơ ntil tơm sa play aơ tâm di đah nău neh ntu bâh ta ntu\k. đah nău geh âk, a[aơ, bôl ma thanh long dôl thuk rnoh tăch ta ntu\k tăch rgâl yơn hôm nha an nu^h [on lan mât tăm nău geh mbơm oi lơn đah du đê| ntil tơm tăm êng. A[aơ, jă kônh wa n’hanh băl mpôl ndrel joi g^t nău kan rlong tăm tơm thanh long nsok gur bâh du đê| rnăk [on lan ta nkuăl Đăk Hà.

Tâm 5 năm ba năp, geh nău kơl an ntil, nt^m nău mât tăm bâh Trạm khuyến nông n’hanh ntu\k kan mbơh kơl mât tăm bri nkuăl Đăk Hà, rnăk wa Đặng Thị Dính, ta tổ dân phố 13, nkuăl têh Đăk Hà tăm 300 n’gâng tơm thanh long nsok gur ta rnoh neh 2.500 mét vuông. Nău geh an saơ, tơm thanh long hun hao ueh, an geh âk play. Ăp năm play thanh long geh rnoh khlăy, kơt năm 2014 đah rnoh tăch bâh 25 tât 30 rbăn prăk/kg, 300 tơm thanh long rnăk wa Dính geh rlău 240 rkeh prăk. A[aơ thanh long dôl jutt thuk rnoh kanu\ng geh tăch đah rnoh 15 rbăn prăk/lg yơn wa Dính hôm nha nsrôih mât chăm tơm aơ đo\ng.

“Tơm thanh long lah an nău geh du\t âk, kơt ba đah cà phê mô lah mbo, bum, tuh le\ rngôch ăp ntil ndơ gâp mât tăm âk da dê hôm r^ gâp saơ tăm thanh long lah ueh đê| đo\ng. bôl ma rnoh tăch thuk yơn nău geh păng âk jêng lah păng hôm nha an nău geh âk lơn đah he ntuh kơl. Geh âk tơ\ bu njur thuk rnoh rvăt yơn lah gâp mât tăm mô dâl đo\ng, hôm nha nsrôih nđơr mât tăm đo\ng. rnoh jur thuk kađôi, rnôk hao, rnôk jur, yơn ma he an mât ueh, geh âk r^ păng hôm nha ns^t nău geh âk đo\ng.

Wa Bùi Văn Vượng, kruanh Trạm khuyến nông n’hanh mbơh kơl nău kan mât ua\nh bri nkuăl Đăk Hà an g^t, ntil play thanh long nsok gur bah rnăk wa Đặng Thị Dính tăm geh Trạm so\k ntil bâh rnôk 5 năm bâh ntu\k kan mât tơm sa play miền Nam. Nău ngăn le\ lah na nê| tơm thanh long nsok gur tâm di rnôk geh tăm ta ntu\k n’hanh an nău geh âk, ăp năm geh bâh 30 tât 40 tấn/ha ma dơh tăm, dơh mât đo\ng.

Tơm thanh long a[aơ le\  5 năm ta nkualư neh Đăk Hà. Tât a[aơ ua\nh năl lah păng du\t tâm di đah nkual neh, play păng têh ueh, kah đo\ng. geh play têh tât 1kg, tâm ban kơt đah nkual neh way mât đo\ng đo\ng. đah nău mât tăm tơm aơ  tâm đi dah nkuăl Đăk Hà.

Ua\nh saơ tơm thanh long an nău geh âk rlău đah âk ntil tơm tăm êng, khay 4 năm 2014, wa Đặng Thị Dính manh neh ta thôn 7, xã Đăk La tăm tay 1 ha thanh long đah le\ rnoh âk lah 1.300 tơm. Bôl ma tăm ta rnoh neh sât mô jêng yơn thanh long ueh jêng đo\ng. kơp tât le\ khay 9 năm aơ wa Dính le\ geh 5 tấn play, nchrăp tât le\ năm geh tay 3 tấn đo\ng. kanu\ng tăch đah rnoh 15 rbăn prăk/kg, 1 ha thanh long tăm năm tal 2 le\ an rnăk vâl nău geh tât 120 rkeh prăk. Đah săk rnglăy dơi geh bâh nău tăm thanh long nsok gur, a[aơ ta âk rnăk [on lan, na nê| lah [on lan nu^h rnoi đê| ta ntu\k u\ch tăm ntil tơm aơ. Nô A Tương, [on Kon Trang Kep, xã Đăk Hà, nkuăl Đắk Hà jay dăch mir thanh long bâh rnăk wa Đặng Thị Dính ngơi.

“Tơm thanh long mhe tăm geh du năm , bar năm dơm ma luh kao, kơn play ueh tâm ban. Play mô geh bu tuh đo\ng, ua\nh nsum lah dơh tăm, dơh lêh, klâp lah gâp mbra mât tăm tơm thanh long kơt yuh ne\ đo\ng.

Gay tăm dơi thanh long săk gu\r, kônh wa ân njrăng ntil tơm dja du\t tâm di đah nkual neh prêh, sơh dak. Tă bah dơi ât đah duh phang jêng kônh wa mbra tăm tơm thanh long ta neh blak, neh dak bôr, neh guh n’hanh neh ăch găm rmih.

            Lor rnôk tăm kônh wa bun neh hvi 0,6 tât 0,8m; prêh bah 0,3 tât 0,5m. Tơm thanh long lah ntil tơm rse hao ân nchrăp lor n’gâng rnôk tăm gay tơm hao jêng ue\h. He mbra dơi tăm n’gâng rêh yơn du\t ue\h lah do\ng n’gâng xi măng. Tâm [ah tăm tâm di lah 3m x 3m; rnoh âk bah 1.100 tât 1.300 n’gâng du ha; ăp n’gâng tăm bah 3 tât 4 nkong wa\r n’gâng.

            Đah tơm du năm, rnoh âk phân tê| an ăp n’gâng lah: 10kg phân hữu cơ; 0,5 kg ăp ntil phân super lân, urê n’hanh NPK tâm pă [ư 4 tơ\ poh lor rnôk tăm, lôch du khay tăm, lôch 6 khay tăm n’hanh rnôk luh kao.

            Đah tơm 2 năm let lơ rnoh âk phân tê| ăp tơm lah: 15kg phân hữu cơ; super lân, urê n’hanh NPK ăp ntil 0,5kg tâm ăp [ư jêng 3 tơ\ poh: Rnôk lôch klêh; lôch 2 n’hanh 4 khay klêh.

            Ndrel đah phân kônh wa ân to\ ăp to\ng dak an tơm hao jêng. Nău way 3-7 nar to\ mbe\ du tơ\; way jik pih nkre đah poh phân n’hanh njâm tơm tâm khay duh; way hăn chop uănh tu ndru\ng chuh sa, koh n’ging  i nhop huănh, n’ging nse ir n’hanh n’ging kranh gay rgum ndơ sa an tơm hao jêng ue\h.

            Mpeh nău klêh ri rnôk play thanh long rgâl jêng gu\r ntơm bah 3 tât 5 nar ri klêh. Kônh wa so\k nkăp sôt koh rk^t tâm n’ging gay klêh play geh le\ ma ryôk.

            A[aơ jă kônh wa n’hanh băl mpôl ndrel djăt tâm ôp bah phóng viên đah wa Đặng Thị Dính, tổ dân phố 13, thị trấn Đăk Hà n’hanh wa Bùi Văn Vượng, Kruanh nhih pah kan ntru\t nsôr tuch tăm n’hanh ndơ do\ng tuch tăm nkuâl Đăk Hà mpeh du đêt nău ơm g^t tăm, mât chăm thanh long săk gu\r:

            - Ntơm bah nău ơm g^t tăm thanh long săk gu\r bah rnăk wâl, ay săm an g^t thanh long tâm di đah moh ntil phân poh êh?

            “Păng way mô u\ch đah phân urê mô lah sulfat. Lơn âk lah NPK ma NPK ntil ue\h dơm. Phân NPK lah du\t tâm di, lôch nê tât kali. Bu tuh păng way t^ng groi nđôi mbro đo\ng geh rnôk 2 mô lah 3 pơh ân puh du tơ\. He t^ng uănh i n’ging păng geh êr êr, mô lah geh mbr^ng sêt, mô lah geh bêk mô lah ăp ntil bu tuh ân t^ng groi nđôi mbro. Khay wai o r’ah nklăp 10 nar to\ du tơ\. Poh phân đêt dơm yơn ân poh d^l. păng dơh mât chăm dơm đo\ng.

            - Rnôk luh kao kơn play thanh long phâm mât chăm mêh?

            Mât chăm păng ri mp^ch chông, lôch nê t^ng groi nđôi moh ndơ mô to\ng ri sui lôch lah luh mu\n kao gay an păng nkre di kỹ thuật. Lôch hôm tâm rnôk nê ân t^ng groi nđôi puh dak si mbr^ng sêt, puh dak si ndru\ng.Nklăp 3 nar păng răch pu\r jăng.djăt ma mât chăm kơt nê dơm. Ntơm bah păng luh mu\n kao tât rnôk dang kao nklăp 20 nar. Ntơm bah rnôk le\ têh jăng pu\r tât rnôk du\m nklăp 20 nar tay đo\ng. Tâm nklăp 40 tât 50 nar lah ntơm klêh. Tâm du bông khay mih păng luh kao ntơm bah 5 tât 6 tơ\.

            - Lah he [ư an thanh long luh rlơ\ khay mbra tăch geh rnoh khlay lơn. He le\ tă [ư đo\ng n’hanh nău ay ơm g^t [ư tâm nău dja êh?

            Geh [ư hôm. Ta mir geh 300 tơm ri ho\ mpoh ang điện hôm. Rlong mpoh điện 2 năm dăch kêng tết ri rnoh khlay tăch hao lơn ma păng nha luh kao kơt ơm đo\ng. Lah mô mpoh điện ri h^ng dak si. Khân păng [ư h^ng dak si. Djăt ma he rkeh lơi i lok h^ng dak si tâm nê ri 4 nar bah kơi luh mu\n kao. Rnôk ma thanh long ho\ 3 năm ri ân mpoh điện. Rnôk hôm jê| mô dơi mpoh điện đo\ng. Năm tâl pe păng dăng hôm ri rnôk nê he mpoh điện mpet an păng luh t^ng nău he.

            - Ơi wa Bùi Văn Vượng, Kruanh nhih pah kan ntru\t nsôr tuch tăm n’hanh ndơ do\ng tuch tăm nkuâl Đăk Hà, moh ndơ may njrăng đă kônh wa tâm nău sơch neh tăm thanh long mêh?

            Đah thanh long mô di lah tơm tăm ta neh kah jêng ue\h. Ndr^ ri tăm rlu\ tâm mir jay, neh lo\ mô to\ng dak to\ he mbra dơi tăm đo\ng. njrăng đă tăm tâm rlu\ n’hanh tăm ta ăp ntu\k neh geh sât blak.

            - Phâm [ư gay ma n’hao dơi rnoh khlay bah play thanh long mêh hơi wa?

            Tăm, mât chăm thanh long a[aơ kơt lah tơm geh ndơ tăch uănh khlay tât săk geh wa\ng sa. Ns^t geh wa\ng sa rlău ma mât chăm săk geh âk play đah thanh long rnoh khlay nsing tâm nău ue\h măt uănh ndơ tăch. Nt^t kơt ntô play ue\h măt uănh khlay rlău bar tơ\, pe tơ\ săk ntô play djơh jêng ân mât chăm păng di rnoh ue\h mpeh săk kah, tâl bar lah săk play păng. T^ng n’ging lha păng ntô ân đăp mpăn l^t ue\h mô an tu ndru\ng chuh sa…ri nău tăch rgâl păng khlay lơn.

            - Dăn lah ue\h wa Đặng Thị Dính n’hanh wa Bùi Văn Vượng mpeh nău tâm ôp dja.

Nu^h rblang: Thị Đoắt – Điểu Thân