Ngân hàng Nông nghiệp n’hanh Phát triển Nông thông n’gor Dak Lak an g^t, nhih pah kan le\ geh nău nchrăp na nê| mpeh tơm prăk an manh gay do\ng an nău kan mât chăm cà phê năm 2014- 2015. Ntơm bah bôk năm tât a[aơ, rmeh rnon an manh tâm trong kan [ư cà phê bah ngân hàng nchroh geh rlău 10 rbăn rmen prăk, âk 24,6% le\ rngôch rmeh rnon an manh wa\ng sa, hao 9% rđ^l đah ndrel khay dja năm e nơh. Tâm nê, rmeh rnon an manh tăm, mât chăm cà phê lah 7 rbăn 200 rmen prăk; rmeh rnon an manh rvăt, nkret njêng, tăch n’gluh, dịch vụ cà phê lah 3 rbăn rmen prăk./.

 

{ư tay bôk nău kan [ư ueh mhe nkual tuch tăm n’hanh hun hao nkual [on lan, n’gor Lâm Đồng mbra rgum rnoh prăk bâh tơm prăk n’hanh ăp rnoh kơl kan êng gay ma ntuh kơl ndơ do\ng ntung trong, nsrôih an geh nău mpo\ng ngih dak mpeh ntung trong hăn đah 41 xã ta năm 2015 n’hanh 117 xã rnoh geh le\ rngôch tâm lvang năm 2016-2020. nkre lah rgum le\ ăp mpôl kan bâh ăp nu^h kan wa\ng sa pơk hvi nău pah kan, nkret [ư n’hanh tăch rvăt bum mbo, tâm ne\, ua\nh khlay tât ăp ntul ndơ geh nău dơi têh bâh Lâm Đồng mpeh do\ng tuch tăm công nghệ mhe. Ta meng ne\, ăp doanh nghiệp têh n’hanh jê| mbra geh [ư an lor tay lơn mpeh ăp ntrong kan kơl kan, nta ntu\k pah kan ntuh kơl ueh aih, kloh rjăp gay ma an geh tât râng ăp bôk nău kan m^n ua\nh khoa học, rgâl mhe công nghệ, rdâk njêng ăp nău kan mpeh kĩ thuật pah kan n’hanh mât rong an geh săk rnglay.

 

Năl lah khay wai năm aơ tât ơm n’hanh ntoch jong, nkuâl Kon Braih, n’gor Kon Tum dôl rđău đă ntrôl ngăch [ư ơm dak bât Đăk Toa lăp do\ng gay rdâng lơh duh phang. A[aơ, nhih pah kan dôl ntru\p lôch trong tâm pă dak n’hanh [ư nthoi lôch 11km n’hong dak. Nchrăp dak bât mbra [ư lôch n’hanh do\ng geh nău tam rdâng lơh duh phang tâm kêng du\t năm aơ. Nău dak bât Đăk Toa n’glăp do\ng mbra kơl nkuâl Kon Braihjêng nkual tăm ba 2 tơ\ rgum n’hanh pơk luh trong an kônh wa đo\ng, đah lơn âk lah [on lan kônh wa rnoi mpôl đê| tăm âk ntil tơm tăm êng [a [a\. Dơi [ư ntơm bah năm 2011 ta [on Kon Rá, xã Đăk Tờ Lung, nkuâl Kon Braih bah ntơm tât a[aơ. Dak bât Đăk Toa geh le\ rngôch tơm prăk ntuh kơl 83 rmen prăk bah tơm prăk trái phiếu chính phủ. Aơ lah dak bât du\t têh dơi ntuh kơl rdâk njêng ta nkuâl Kon Braih bah ntơm tât a[aơ. Dak bât Đăk Toa geh nău dơi to\ an 186ha ba lo\ bah nu^h [on lan 2 xã Đăk Tờ Lung n’hanh Đăk Ruồng. Tâm nê 84ha to\ dak hoch êng n’hanh njêng tơm dak to\ an neh tăm hôm [a [a\./.

 

A[aơ, ta Dak Lăk, du đê| rnăk [on lan le\ ntơm bên đah du đê| ntil tơm tăm mhe: ne\ lah tơm hồng hoa, hôm ntơ lah bụt dấm, mô lah atiso gur-ntơ khoa học bâh ntil tơm aơ lah Hibiscus Sabdariffa. Aơ lah ntil tơm sa n’hanh dak si gleh nar, rvăt bâh châu phi, dơh tăm, mbra dơi hun hao ta nkual neh sât, n’hanh ns^t tay nău geh wa\ng sa âk. Nkô| trăch hăn ndrel đah [on lan kan lo\ mir nar aơ nkoch mpeh ntil tơm aơ, jă kônh wa n’hanh băl mpôl djăt ndrel..

Wa Bùi Đình Khuê, ta thôn 5 xã Ea Tiêu, nkuăl Cư Kuin, n’gor Dak Lak an g^t. năm e nơh, lôch geh tăng radiô nău ngơi VN mbơh mpeh tơm hồng hoa n’hanh le\ ôp nău wa Hoàng Văn Tuyên, Giám đốc Cty vổ phần thương mại Nhà Việt- nu^h geh nău kan pơk hvi rnoh neh tăm tơm hồng hoa ta Hải Phòng, wa le\ dăn ssđt n’hanh joi tât ntu\k gay ma ua\nh nău kan.

Gâp le\ hăn tât ta Hải Phòng tât ua\nh ăp nău kan, gâp saơ păng ueh, geh săk rnglăy wa\ng sa âk, gâp jă nô ne\ hăn ta Dak Lak gay ma ua\nh năl neh ntu trôk nar g^t geh tâm di đah tăm tơm aơ đo\ng lah mô? Nar 18/4/2014, geh nău dơi an bâh nu^h leo kan n’gor Dak Lak, ntu\k kan khoa học công nghệ n’gor Dak Lăk le\ geh mbơh [ư rơh r[u\n nchră n’hanh le\ an rlong tăm, n’hanh hên le\ săch ta aơ gay ma tăm.

Dôl ta yan so\k do\ng, ta mir tăm hồng hoa bâh nô Ya Tanông Byă, rnoi Bunong ta [on Ea Mal, xã Krông Na nkuăl Buon Đôn n’gor Dak Lak geh tât rlău jât rnăk [on lan dôl tăm hồng hoa. Nu^h do\ng ndjeo koh n’g^ng rgum du ntu\k, nu^h do\ng kăp trăy koh play. Hồng hoa du\m gur, ua\nh bâh ngai kơt lah mir kao hồng geh ueh mblom kao bơi dang kao.

Nô Y Tanông an g^t: lôch geh g^t mpeh nău tăm, mât tơm hồng hoa, nô ntêm an 1,3 ha neh ntơm nơh tăm mbo n’hanh tuh gay ma tăm tơm mhe êng aơ. Nar 17/5/2014, nô sr^h tăm ntil, 4 khay lôch ne\ tơm geh kao kơn play. Ăp tơm hao jêng ueh, an tât geh 4 kg play. Rnôk tăm nô kanu\ng m^n geh 8 tât 10 tấn play/ha. Yơn yan aơ, mir tơm bâh nô tăm geh tât 20 tấn. kơt ne\ le\ nău geh bâh 100 tât 120 rkeh prăk. Nô Y Tanông ngơi.

Ta aơ geh âk ntil tơm tăm, yơn tơm hồng hoa aơ dơh mât tơm lơn đah ăp ntil tơm êng. Gâp tăm srang, tâm [ah 1m tât 1,2 met. Pih r^ jik du tơ\, le\ yan tăm mô geh ntoh nău bu tuh. Săk rnglay pah kan wa\ng sa lah ma tăm mbo r^ âk rlău 3 tơ\ tăm mbo.

Tât ua\nh năl nău tơm tơm hồng hoa bâh nô Y Tanông, nô Ngô Quang Kiên, ta xã Bình Giang, Krông Nô, Dak Nông an g^t: tăng lư [on lan ta Buôn Đôn tăm tơm hồng hoa ueh jêng n’hanh geh rnoh wa\ng sa âk jêng hăn ua\nh tât ntu\k gay ma kơt nti nău tăm, mât n’hanh so\k do\ng.

G^t tơm aơ mbra dơi hun hao wa\ng sa, jut jăng ach o r^ gâp hăn ta aơ ua\nh kơt nău kan s^t rlong [ư. Ntu\k he dơi [ư r^ [ư ta ne\. ua\nh nsum ăp naư tă g^t kan kơt nău kan tăch rvăt r^ bôk năp bâh geh cty, . bâh cty nt^m mpeh kĩ thuật tâm ban kơt năi tăch bâh ndơ tăm aơ.

Hồng hoa lah ntil tơm tăm geh tu tơm bâh châu phi, yor du hê nu^h kan khoa học nu^h Đức njôt ta Việt Nam ta năm 1990 , đah nkô| u\ch lah rvăt le\ ndơ play kro, mô lah rnih geh [ư baha play. Aơ lah ntil tơm dơh tăm, dơi tâm rdâng đah ăp nău tât, lah dak si ueh săm ji play nuih, huyết áp, tiểu đường, an bah ir lăy săk, tai biến. đah nu^h [on lan, n’ha rơm aơ do\ng gay ma sa rêh, gâm biăp srat mô lah kho ca, play do\ng gay ma ngêt dak, ndrănh vang, mứt, sirô.

Wa Hoàng Văn Tuyên, Giám đốc Cty TNHH Nhà Việt an g^t: a[aơ ta Hải Phòng, cty rvăt đah rnoh 8 rbăn prăk/kg do\ng gay ma [ư ndrănh vang, mứt, trà thảo mộc n’hanh sirô.

Aơ lah bôk nău kan ma mpôl hên du\t u\ch geh mbơh tât nu^h [on lan kan lo\ mir ta le\ rngôch ăp nkual neh na nê| lah mkual njônh ngai nkual ma neh sât tăm ndơ mô jêng, mô lah tăm ma mô geh săk rnglay r^ ndơ\ ntil tơm tăm aơ n’hanh mbra ns^t tay nău geh âk. Bâh nău ua\nh năl âk năm ba năp ma hên le\ [ư ta Hải Phòng-Đảo Cát Bà. A[aơ ta Cát Bà geh 6 xã [on lan le\ [ư đah hên bâh năm 2008. hên ndơ\ mbơh nău kĩ thuật công nghệ an [on lan [ư, nt^m an [on lan bâh ntơm sr^h găr, tăm, mât chăm tât so\k do\ng. nkre lah tâm ton đah [on lan, mât đăp mpăn ntu\k tăch rgâl an [on lan.

Bâh nău ngăn mât tăm n’hanh le\ geh nău dơi, wa Hoàng Văn Tuyên an lah, neh ntu, trôk nar ta Tây Nguyên du\t tâm di đah tơm hồng hoa, n’gor Dak Lak le\ dơn nguay kơl cty pơk hvi rnoh neh tăm ntil tơm aơ ta ntu\k, năp lor le\ u\ch ntrong kan nchrăp 5 ha neh ta nkuăl Ea H’Leo gay ma [ư ngih máy nkret [ư ndơ. Nău kan ntu\k mât tăm 40 rbăn ha hồng hoa ta Tây Nguyên năm 2020 hôm nchrăp ba năp. Yơn lah, a[aơ cty Nhà Việt le\ tâm rgop đah [on lan kan lo\ mir Dak Lăk tăm 200 ha tâm năm 2015. nu^h [on lan tăm hồng hoa mbra geh cty pă ntil, nt^m kĩ thuật bâh ntơm sr^h găr tât rnôk lêh play, n’hanh geh rvăt le\ ndơ mât tăm.

Tơm hồng hoa lah ntil tơm dơh tăm, geh suan rêh jo\, hao jêng ue\h ta ăp ntil neh sât blak. Kỹ thuật tăm, mât chăm, mât prăp play hồng hoa dơh đo\ng đah ăp njuat [ư kơt bah kơi aơ:

1.     Sơch neh tăm:

Tơm hồng hoa  mbra hao jêng ue\h ta ăp gôl neh prêh kro ntang, neh tuch tăm sât blak, neh ntêr mban n’hanh mbra dơi tăm ta ăp neh rlu\ choih, mô geh ndâp băm dak, nking sial; tăm tâm rlu\ đah tơm nku\m n’hâm rnôk mhe tăm bôk năp an du đêt tơm tăm êng [a [a\ kơt chè, ăp ntil tơm sa play.

2.     {ư neh.

 

Lah kônh wa tăm êng du ntil ri ân kuaih kloh ue\h lôch nê cày, ku^h t^ng mbor mô lah lôk trôm tâm ăp lvang tơm chè, tơm sa play tâm [ah 1m x 1m mô lah 0,8 x 1,2m n’hanh ân [ư neh lor rnôk srih tăm găr. Kônh wa ân tăm rlu\ gay ndăn ntêr do\ng le\ neh, nkre đah mât chăm, săk geh âk rlău tăm êng du ntil.

3.     Srih găr

 

Găr hồng hoa rvăt n’glăp tâm dak he tâm rlu\ âk ntil, nău săk geh êng êng n’hanh rnoh ue\h kao êng êng, jêng ân sơch ntil găr kranh, têh, chăt nđôch.

Srih tăm ăp ntu 2-3 găr (ăp găr tâm [ah 3-5cm). rnôk tơm kon hon prêh nklăp 1 nđam, kônh wa koh n’ging I djơh, an tay du tơm ue\h  bôr mbâl neh 3cm. Lor rnôk tăm găr lah trôk nar sơh kro he mbra ntrăm dak gay kơl găr luh hon neng ue\h.

Khay tăm du\t ue\h lah bôk khay 5 tât khay 6 (bar pe pơh lor rnôk khay mih).

4.     Mât chăm

 

Uănh t^ng âk pih rêp cho\l sa ma kônh wa [ư bôr sơr neh ntơm bah 2-3 tơ\ tât rnôk tăch, nkre đah mât chăm đah tơm tăm rlu\. Lah tơm hon djơh ân poh tay phân vi sinh mô lah phân ăch su\r ndrôk rmu\ ôm.

Njrăng tu ndru\ng chuh sa: Rnôk tơm hao prêh nklăp 1 nđam, njrăng srah pu\ sa, ndru\ng tu le grăch chông mô lah lha, bu jôp sa lha nse. Du\t khlay lah saơ nhu\p nkh^t ntơm bah bôk năp, mô lah puh đêt đêt dak si njrăng n’gang kơt tơm êng [a [a\ mô dơi an tu ndru\ng hao rơ\ d^ng puh mbra geh ntưp khêh, khuch tât rnoh ue\h kao si jêh aơ tay.

 

5.      Klêh tăch: Play hồng hoa klêh ntơm bah khay 11 tât khay 12 dương lịch (mbra ơm lơn lah srih tăm ơm) rnôk play du\m ri tât rnôk klêh: 45- 50 nar lôch rnôk luh kao lor bôk năp, geh 30% rnoh play du\m. klêh tâm rnôk nar duh gay ih ryôk play an kro ngăch; mô geh l’^t mbe\, o [ư khuch play.

+ Trong [ư klêh play: Lah play du\m nchah nchrai, kônh wa mbra koh ăp n’ging play du\m n’hanh so\k play ih kro; rnôk ih kro, so\k play kro an êng. Ăp play geh ôm, geh o, kro kalơ tơm ân jăng d^l. Klêh play ân so\k ih d^l, rnôk ih brach lhơ mô bun mbu\ch, play dơh kru\l duh, ôm…[ư khuch play.

6.     Ih pâr

 

Nău klêh play, ih pâr ryôk play du\t khlay, yor păng geh tât nău kah ue\h play n’hanh săk jêng bah nău yơng ntil. Rnôk klêh play lah trôk mih, mô to\ng nar duh ân [ư pâr kro ngăch gay der bah ôm, o. ryôk play geh nđôch lah mô to\ng di rnoh u\eh mpeh săk ntô, ân ntlơi jăng; mô lah ryôk mô ho\ lăng kro (rnoh răm rlău 10%) dơh âm o đo\ng.

Rnôk ih ân rvơ lhơ kalơ ndrơng [ah đah măt neh 20cm mô lah ntu\r, dông rang. Lah nar duh, lôch 4-5 nar play kro rbăk. Du\t ue\h lah kônh wa ân njêng [ư lò pâr ntêm nkrem ta ăp rnăk wâl, nkre đah ih n’hanh pâr.

7.     Mât prăp

 

Lôch ryôk play ih pâr kro rbăk, ân tâl 2 dăp bao (dăp nilon bah trôm rdâng lơh bah o bah dih ma bao nkô| j^ng j^r). Mât prăp ta ntu\k nđik aih.

 

                                    Thị Đoắt n’hanh Điểu Thân răk rblang