VOV4.M’nông -Ta ăp nkual rnoi mpôl đêt n’gor Kon Tum,knơm ƀư tĭng uĕh nău kơl trok nkhôm ntŭk ntô bri, nuĭh ƀon lan mât njrăng bri geh prăk jêng geh nău kan mât njrăng bri uĕh lơn. Mô knŭng ndrĭ, ăp năm dăch aơ n’gor Kon Tum hun hao dăng nău tăm tơm dak si ta nâm bri dôl nsĭt tay an nuĭh ƀon lan nău geh bah mât njrăng bri n’hanh hun hao wăng sa ta nâm bri.

 Tâm ăp năm bah năp, knơm mât njrăng bri, rhiăng rnăk rnoi mpôl đêt Sơ đăng ta 3 xă Măng Ri, Tê Xăng n’hanh Ngọc Lây, nkuăl Tu Mơ Rông, n’gor Kon Tum lĕ tăm tơm sâm Ngọc Linh ta nâm bri. Aƀaơ knơm geh bah nău kan râng mât uănh bri gay geh prăk trok ntŭk ntô bri ntop đah tuch tăm lŏ mir n’hanh tăm tơm dak si bah nâm bri nău rêh bah nuĭh ƀon lan dơi rgâl âk. Wa A Tôn, ngoăy tâm âk nuĭh tăm sâm Ngọc Linh blău ngăn ƀon Pu Tá an gĭt, lĕ rngôch 65 rnăk tâm ƀon râng tăm tơm dak si. Jay geh tăm sâm Ngọc Linh, mô ri geh sâm rse, nhũ vị tử mô lah du đêt tơm dak si êng.

“Bah rnôk kônh wa gĭt tơm sâm lah du ntil tơm khlay, mât njrăng pơng gay geh wăng sa đăp mpăn. Knơm tăm sâm kônh wa hun hao wăng sa, geh ndơ nsoh, rwăt ndeh, ƀư jay gŭ, rwăt năp tŏng ăp ndơ dŏng tâm jay, geh prăk an oh kon hăn nti”.

Đah khlay rĭng rlău 100 rkeh prăk du ký sâm Ngọc Linh rih geh n’ăp n’ha kơt aƀaơ, âk rnăk nuĭh Sơ đăng ta ăp xă: Măng Ri, Tê Xăng n’hanh Ngọc Lây bah nkuăl Tu Mơ Rông lĕ ndrŏng. Du tơm sâm Ngọc Linh du năm luh nkao du tŏ, rĭng geh du tơm bah 25 tât 30 grăp, êng geh tơm tât 50 grăp. Du năm tăch grăp sâm tăch dâl geh rlău 10.000 prăk, lah yơng ntil jêng tơm khlay tăch môp bah dâng 300.000 prăk. Wa A Sĩ, Bí thư Đảng ủy Măng Ri an gĭt, gay âk nuĭh tăm geh tơm sâm, kônh wa tâm ntĭm mât njrăng bri, an tâm manh jêh nĕ tâm pă tơm ntil. Săk wa A Sĩ lah nuĭh hăn lor mât ndray ntil sâm Ngọc Linh jêh nĕ tâm pă an kônh wa:

“Gâp mĭn, lah sŏk lĕ sâm. Bah nĕ, gâp yơng ntil tâm jay, rwăt tay ntil kônh wa hăn sŏk tâm bri sĭt tăm. Gâp tăm bah năm 2003, năm 2004 aƀaơ gâp pă an kônh wa. Âk jay lĕ geh âk sâm bah ntil sâm gâp pă”.

Kơp tât dŭt năm 2020 n’gor Kon Tum lĕ hun hao geh nklăp 630 ha tơm sâm Ngọc Linh, tâm nĕ âk ha bah kônh wa Sơ đăng ta 3 xă dŏng: Măng Ri, Tê Xăng n’hanh Ngọc Lây ta nkuăl Tu Mơ Rông. Lĕ rngôch rnoh neh sâm Ngọc Linh aơ dơi tăm hon êng ta nâm bri. Geh du nău dơh ngăn ta ntŭk tăm sâm Ngọc Linh ta neh bri hon êng dơi mât njrăng du trong dŭt rjăp. Wa A Phú, Kruanh thôn Long Láy an gĭt, sâm Ngọc Linh mô knŭng khlay đah ndơ ma hôm geh nkô̆ nău, lah săk rnglăy âk ntil ma ntil tơm dak si nsĭt an nău rêh nuĭh ƀon lan:

“Dơi tăm sâm Ngọc Linh kônh wa geh prăk, geh jay xây, hôm nău geh an nti nsơm. Gay dơi tăm sâm kônh wa an dơi mât bri jêng mô geh phah bri ƀư mir. Dơi ntop kơl dŭt n’hâm, ntĭm mpôl hên trong tăm sâm n’hanh ƀư tĭng ntĭm. Kônh wa tâm lah ndrel nsrôihg tăm sâm, mô sŏk sâm rlăm, mô sŏk ntil ta nkual êng sĭt tăm n’hanh ndrel mât njrăng bri”.

Nău hun hao dăng tơm sâm Ngọc Linh lah êng n’hanh tơm dak si bah dâng tơm bri lah nsum ta n’gor Kon Tum hôm e dôl nsĭt tay âk nău dơi nău kan an kônh wa rnoi mpôl đêt ta n’gor Kon Tum. Geh 5 năm pah kan an du công ty way tăm tơm dak si bah dâng bri ta nkuăl têh Măng Đen, nkuăl Kon Plông, yuh Y Đa, jay ta ƀon Kon H’ring, xă Đăk Blà, nkual ƀon têh Kon Tum, an gĭt:

“2 hê ur sai mĭn joi, ôp âk băl dăn pah kan ta aơ. 2 hê ur sai ƀư ta aơ nău geh tâm rnăk wâl geh âk lơn ta jay. 2 hê ur sai mbra nsrôih tĭng đah Công ty”.

Dơi jao bơi 40 ha bri ta nkuăl Tu Mơ Rông n’hanh Kon Plông, n’gor Kon Tum gay mât ndray ntil, tăm n’hanh hun hao tơm dak si, Công ty TNHH Thái Hòa lah du ntrong kan tâm nău hun hao wăng sa hăn ndrel đah mât njrăng hun hao bri. Rnoh neh bri dơi jao an Công ty aơ mô knŭng mât njrăng rjăp ma hôm n’hao n’ăp ntil n’hanh rnoh jêng bri bah ntrong kan tăm ntop tay ăp năm gay ƀư ndrŏng bri bah ntŭk kan. Wa Tô Thanh Tùng, Kruanh Hội đồng Thành viên, Công ty TNHH Thái Hòa an gĭt, ndrel đah nău geh bah nău kơl trok nkhôm ntŭk ntô bri, uănh khlay lơn tay mât njrăng bri kơl tơm dak si hun hao uĕh nsĭt nău geh âk an Công ty:

“Mpôl hên dôl ƀư mât ndray n’hanh hun hao tơm dak si, tăm tơm dak si bah nâm bri. Tăm lah tăm ta nâm bri jêng mô ƀư khuch tât bri dak n’hanh âk ntil sinh học bah bri. Mpôl hên geh rmôt mât njrăng bri, tăm bri n’hanh hun hao bri du trong nâp nâl nsĭt tay săk rnglăy uĕh ngăn an ntŭk kan n’hanh an ƀon lan”.

Kơp tât lĕ năm 2020, n’gor Kon Tum lĕ hun hao bri rlău 1.500 ha tơm dak si, tâm nĕ geh nklăp 630 ha tơm sâm Ngọc Linh, bơi 400ha hồng đẳng sâm n’hanh du đêt ntil tơm dak si êng. Nău êng ngăn lah dŭt âk rnoh neh tơm dak si aơ dơi tăm ta nâm bri nsĭt tay săk rnglăy nsum tâm nău mât njrăng bri n’hanh hun hao wăng sa ta nâm bri an ƀon lan rnoi mpôl đêt bah n’gor.

Nuĭh răk rblang: Y Sưng Phê Ja