VOV4.Mnông: Cà phê geh nău kơp dơn lam ntur neh le\ geh tât rlău 50% rnph cà phê bâh Việt Nam, rlău đah nău mpo\ng ma n’gâng kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan ngluh mbơh. Nău mât tăm cà phê geh kơp dơn, le\ doanh nghiệp, [on lan geh dơi bâh rnoh tăch khlay, n’hanh ăp nu^h rvăt nglăp r^ geh rnoh cà phê đăp mpăn đah rnoh ueh. Aơ lah nău mpơl saơ ueh kơl an n’gâng kan cà phê Việt Nam n’hao nău dơi kan n’hanh soan tâm rlong ta ntu\k tăch rgâl lam ntur neh.

Wa Nguyễn Bá Yên, ta thôn 15, xã Hoà Đông, nkuăl Krông Pach, n’gor Dak Lak an g^t, rnăk vâl dơn mât klâp ma 1,5ha cà phê bâh cty cà phê Thắng Lợi. pah kan t^ng nău way, tăch cà phê an cty, rnăk vâl wa tâm ban kơt ăp rnăk ta aơ le\ geh ueh tâm ban da dê.

Cty kơl an ăp tấn cà phê play rêh lah 700 rbăn prăk. Lêh s^t ma tăch an cty cà phê Thắng Lợi r^ way lah rnoh khlăy lơn klâp ma 1 rbăn prăk/kg.

Wa Nguyễn Văn Thanh, đội trưởng đội 15-1, cty cà phê Thắng Lợi, lah na nê|, pah kan mât tăm cà phê t^ng nău ntru\nh kan na nê|, jêng lah mir tơm geh mât nău geh đăp mpăn klâp ma 3 tấn n’gul/1ha.

 Nău ueh mir tơm way lah đăp mpăn lơn đah bah dih. [ư t^ngg nău ntru\nh do\ng kan jêng lah nu^h pah kan [ư t^ng ueh, tât khay lah geh cán bộ hăn ua\nh nđôi, lah mbu mô ho\ lôch r^ đă [ư an lôch, bâh nău jik pih, koh n’g^ng, koh n’g^ng tơm si n’hâm…, lôch ne\ lêh t^ng play du\m, r^ cà phê geh lêh mbra ueh n’hanh đăp mpăn nău geh âk lơn.

A[aơ, cty cà phê Thắng Lợi dôl ndrel đah [on lan kan lo\ mir mât tăm 1.200 ha cà phê t^ng nău kơp dơn bâh UTZ Certifed n’hanh Rain Forest. Groi Tổng giám đốc cty, wa Vũ Đình Nội an g^t, ndơ cà phê tăch an dak bah dih bâh ntu\k kan geh âk rlău klâp ma 300 đôlar/1 tâsn đah cà phê mô geh kơp dơn, yor mô geh n’hâp ma geh ntop tay prăk yor nău ueh. 3 nău tơm gay ma geh nău dơi tâm nău pah kan [ư cà phê nâp nâl, ne\ lah [ư ueh jăp nău kan mât mir tơm, mât ua\nh ueh nău pah kan jan sa, n’hanh ntop tay rnoh prăk nkhôm an nu^h pah kan. Wa Vũ Đình Nội tâm mbơh nău kan.

Gâp an [ư jăp nău kan rnă njrăng gay ma njêng nău m^n đăp mpăn an nu^h pah kan, yor lah an geh nău mô đăp mpăn bu dăng bu [ư , bu dăng bu lêh r^ păng mbra [ư tih nău way kan bâh he. Tal 2 lah nău kan mbơh tơih, rnôk bôk năp r^ khân păng nchâp đă [ư, yơn lôch ne\ mbra jêng nău bên, nău aơ kanu\ng lah mpet nơm ta ntu\k kan, mpet nơm ta nău way pah kan dơm, r^ păng mbra mô geh lah nău jêr, păng jêng du nău way pah kan ơm geh ueh rmên. Rnôk ne\ prăk kan mô hao tâm rnôk ne\ rnoh khlay ns^t tay khlay lơn, n’hanh cty so\k du rnoh đê| rnoh khlay âk lơn ne\ an nu^h pah kan.

Mô êng ta cty cà phê Thắng Lợi, ma nău pah kan [ư cà phê nâp nâl geh ăp nău kơp dơn lam ntur neh le\ tre\ lam ta Dak Lak tâm ban kơt ta le\ nkual Tây Nguyên. Ăp ntil ndơ cà phê geh lơp dơn du\t âk lah 4C (kôp nău way nsum an ntu\k mât tăm cà phê), UTZ Certifed, RFA ( bri duh nđik), n’hanh Fairtrade (tăch rgâl tâm ban). Tât a[aơ cà phê geh kơp dơn le\ geh tât 1/3 rnoh neh, n’hanh geh tât 58% le\ rnoh cà phê ta Dak Lak. T^ng nău mbơh bâh wa Huỳnh Quốc Thích, groi kruanh ntu\k kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan ta Dak Lak, rnoh cà phê nâp nâl geh n’gor an [ư ndrel đah nău rdâk njêng nkual [on lan mhe gay ma ns^t tay săk rnglăy âk lơn.

Bôk nău kan aơ ns^t tay săk rnglay na nê|, yor rnôk he [ư t^ng nău kơp dơn r^ rlău ma nău nâp nâl mpeh ntu\k gu\ rêh, wa\ng sa r^ hôm geh săk rnglay mpeh nău rêh jêng du\t ueh, nt^t lah ntu\k rêh jêng [on lan kan lo\ mir nchrah nchrai ntơm nơh lah a[aơ ndrel pah kan r^ mbra jêng dêh rmên lơn. R^ tât atay mpôl hên kan ndrel ta âk bôk nău kan, nt^t lah kơt rdâk njêng nkual [on lan mhe, tâm ne\ geh nău mpo\ng mpeh ntu\k pah kan bâh [on lan kan lo\ mir, yor đah Dak Lak r^ tơm cà phê mbra lah nău săch kan bôk năp.

Đah ăp nău dơi geh n’hanh săk rnglăy ma nău kan mât tăm cà phê t^ng nău mpo\ng lam ntur neh dôl ns^t tay, ăp nar lơ ma âk nu^h [on lan kan lo\ mir ta Dak Lak tât râng pah kan t^ng ntrong kan aơ. Bâh ne\ ntop [ư n’hao nău geh rnoh ndơ, n’hao nău geh ta rnoh neh pah kan mât tăm cà phê a[aơ geh.

         Lăp tam khay mih lah rnôk play cà phê hao têh ngăch nkre đah nău hao jêng mpu\m lha đo\ng, jêng nău mât chăm kơi ntop ndơ sa kah an tơm cà phê tâm rnôk dja lah du\t khlay, rgop pă an ăp to\ng ndơ sa kah n’hanh njêng mpu\m lha ue\h an năm bah kơi tay.

T^ng gu\ m^n bah ăp nu^h khoa học rnôk hao jêng bah tơm cà phê [ư jêng âk rơh, tâm nê rnôk hao têh play nse lah ngoăy tâm ăp rơh du\t khlay. Rnôk dja play cà phê u\ch geh ndơ sa kah âk, nău way kônh wa poh phân t^ng rơh đah du rnoh phân âk rgum tâm NPK. Yơn rnoh âk trung vi lượng đah tơm cà phê ri âk rnăk mô ho\ poh to\ng. a[aơ du\t âk ntil phân bu tăch jêng bah lơ ntô nha nchih TE yơn geh du đêt lah to\ng ue\h rnoh trung vi lượng an tơm cà phê dơm hôm [a [a\ lah mô ho\ ăp to\ng. Nău mô to\ng trung vi lượng lah ngoăy tâm ăp nkô| nău bôk năp [ư ru\ng play a[aơ. Rlău ma nê, t^ng thạc sĩ Phạm Công Trí, cán bộ viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên ri a[aơ le\ rngôch ăp neh he tăm cà phê geh trong r[o\ng srat jêng nău mô to\ng Magie, lưu huỳnh, silit du\t âk. Lah mô kơi ntop poh ăp trung vi lượng dja ri lha n’hanh reh cà phê mô dăng đo\ng. Lha geh trong mpơl plak t^ng ntu\k jêng tơm mô dăng [ư jêng nău ru\ng play:

Njrăng đă kônh wa lah ndrel đah nău do\ng ăp ntil phân geh rnoh âk NPK tâm di kơt 16-8-16, 16-7-17…ri he uănh khlay phân to\ng rnoh âk trung vi lượng. Nt^t kơt rơh 2, kônh wa poh geh kơi ntop Magie, Silit n’hanh Can xi ri rơh bah kơi tay he kơi ntop poh phân geh Bo, Kẽm. Uănh nsum du\t đê| tâm năm he ân kơi ntop poh 5 ntil ndơ dja ri nău ru\ng play tă bah mô to\ng ndơ sa mbra hu\ch. A[aơ du đêt ntu\k [ư njêng phân poh têh khân păng le\ ndơ\ trung vi lượng tâm ntil phân NPK yơn lah ân geh trong poh tâm di lah rnoh âk tâm di ri tơm lăp lăp sa n’hanh geh nău tam ndơ sa n’hanh [ư bah nău ru\ng play, kơl n’hao săk geh n’hanh rnoh âk geh cà phê).

Bah meng nău ru\ng play nse tă bah kơi ntop poh phân mô tâm di lah nău [ưh hot lha geh âk đo\ng. Nău way kônh wa rgum poh phân NPK đah rnoh du\t âk n’hanh he hôm puh tay phân poh lha âk dak NPK đo\ng yor he u\ch ro\ng [ư an tơm luh play âk lơn. Yơn nău dja jêng he [ư an tơm rhôp sa ăp nguyên tố trung vi lượng tâm neh jêng nău kơi ntop poh ăp nguyên tố dja lơn ma jêng khlay, Phạm Công Trí, njrăng đă tay:

Rnoh dja u\ch geh khlay yơn ân nkre di nkre to\ng găp. Lah he poh âk rlău tơm n’hanh neh u\ch geh mbra [ư jêng mo\k o\l jêng rmeh n’hanh mô to\ng roh tâm ban lơn lah kroh ăp dak trung vi lượng ma nău nt^t lah kẽm, bo, magie păng [ư [ưh hot ta ăp lha cà phê. Lah mô to\ng Bo, tơm mbra luh n’ging bu\p jêng lah ăp n’ging di lah luh kao ri ta kô| n’ging luh du rku\m n’ging pra du\t hô. Mô to\ng kẽm lha kruănh tay [ư an tơm cà phê mha êng. Mô to\ng Magie he saơ lha mô dơi luh pra [ư jêng kro lha jêng rnôk poh he mô dơn poh n’gle\ ta phân khoáng ma he ân do\ng tay phân hữu cơ gay he ntop kơl kơt nê| ri nău [ưh hot lha tâm ban kơt nău tât khuch ru\ng play mơ dơi nkra tâm ban.

Thạc sĩ Nguyễn Công Trí njrăng đă kônh wa đo\ng, rlău ma poh phân hoá học ri nău nkre poh phân vi sinh n’hanh phân ndrung n’gar mbra ns^t tay ue\h jêng an neh âk lơn. Yơn lah kônh wa njrăng đo\ng ân ndum rmu\ ôm phân ndrung n’gar lor rnôk do\ng.

Rnôk he ndum rmu\ ôm ri ue\h jêng phân âk lơn n’hanh ăp tơm bu tuh geh nkh^t der bah [ư khuch an tơm. Rnôk poh phân ndrung n’gar n’hanh phân vi sinh kơt nê| ri ka mu\n ka man rêng sa tât phân ndrung n’gar kơl nău poh phân ue\h lơn đo\ng. he ân poh bôr tay, poh rnôk neh l’^t mbe\ , tâm pă poh 2 tât 3 tơ\ poh tâm khay mih. Phân ndrung n’gar ri poh du tơ\ dơm yơn lôch nê he kơi ntop poh tay 2 tât 3 tơ\ phân vi sinh kơt nê| tơm mbra ue\h jêng lơn yor phân vi sinh mbra lêt jo\ tât 6 khay yơn du\t ue\h jêng tâm du khay n’gul tât 2 khay dơm. He tâm pă poh âk tơ\ kơt nê| gay ka mu\n kaman tâm rdil đah bu sa way gu\ mbro tâm tơm.

He mbra dơi lah a[aơ rnoh khlay cà phê thuk jêng âk nu^h [on lan mô ho\ lăng nđơr đah nău mât chăm tơm cà phê. Yơn lah, cà phê nha lah tơm tăm tơm ns^t tay nău geh tăch n’gluh âk đo\ng. Gay mât chăm cà phê jo\ jong kônh wa ân way hăn chop mir mbro, t^ng [ư jăp ăp trong mât chăm tâm di, njrăng n’gang tu ndru\ng chuh sa di rnôk, di dak si rgop ns^t tay tơm geh wa\ng sa đăp mpăn, r[o\ng tât nău kan tuch tăm jo\ jong.

Nu^h răk rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt