VOV4.Mnông:  Tây Nguyên dôl ta khay lêh cà phê, ăp nău mpeh rnoh khlăy cà phê geh nu^h [on lan ua\nh nđôi ăp nar. Le\ bâh âk năm aơ, nău ôp mhâm [ư gay ma geh n’hao nău geh cà phê lah nău geh mbơh an lor đah n’gâng kan, doanh nghiệp n’hanh nu^h tăm cà phê ta Tây Nguyên. Joi trong hăn êng, 49 rnăk tăm cà phê ta xã Đak Mar, nkuăl Đak Hà, n’gor Kon Tum bâh năm 2012 le\ rgum tât râng rmôt kan mât tăm cà phê nâp nâl. Nău geh bâh nău kan [ư t^ng ăp nău ntru\nh gay ma geh [ư ăp ntil ndơ cà phê kloh, geh nău ntơ tăch rgâl tâm ban, tăch ta ăp ntu\k têh kuăng ta lam ntur neh, rnoh khlăy cà phê bâh ăp rnăk [on lan aơ geh n’hao. Ndrel đah nău geh bâh n’hao rnoh khlăy, rnoh prăk geh lơi bâh ăp tấn cà phê rnôk tăch hôm ntop mhe ueh âk tâm nău rgâl mhe nău rêh an nu^h [on lan ta ntu\k.

Khay 4 năm 2012, rmôt kan tâm kơl mât tăm cà phê nâp nâl xã Đak Mar, nkuăl Đak Hà, n’gor Kon Tum geh njêng đah 49 nu^h kan ndrel. u\ch dơn ăp nău đă kan bâh FLO-ntu\k kan lam ntur neh mpeh ndơ lir tăch rgâl tâm ban, ăp nu^h kan ndrel tâm rmôt kan [ư t^ng ăp nău mât ua\nh mir tăm, do\ng phân poh, dak si t^ng di đah nău ntru\nh mât tăm cà phê kloh uehta le\ rnoh neh rlău 71 ha. Nău geh, cà phê bâh ăp rnăk aơ geh FLO-Cert, du ntu\k kan êng ua\nh nđôi n’hanh pă s[ kơp dơn lah ntu\k mât tăm cà phê kloh. Bâh aơ, cà phê bâh ăp rnăk [on lan geh tăch t^ng ntrong tăch rgâl tâm ban, nău ntơ lư geh knơm ta rlău 20 ngih dak ta lam ntur neh. Tât râng rmôt kan aơ bâh bôk năp ntơm njêng, nô A Khuất ta [on Đak Mút, rnăk geh 3 ha cà phê an g^t.

“Tât râng rmôt kan aơ đăp mpăn nău ueh cà phê, nkre lah mât ueh ntu\k gu\ rêh. Lah he geh mât đăp mpăn t^ng ăp nău mpo\ng ns^t tay r^ nău geh du\t tâm di.păng geh prăk kơl jêng lah n’hao nău rnoh khlăy tăch an [on lan”.

Lah na nê| nău ueh di, ndơ cà phê kloh bâh ntu\k kan tâm kơl mât tăm cà phê nâp nâl ta xã Đak Mar geh tăch ta ntu\k tăch rgâl lam ntur neh t^ng rnoh geh ntru\nh bâh FLO n’hanh khlay lơn đah rnoh nsum. Lôch ntơm kan bôk năp mô nă bên, ndơ cà phê kloh bâh 49 rnăk [on lan ta xã Đak Mar ăp nar lơ ma geh dơn nău mât ua\nh bâh ăp ngih k^n môi cà phê lam ntur neh. Êng năm 2014-2015. rmôt kan le\ geh tăch 320 tấn cà phê t^ng trong tăch rgâl tâm ban đah rnoh tăch khlăy. Knơm đah nău dơi geh, nău mât ua\nh ta mir tơm bâh ăp nu^h kanndrel gay ma đăp mpăn an cà phê kloh, ueh ăp nar lơ ma geh mât ua\nh na nê| lơn. Wa Nguyễn Duy Khương, du hê nu^h kan ndrel ta rmôt ngơi.

“Đah rmôt cà phê nâp nâl bâh hên, mô geh do\ng dak si nkh^T tu ndru\ng. tâm mir cà phê lah ntil kloh n’hanh [ư di t^ng bu ntru\nh mbơh, nt^T lah kơt khay mô lah pơh bâh ăp ntil bu tuh ntoh luh lah hên [ư di. Lah mô njrăng di păng mbra lơ ma hao âk. Nău tơm lah an ueh kloh ta mir păng mbra mô geh nau bu tuh hun hao”.

Ndrel đah nău geh mpeh rnoh khlay ăp kg cà phê geh tăch. Rmôt kan nâp mât tăm cà phê nâp nâl xã Đak Mar hôm nha geh dơn du nău geh âk êng đo\ng. ne\ lah t^ng nău ntru\nh bâh FLO, ăp kg cà phê nrôk tăch t^ng trong tăch rgâl tâm ban mbra geh trok du rnoh prăk kơl đah 7-15% rnoh geh ndơ tăch. Rnoh prăk aơ geh do\ng ta nkô| ntrôl nău hun hao wa\ng sa- rêh jêng an ăp nu^h kan ndrel ta rmôt pah kan n’hanh ntu\k rêh jêng. Wa Tạ Ngọc Quang, kruanh rmôt tâm kơl pah kan tăm cà phê nâp nâl ta xã Đak Mar an g^t, đah rnoh prăk geh kơl an rlău 2 rmen 400 rkeh prăk dơi geh, rmôt kan le\ rdâk njêng du ngih kan nsum ta thôn 5 đah rnoh khlay 500 rkeh prăk, kơl 50 rkeh prăk an nu^h kan ndrel Trần Văn Tỉnh ta thôn 1 [ư jay, [ư trong điện mpoh ang, ntop [ư trong nkual [on lan hăn, kơl an rlău 70 tấn phân poh vi sinh an ăp nu^h kan ndrel…wa Quang lah na nê|, aơ lah nău geh jo\ jong lah ăp nu^h kan ndrel lah nu^h rnoi đê|.

“Nkô| mpo\ng mpôl hên lah mhâm [ư an ăp rnăk [on lan rnoi đê| khân păng g^t đah khoa học kĩ thuật gay ma hun hao ntil tơm cà phê. Nkre lah kơl an [on lan hôm nha jêr jo\t geh prăk gay ma mât tăm tay cà phê. Lôch ne\ lah gay ma rdâk njêng ntu\k rêh jêng”.

Saơ nău geh ueh bâh nău kan mât tăm cà phê nâp nâl, 49 rnăk [on lan tâm ne\ geh 63% lah rnăk [on lan rnoi đê| bâh rmôt kan tâm kơl pah kan mât tăm cà phê nâp nâl xã Đak Mar le\ [ư t^ng na nê| ăp nău ntru\nh gay ma dơi geh cà phê ueh t^ng nău mpo\ng lam ntur neh. Aơ lah ntrong kan ma ăp rnăk [on lan ta aơ n’hao nău geh ueh cà phê nơm. Ua\nh năl mpeh nău kan rmôt kan tâm kơl mât tăm cà phê nâp nâl bah 49 rnăk [on lan tâm xã, wa Nguyễn Thị Thanh Thùa, groi kruanh UBND xã Đak Mar an g^t.

“Gâp saơ nău kan aơ lah du\t ueh, nâp nâl, [on lan tât râng ta nău kan aơ le\ geh g^t đah khoa học kĩ thuật, g^t pah kan mât tăm cà phê t^ng ntrong nâp nâl n’hanh mpo\ng tât ntu\k tăch rgâl lam ntur neh. Rmôt kantâm kơl [ư t^ng di đah nău ntru\nh, rnoh khlay tăch rnôk âk lơn đah ntu\k tăch rgâl. Tal 2 rmôt pah kan aơ rlău ma nău ns^t tay nău geh ueh an nu^h kan ndrel tâm rmôt r^ păng tât râng ta ntrong kan rdâk njêng nkual [on lan mhe ta xã”.

            Gay joi g^t tay trong leo kan tâm ban kơt nău ơm g^t kan bah rmôt tâm boh [ư cà phê nâp jo\ xã Đak Mar, nkuâl Đak Hà, n’gor Kon Tum, a[aơ jă kônh wa n’hanh băl mpôl djăt tâm ôp đah phóng viên nkô| trăch đah wa Tạ Ngọc Quang, kruanh rmôt tâm boh, nu^h an le\ ma nuih n’hâm n’hanh rgop [ư jêng geh nău dơi bah trong leo kan dja:

            PTV: Ơi wa Tạ Ngọc Quang, rmôt tâm boh bah he le\ phâm nchrăp an ăp nu^h lăp kan nsum mpeh rêng [ư cà phê mêh?

            - Wa Tạ Ngọc Quang: Gay geh cà phê săk kah ue\h tăch rgâl tâm ban lam ntu\r neh FLO bu đă gay tăch n’gluh ri cà phê mpôl hên [ư luh ân đăp mpăn kloh ue\h. Du năm mpôl hên way manh ăp nu^h rnâng kan mpeh [ư njêng cà phê, nti an kônh wa gay kônh wa g^t trong kỹ thuật [ư cà phê gay n’hao săk kah ue\h cà phê, nkre ma đăp mpăn cà phê kloh ue\h t^ng quy định bah tăch rgâl tâm ban lam ntu\r neh. Quy định dja ân đăp mpăn, bu way s^t hăn uănh du năm 4 tât 5 tơ\ lah to\ng di rnoh ue\h ri bu mbra tăch n’gluh. Lah mô bu mbra so\k mplơ\ săm[u\t mô an tăch n’gluh.

            PTV: Ơi wa tâm rmôt tâm boh bah he geh tât rlău 63% lah [on lan rnoi mpôl đê|. Gay năp nău g^t blău [ư an ăp nu^h dja, moh geh ndơ may saơ jêr n’hanh phâm may le\ [ư gay ma kônh wa r[ah g^t nău blău [ư dja mêh?

            Wa Tạ Ngọc Quang: Đah nu^h rnoi mpôl đê|, bôk năp mpôl hên du\t jêr tâm nău nt^m nti kônh wa mpeh khoa học kỹ thuật gay n’hao prêh [ư njêng n’hanh cà phê kloh ue\h. Yor nău g^t bah ăp nu^h êng êng jêng ân hăn tât ntu\k, nhu\p ti ncho\ng kan an kônh wa ri kônh wa mơ dơi [ư. Nkre ma he [ư lor an kônh wa gay kônh wa g^t. Nt^t kơt rnôk kônh wa khân păng [ư koh n’ging khân păng mô g^t khân păng an n’ging n’glu n’hâm ri cà phê păng mô geh âk play. Ndr^ jêng mpôl hên ân ju\r lăp tât ntu\k, mpôl hên nt^m nti kônh wa, mbrơi mbrơi tât a[aơ kônh wa le\ do\ng du\t ue\h n’hanh nău geh play bah kônh wa du\t âk tâm ban ma nu^h yăn đo\ng. Mô dơn nê geh ntu\k kônh wa hôm [ư ue\h rlău nu^h yăn đo\ng.

            PTV: Ơi wa đah nău mât njrăng rnoh rmeh dak si ndru\ng tâm mir cà phê rmôt tâm boh bah he, phâm may mât njrăng nău dja mêh?

            Wa Tạ Ngọc Quang: Mpeh nău dja ri mpôl hên geh du Ban môi trường. ăp khay Ban môi trường ôp uănh gay uănh năl săk ue\h cà phê bah kônh wa n’hanh ncho\ng đă kônh wa. Nkre ma hăn ôp uănh, lah kônh wa tih nău way mpeh puh dak si bah tăch rgâl tâm ban lam ntu\r neh tâm ban kơt bah rmôt tâm boh đo\ng ri mpôl hên nkah kônh wa. Ăp nu^h tih mbra n’gluh bah rmôt tâm boh.

            PTV: Hôm nău kan n’gle\ du\t lah klêh play. Gay đăp mpăn săk ue\h an mir cà phê bah he ri khân may mât uănh nău klêh cà phê bah kônh wa phâm [ư mêh?

            Wa Tạ Ngọc Quang: Mpeh klêh ri ăp năm bah năp nơh rnôk klêh mpôl hên le\ họp n’hanh mbơh g^t klêh ân tât 95% play du\m let lơ mơ. Gay đăp mpăn tăch n’gluh mpeh săk ue\h cà phê. Tâl bar đo\ng mpeh cà phê tâm rmôt tâm boh bah mpôl hên ân đăp mpăn di bah t^ng rnăk, t^ng nu^h lăp kan nsum mô dơi so\k cà phê bah nu^h êng gay n’glăp tâm cà phê bah mpôl hên. Ndr^ jêng mpôl hên le\ phăt bao an kônh wa. Ăp ha du năm mpôl hên phăt 100 bao geh in ntô l^r n’hanh mbrô bah cà phê nâp dăng bah mpôl hên. Rnôk ma kônh wa lăp njing ân geh phiếu bah rmôt tâm boh ri mpôl hên mơ n’glăp mbrô cà phê nê.

            PTV: Ơ dăn lah ue\h wa!

Nu^h rblang: Thị Đoắt- Điểu Thân