VOV4.Mnông:  Ăp năm dăch aơ, nu^h [on lan ta Daklak le\ nănh rgâl mhe tơm tăm gay ma n’hao nău geh n’hanh nău ueh play. Tâm ne\, nău do\ng pah kan tăm tơm sa le\ kơl an âk rnăk rgâl mhe nău rêh.

A[aơ, du\t âk rnoh neh tăm tâm breh đah tơm êng ta Daklak lah tăm tâm breh ta mir cà phê. Du đê| jê| êng lah tâm tâm breh tâm mir điều n’hanh cà phê. Tơm geh tăm tâm breh du\t âk lah tiu, sầu riêng, bơ…le\ geh nău wa\ng sa âk. Ntoh lư kơt nău kan bâh Trần Văn Thông ta xã Ea Kiết, nkuăl Cư M’gar, Daklak le\ ntơm tăm tâm breh tiu n’hanh tơm sa play ta mir cà phê bơi tât 2 ha bâh nơm. Wa Thông an g^t, aơ lah nău săch kan geh ua\nh kơp na nê|, gay ma nkre nku\m n’hâm, an ueh l’&t neh rnôk tăm nsum đah cà phê. Bâh geh do\ng ăp nău kan tăm tâm breh aơ tâm mir cà phê jay wa hun hao ueh đăp mpăn nău geh 4 tấn rnglăy/ha. Rlău ma ne\, rnoh geh bâh rnăk vâl wa le\ n’hao âk kơp bâh ăp ntil tơm tăm tâm breh ne\. wa Thông an g^t.

 (Nău kan tăm âk ntil tơm tăm đah nău wa\ng sa ntu\k tăch rgâl le\ ns^t tay rnoh geh âk an rnăk vâl lah wa\ng sa geh đăp mpăn [a [ơ. Nt^t lah kơt cà phê lah rnoh jur thuk geh tiu khlay mô lah tâm ban r^ mbra dơi tâm trok rlău ma ne\ hôm nha geh cao su ndơ\ ta rnoh tơm tăm n’hao nău geh r^ rnoh khlăy tăch le\ geh đăp mpăn nău wa\ng sa an rnăk vâl đo\ng.

Yuh Nguyễn Thị Thu ta thôn 8, xã Ea Kpam, nkuăl cư M’gar geh 1.7 ha tăm cà phê. Bôk năp, rnôk ê ho\ geh tăm tâm breh, nău geh bâh yuh bâh rnoh neh aơ mô âk, nău ueh mir cà phê jur ngăch yor âk năm duh phang, mô to\ng dak to\. Lôch geh kơt nti nău kan bâh ăp nu^h mât tăm, joi rvăt ntil bơ n’hanh tơm sa play âk ntil s^t tăm tâm breh, r^ nău geh bâh rnăk vâl le\ rgâl âk. Rlău ma 7 tấn cà phê dơi geh ăp năm, rnăk vâl hôm nha geh bah bơi tât 200 tơm sầu riêng n’hanh bơ, le\ nău geh hao bâh 300-350 rkeh prăk đah ba năp nơh. Yuh Thu an g^t:

“ Bâh ntơm jay gâp geh tăm tâm breh tât a[aơ, nău geh wa\ng sa bâh tơm bơ ns^t tay an rnăk vâl du\t âk. Yor way tơm cà phê 1 năm an nău geh play 4 tấn yơn tơm bơ du ha lah tăm ntil bơ mô nă play du\t đê| 1 năm an nău geh 300 rkeh prăk đo\ng jêng nău wa\ng rnglăy wa\ng sa du\t âk.

Rnăk vâl yuh Thu n’hanh rnăk vâl nô Thông kanu\ng lah bar tâm âk rnăk vâl ta Daklak săch nău tăm tâm breh. Bâh geh ntuh [ư tâm di ueh n’hanh nănh rgâl mhe nău kan mât tăm jêng lah rnoh geh bâh ăp rnăk [on lan kan lo\ mir ta aơ âk. Âk nău kan tuch tăm mhe ntoh, săk rnglăy le\ geh ntuh kơl đah rnoh prăk rlău 100 rkeh prăk tât 1 rmen prăk ăp năm. Đah nău geh ăp nar lơ ma âk, nău kan ntuh kơl [ư tăm tâm breh le\ geh ueh âk tât nău pah kan jan sa ta ntu\k. rlău ma nău njêng rnoh khlăy ndơ geh mât tăm pă an nău u\ch tăch ndơ an dak bah dih bâh ăp nu^h kan hôm nha pă nău kan đăp mpăn an nău rêh bâh nu^h [on lan. Wa Nguyễn Khắc Hiển, kruanh ntu\k kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan, ntuk kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan n’gor Daklak an g^t:

 “Bâh nău ngăn le\ an saơ dơi geh rlău ma nău tăm ăp ntil tơm aơ gay ma n’hao nău geh hôm nha ntop mât đăp mpăn nău geh hôm nha ntop mât ueh ntu\k gu\ rêh neh ntu nkre geh tăm tơm nkum n’hâm an mir cà phê, mât nău ueh l’^t tam khay wai kro phang tâm ban kơt nu^h [on lan geh prăk ăp năm.

Nu^h rblang: Thị Đoắt

Rêng [ư poh phân tâm khay mih.

Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl! Ta năp nău dơh bah phân poh hoá học âk nu^h [on lan le\ mô uănh khlay tât nău do\ng phân hữu cơ. Nău dja le\ [ư an neh ntu nar lơn ma sât blak, ăp ntil tu ndru\ng chuh sa, ndơ gu\ rêh tâm neh [ư khuch mô đêt tât nău hao jêng bah tơm tăm. Nău mât chăm cà phê mô nâp dăng le\ n’hanh dôl [ư an mir cà phê nar lơn ma hu\ch nău geh. Gay kơl kônh wa g^t tay tâm rnôk mât chăm cà phê jo\ jong, Thạc sĩ Đào Hữu Hiền, cán bộ viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên njrăng đă kônh wa mpeh nău khlay bah phân hữu cơ tâm mât chăm cà phê.

Ơi wa, phân hữu cơ phâm geh nău khlay đah neh n’hanh tơm tăm mêh?

            Thạc sĩ Đào Hữu Hiền: Kônh wa n’hanh băl mpôl le\ g^t đo\ng rnôk tăm cà phê he ân uănh khlay tât nkô| nău mât chăm lơn lah tâm khay mih he ân uănh khlay tât nău poh phân hữu cơ. Tâm rnôk tăm, ntơm nơh, mpôl hên njrăng đă nsrôih ntơm bah 2- 3 năm he ân poh phân hữu cơ du tơ\. Yor rnôk he mô uănh khlay tât rnoh ue\h jêng phân hữu cơ ri săk jêng n’hanh geh play tơm tăm mbra mô âk. N’hanh lah poh phân hữu cơ mô di kỹ thuật ri rnôk poh phân hoá học mbro păng [ư chai neh, sât blak neh, mir tơm mô hao jêng ue\h, săk  geh mô âk, mir tơm nar lơn ma kro ranh jêng 2-3 năm he poh phân hữu cơ du tơ\, rnôk nê he poh phân hữu cơ mbra saơ geh nău tam du\t ue\h. Nău du\t khlay đo\ng, rnôk he sreh tăm tay cà phê lah he mô geh tơm phân hữu cơ gay poh săp an nău tăm mhe ri tâm neh mô geh ndơ rmu\ ôm, ri mô geh ntu\k nsan gay ma tơm hao jêng tâm rnôk tơm mhe tăm bôk năp.

            Nău do\ng phân hữu cơ a[aơ he saơ bu tăch geh du\t âk ntil n’hanh ân m^n uănh na nê| sơch ntil phân i an ue\h?

            Thạc sĩ Đào Hữu Hiền: Ntơm nơh bu way poh ăp ntil phân hữu cơ kơt phân ndrung n’gar mô lah ndo\k nja n’hanh ăp ntil phân ndum rmu\ ôm, yơn a[aơ he do\ng ăp ntil phân hữu cơ i ue\h jêng ri he ân m^n uănh na nê|. Nt^t kơt he le\ g^t đo\ng rnôk he [ư cà phê kơt nê| nău way kônh wa geh mât rong kônh wa mbra poh phân ăch su\r ndrôk bah he ri nău nê du\t ue\h. Yơn lah kônh wa mô mât rong, kônh wa rvăt bah dih ri bu tăch du\t âk. He mô g^t ntil i ue\h jêng. Kơt gâp le\ gu\ m^n jo\ năm gâp g^t na nê| đo\ng nău [ư njêng phân bah dih kônh wa rvăt s^t ri mô ue\h jêng. Yor bu do\ng ăp công nghệ  mpet neh gay njêng luh phân jêng he ntôn nê lah phân ngăn yơn kêng du\t he poh ri păng mô ue\h jêng. Jêng mpôl hên njrăng đă kônh wa lah he geh ndơ mât rong ri he poh phân ndrung n’gar. Phân he nơm ndum êng [ư njêng luh phân poh an mir tơm ri ue\h jêng lah mô ri he ân joi du tơm, du ntu\k nê nơh khân păng tăch phân an he tâm di ri he mơ rvăt. Lah mô ri he ân rvăt ăp ntil phân hữu cơ vi sinh mô lah sinh hoá hữu cơ ma ăp nhih máy geh nău nsing nơm le\ [ư njêng.

            Ơi wa, a[aơ âk [on lan way poh phân an tơm tăm rlău ir rnoh jêng tât geh nău roh huach âk phân nkre rmeh ir ndơ sa kah tâm neh way geh mô tru jêng đah du đêt ntil tơm tăm. Yor kơt nê| he ân poh phân hữu cơ phâm an tâm di?

            Thạc sĩ Đào Hữu Hiền: Mpôl hên njrăng đă đah nău he do\ng phân ndrung n’gar ri he ân koch mbor tâm khay mih gay he poh n’hanh lôch nê he bôr tay neh. Hôm lah he mô koch mbor jêng lah he mô poh ma phân ndrung n’gar ma he poh ma ăp ntil phân hữu cơ vi sinh. Rnôk he poh ma phân hữu cơ vi sinh he mbra koch t^ng mbor tâm [ah du mét mô lah he mbra poh t^ng n’hâm n’ging lha n’hanh he bôr tay neh ri du\t geh nău tam. Hôm đah phân ndrung n’gar mpôl hên njrăng đă djăt ma 2-3 năm he poh 1 tơ\ nklăp 20- 30m khối/ha. Lah he poh phân hữu cơ vi sinh ri he mbra poh bah 1- 3kg/tơm n’hanh ăp năm he poh mbro. N’hanh rnôk he ntro\ng năl poh phân hữu cơ nău way mpôl hên njrăng đă lah ân poh tâm khay mih.

            Ơ dăn lah ue\h wa!

            Ndr^, kônh wa [on lan ân njrăng gay rgâl ue\h jêng neh n’hanh kơl cà phê hao jêng jo\ jong tâm khay mih kônh wa ân kơi ntop poh du\t n’hâm đê| du tơ\ phân hữu cơ vi sinh. Yơn lah, njrăng đă đah kônh wa poh phân hữu cơ vi sinh dơn kơi ntop ngăch ăp dak trung vi lượng an tơm tăm an rmu\ ôm âk an neh dơm, rgâl ue\h rơ\ jêng brun rbăn rơ\ jêng tâm neh kơl lêk ngăch ăp ndơ jêr lêk mô di rgâl le\ rngôch an ăp ntil phân hoá học yor kơt nê| ăp rơh poh phân hoá học tâm khay mih nha mât kơt ơm kơt nău njrăng đă gay đăp mpăn săk geh an cà phê đo\ng

            Kônh wa n’hanh băl mpôl mhe tă djăt nkô| way nkoch “Ndrel hăn [on lan kan lo\ mir” tă bah Nhih pah kan Radio nău ngơi Việt Nam ta nkual Tây Nguyên [ư./.

Nu^h rblang: Điểu Thân