VOV4.Mnông:  Bâh geh mbơh [ư tâm ban âk ntrong kan kơl an manh prăk, pă tơm tăm, rgâl mhe kĩ thuật mât tăm n’hanh rdâk njêng ăp nău kan ntoh lư rgâl mhe mir cà phê t^ng trong pah kan nâp nâl gay ma [on lan kơt nti…n’gor Lâm Đồng le\ jêng ntu\k leo bôk năp nkual Tây Nguyên tâm nău mbơh [ư bôk nău kan tăm tay cà phê bâh chính phủ.

Tâm rnôk dăch aơ, mir cà phê têh hvi 10ha bâh rnăk vâl wa Lê Quang Linh, ta xã Lộc Đức, nkuăl Bảo Lâm n’gor Lâm Đồng le\ jêng ntuk tât kơt nti nău tă kan bâh âk rnăk [on lan tâm nkual. Geh âk nu^h tât ua\nh kơt nti kơt ne\ lah yor wa Linh le\ njêng mir cà phê ranh, âk năm mô âk play jêng du mir cà phê ndop cao sản, an nău geh hao tât rlău 7 tấn rnglăy/ha/năm. Gay ma dơi geh nău geh aơ, wa Linh le\ [ư tăm lôch le\ rngôch rnoh neh cà phê bâh rnăk vâl đah ntrong kan ntu\k kăl tơm ơm tăm tơm mhe ta ne\\, bâh ne\ tâm rnôk ndop tơm, mir cà phê bâh rnăk vâl an nău geh n’hanh nău âk play hao ăp năm.

“Lah he tăm tay ma sreh le\ rngôch tơm ơm r^ rnoh cà phê lêh mô hôm geh, jêng lah he mô geh ntu\k ndơ so\k ma ntuh mât tơm mhe. Yor ne\ an ntêm tay du đê| tơm ơm gay ma geh play lêh mât tơm mhe. Bâh ta ne\ r^ he mô hôm geh knơm ta rnoh prăk manh, mô lah tâm rdâng đah ăp nău jêr jo\t mpeh rnoh prăk kan. Djăt ma [ư kơt ne\ r^ kêng du\t geh [ư le\ mir cà phê ntil mhe đo\ng. gâp lah [on lan kan lo\ mir rnôk [ư an geh ua\nh kơp na nê|, lah rnôk he le\ sreh le\ ma mir tơm r^ prăk mât tăm tơm mhe du\t âk, ma he an geh kâp tât 3 năm r^ mơ so\k prăk ntuh [ư, an geh ndop mbrơi mbrơi, ndop lor 70%, rnoh ne\ an tơm ueh aih gay ma to\ng măt nar r^ mbah mbra chăt mhe, geh djrôp ang măt nar, lôch ne\ he mât chăm an ueh lah mir he mbra ueh jêng”.

Hôm đah wa Huỳnh Đức Đông, ta nkual phố 13, nkuăl têh Di Linh, nkuăl Di Linh, n’gor Lâm Đồng, bâh ntơm kơt do\ng n’hanh do\ng kĩ thuật mât tăm cà phê bâh ăp nău kan yor n’gâng kan tuch tăm n’gor Lâm Đồng rdâk njêng, rnoh mir cà phê ranh rlău 25 năm bâh rnăk wa le\ geh n’hao ueh jêng. Rlău ma nău geh cà phê hao rlău , mir tơm cà phê hôm nha geh ueh jêng mhe tăm n’hanh hun hao âk. Nău êr n’ha, ru\ng play n’hanh ăp nău bu tuh tơm, reh mô hôm geh le\ dơi njrăng bah le\ rngôch.

“Ntơm nơưh nău geh cà phê mô âk, kanu\ng geh klâp ma 3 tấn dơm mô geh rlău. Yơn ba kơi nơh nău geh play âk ngăn, ma nău bu tuh r^ mô hôm geh đo\ng. ntơm nơh mô g^t na nê| nău mât tăm, mô geh do\ng r^ mir cà phê way geh bu tuh, ru\ng play du\t âk mô geh âk play, rêh ueh jêng kơt a[aơ”.

Ndrel đah nău rdâk njêng nău kan tơm, n’gâng kan tuch tăm n’gor Lâm Đồng hôm nha tâm rgop âk đah nău nchrăp pah kan [ư cà phê nâp nâl VnSAT gay ma mbơh tơih ăp nău g^t pah kan mat tăm cà phê t^ng trong mhe bâh nău [ư neh, săch ntil, koh n’g^ng, an tât nău poh phân, njrăng nău bu tuh n’hanh to\ dak mpêt nkrem..an [on lan kan lo\ mir. T^ng wa Nguyễn Phúc, ta xã Lộc Ngãi, nkuăl Bảo Lâm n’gor Lâm Đồng, lôch geh do\ng ăp kỹ thuật mhe ta nău pah kan jan sa, le\ rngôch rnoh neh cà phê geh kơl an tăm mhe bâh rnăk le\ geh nău têh jêng n’hanh hun hao âk, ton mbra ns^t tât ăp yan geh ueh tâm let năp tay.

“{on lan kan lo\ mir r^ ntơm nơh nău g^t vât mô âk, ma rnôk rân ăp jrô nti nău kan hôm r^ nău g^t vât mpeh tăm cà phê geh n’hao âk. Bâh nău ku^h ntu, poh phân, puh dak si..ua\nh nsum săk rnglăy âk ngăn.

T^ng wa Lại Thế Hưng, kruanh chi cục tuch tăm n’hanh mât tơm tăm n’gor Lâm Đồng, rlău ma nău mbơh [ư nsrôih ăp bôk nău kan tăm tay cà phê, n’gor Lâm Đồng hôm nha tâm rgop đah ngih nti đại học Trung Nam Hàn Quốc m^n ua\nh dơi n’hanh rdâk njêng ăp nău kan tơm gay ma đă [on lan do\ng, bah ne\ nău geh n’hanh nău ueh jêng cà phê bâh [on lan ăp nar lơ ma ueh.

“Mpôl hên geh ăp ntil dak si mât ueh jêng RIC10WP, bah bu tuh ôm reh 18EC le\ geh an do\ng pah kan tăm cà phê bâh n’gor Lâm Đồng. ăp ntil ndơ aơ kơl an tơm cà phê têh jêng n’hanh hun hao ueh, ngăn lah đah tơm cà phê êr n’ha, ranh r^ mbra an reh hun hao ngăch dăng, njêng reh mhe geh âk ndơ kah, [ư n’hao nău geh, nău ueh tâm ban kơt nău nâp nâl.

Nơm geh an [ư ăp kôp âk trong nkra, nău rgâl neh tăm cà phê kro ranh bah Lâm Đồng le\ geh âk nău dơi ue\h, jêng n’gor dâk bôk năp nkual Tây Nguyên tâm nău t^ng [ư bôk nău kan sreh tăm tay cà phê bah Chính phủ. Du\t njrăng, tâm nê geh âk mir cà phê sreh tăm tay an săk geh play âk ntơm bah 7 tât 10 tấn/ha, n’hao le\ rngôch rnoh âk geh cà phê bah lam n’gor r^ng tât rlău 450 rbăn tấn/năm.

Ndr^ moh ndơ [ư Lâm Đồng geh nău dơi ue\h kơt nê|? Nău tâm ôp bah kơi aơ đah wa Phạm S, Groi kruanh UBND n’gor Lâm Đồng mbra nkoch na nê| lơn mpeh nkô| nău dja.

- Tiến sĩ Phạm S: Lor bôk năp, nsing tâm nău ns^t geh wa\ng sa [ư tơm jêng UBND n’gor rđău đă Sở Nông nghiệp n’hanh Phát triển Nông thôn tâm rnôk rblang an [on lan saơ nău sreh tăm tay cà phê lah ns^t nău dơi geh ngăn. Nkô| nău tâl bar, âk n’gor êng [a [a\, tâm rnôk t^ng [ư ri ân sơch ntil tơm tăm, an neh rlu, [ư ue\h an jêng neh…kơt nê| ri mbra roh du\t âk mông nar, [on lan mbra roh geh tơm wa\ng sa. Tâm rnôk nê, n’gor rgum uănh năl nkô| nău tơm cà phê kro ranh mô lah bu tuh bu sa, bu ro\ sa reh…lah mô di tă bah bu ro\ sa reh ma tă bah sât blak neh ri mbra [ư tăm tay d^l, kơt nê| mbra rhuăt glêh mông nar, mô an kônh wa kâp kơt nău njrăng đă bah Bộ Nông nghiệp n’hanh Phát triển Nông thôn. Tâm nău rđău đă kơt nê| ri n’gor Lâm Đồng [ư du\t di geh ntu\k nsing ngăn ngăn, nu^h [on lan g^t d^l n’hanh t^ng [ư.

Tâl bar, nău tăm rơ\ jêng cà phê ân nsing tâm ntil mhe, nău way săk geh 2- 2,5 tấn ma n’hao rnoh săk geh 5- 5,5 tấn ri geh âk rlău bar tơ\, jêng rgâl bah hôm ma tăm 2,5ha ri dơn rgum mât chăm an ue\h jêng 1ha dơm.

Tâl pe, nê lah rđău đă an ngân hàng tuch tăm n’hanh ngân hàng tăch rgâl êng [a [a\ kơt BIDV, mô lah Viettinbank, ma tơm lah ngân hàng tuch tăm jêng ho\ ơm geh hồ sơ, nu^h [on lan dơn hăn tât rgâl săk ntơ, rgâl hvi neh tuch tăm dơm yor kơt nê| khân păng du\t ngăch tât đah tơm prăk.

Tâl 4, n’gor Lâm Đồng giao an Sở Nông nghiệp n’hanh Phát triển Nông thôn mât uănh ăp tơm ntil ma đăp mpăn săk jêng ue\h. Nu^h [on lan nsing nơm ntil mhe n’hanh đăp mpăn do\ng tăm.

Tâl 5, ndrel đah nê lah mpôl hên ntro\ng năl n’hanh dăp rgum tay ntil an tâm di đah t^ng nkual neh nsing kalơ jêh geh uănh năl khoa học jêng nu^h [on lan do\ng mô hôm rvê.

Nsing kalơ t^ng [ư 5 nkô| kơt nê| jêng n’gor Lâm Đồng rđ^l đah ăp n’gor êng [a [a\ ta Tây Nguyên ri ho\ geh âk rlău 60% rnoh neh tăm, 82% tơm prăk an manh. Tâm rnôk nê, du đêt n’gor êng [a [a\ kơt Dak Nông, Kon Tum…nău dơi yơng ntil n’hanh sreh tăm tay du\t đêt rđ^l đah n’gor Lâm Đồng. Yor kơt nê| mpôl hên m^n lah rnôk t^ng [ư ăp kôp kơt nê| ri rgop an n’gor Lâm Đồng săk geh rlău Dak Lak n’hanh jêng n’gor dâk bôk năp mpeh săk geh n’hanh rnoh âk cà phê bah Việt Nam.

- Hơi wa, bol ma săk kah n’hanh rnoh âk geh cà phê bah n’gor Lâm Đồng nar lơn ma hao, yơn nău rêh bah nu^h tăm cà phê hôm rgoh n’gơ, mô đăp mpăn, g^t tă bah trong tâm rgop tăch luh bah he đah ndơ dja hôm du\t đêt di đo\ng may lah?

-- Tiến sĩ Phạm S: He mbra dơi lah nkô| nău ta aơ lah tâm rgop rêng kan tuch tăm nkre đah rêng rnoh khlay, uănh nsum tâm rđ^l l^n lơ đah le\ rngôch rnoh âk geh hôm đêt a[aơ mhe geh 17% dơm, yor kơt nê| jêng nău dơi rêng [ư tâm rgop n’hanh nău dơi nchroh rnoh khlay tăch rgâl bah nu^h [on lan đah doanh nghiệp ri mô nâp dăng. Nkô| nău tâl bar, he nsing âk ir tâm ntu\r ir mbrach bah dih, đêt nu^h geh ntu\r  ih êng, trôk nar rgâl ndal, tâm khay klêh cà phê ri mô geh nar tâm rnôk ntu\k ma ih mô geh [ư săk ue\h cà phê bah Lâm Đồng đêt lơn. Mpôl hên hăn ôp uănh ri rnoh khlay cà phê rđ^l đah Dak Lak, Buôn Ma Thuột ri Lâm Đồng thuk lơn. Rnoh âk rnăk tâm rgop kan nsum đah doanh nghiệp hôm đêt lơn rđ^l đah ăp tơm tăm êng [a [a\ n’hanh a[aơ lah nău njêng ăp hợp tác xã đah tơm cà phê ri du\t đêt rđ^l đah nău u\ch geh. Yor kơt nê| jêng du đêt nkual jru ngai [ư jêr bên, săk geh đêt, ntop đah rnoh khlay rgâl nsum lam ntu\r neh a[aơ nklăp 34- 35 rbăn prăk/kg ri du đêt nu^h tăm cà phê hôm mâp âk jêr jo\t đo\ng.

- Ndr^ let năp tay, Lâm Đồng moh geh trong kan gay ntrôl dăng n’hanh wa\ch rgum âk lơn ăp mpôl wa\ng sa râng rdâk njêng rêng [ư tâm rgop tăch rgâl cà phê- ngoăy tâm ăp ndơ geh [ư tơm bah n’gor he mêh?

- Tiến sĩ Phạm S: Đah n’gor Lâm Đồng, gay t^ng [ư nkô| nău n’hao rnoh khlay cà phê tâm rơh rgâl duh nđik trôk nar ri n’gor mbra ntrôl dăng t^ng [ư đề án sreh tăm tay cà phê, yor aơ lah du trong nchrăp di nsing kalơ râng rêng tuch tăm lam ntu\r neh. Nkô| nău tâl bar, ntro\ng năl nkual neh ue\h jêng gay rgâl yor du đêt neh tăm cà phê vối ri rgâl tăm cà phê chè. Mô geh ntu\k neh tăm cà phê ue\h jêng kơt Lâm Đồng lơn lah ta cầu đất Đà Lạt, nkre sơch ăp ntil săk jêng ue\h, nt^t kơt mô dơn Arabica, catimor ma n’gor mbra rgum tăm ntil Bourbon, Catuai Caturran ntil lam ntu\r neh bu u\ch geh jêng ân nchăm rvăt lor.

            Ntru\t nsôr ăp doanh nghiệp ntuh kơl tâm Lâm Đồng t^ng trong [ư rêng tâm rgop gay t^ng [ư Nghị định 57 n’hanh Nghị định 98 bah chính phủ gay rgum n’hao mpeh nău tâm rgop rêng kan n’hanh t^ng [ư ăp trong leo tâm rgop rêng mpoh, lơn lah ăp trong leo [ư hun hao tuch tăm jo\ jong đah tơm cà phê. Pơk hvi trong leo [ư tăm tơm nku\m n’hâm đah cà phê n’hanh an [ư du đêt trong leo mir tăm cà phê way ơm jêng cà phê hữu cơ gay râng rêng rnoh khlay lam ntu\r neh, gay he sơch ntu\k tăch rgâl lơn ma huêt yơn u\ch geh rnoh khlay âk ri mbra rgâl dơi nău m^n g^t êng bah nu^h [on lan n’hanh doanh nghiệp hăn t^ng trong r[o\ng kơt nê|, rgop an n’gâng kan cà phê nâp dăng, nu^h [on lan n’hanh doanh nghiệp cà phê geh ns^t wa\ng sa âk tâm let năp tay.

            - Dăn lah ue\h wa!

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt