VOV4.M’nông: Khay mih lah rnôk hao jêng du\t ngăch bah ăp ntil tơm tăm, tâm nê geh tơm cà phê. Tơm u\ch geh ndơ sa âk gay hao têh le\ ma tơm n’hanh play, seh kruanh găr. Jêng nău mât chăm, poh phân an tơm tâm rnôk dja lah du\t khlay.

            Ta ntu\k tăch rgâl a[aơ geh du\t âk ntil phân poh đah rnoh ndơ tâm pot, rnoh âk êng bah ăp nu^h tơm [ư njêng tăch luh. Bol ma ho\ tă geh âk nău ơm g^t kan tâm nău tăm n’hanh mât chăm cà phê, nu^h [on lan ta Dak Lak nha mô bah w^ we\ sơch geh ntil phân tâm di poh an mir tơm đo\ng.

Ăp nar dja, rnăk wa Lương Văn Tuấn, ta xã Ea Tul, nkuâl Cư M’gar, n’gor Dak Lak dôl ndăn kuar ntu, jik pih, poh phân an tơm cà phê. Wa Tuấn an g^t, rlău 2ha cà phê bah rnăk păng tăm đah a[aơ ho\ bơi 20 năm, yơn nơm geh mât chăm di rêng jêng săk geh way mât đăp mpăn bah 3 tấn n’gul tât 4 tấn n’gul rnglăy 1ha. T^ng wa Tuấn, tâm bôk khay mih, nău jik pih, poh phân lah nău khlay gay siăm an tơm cà phê. Rơh dja, tơm mhe rlău nar khay duh phang, ân rgum geh âk ndơ sa, mât play, luh âk n’ging jêng lah mô poh ăp to\ng phân ri dơh ru\ng play nse, khuch têh tât săk geh mir tơm.

            Nău tă ơm g^t kan bah rnăk mpôl hên [ư cà phê nê lah djăt ma tâm bôk khay mih rnôk neh ho\ đăp mpăn hôm ri [ư kuar ntu, poh phân. Le\ rngôch poh t^ng rơh, ăp rơh he tâm pă tâm ban phân t^ng nău njrăng đă bah nu^h tơm [ư njêng. Nău way ri bôk khay mih dja ri mpôl hên poh phân NPK rnoh đạm âk an tơm hao jêng đăp mpăn, geh play n’hanh bah ru\ng play.

            Ho\ geh âk năm tă ơm g^t tăm n’hanh mât chăm cà phê đo\ng, wa Nguyễn sỹ Trí, ta xã Hoà Đông, nkuâl Krông Pách, n’gor Dak Lak kơt lah ho\ hăr ngăn rnôk khay moh ndơ phân poh an tơm cà phê. Yơn lah, ta năp nău ngăn geh ta ntu\k tăch rgâl geh âk ntil phân dơi nkoch n’hơ lah du\t ue\h an tơm cà phê, hôm âk công ty ju\r tât ntu\k [ư tâm nchră, nkoch n’hơ ndơ geh [ư, nkoch ntil dja tâm di, ntil ri săk jêng ue\h, [ư păng n’hanh âk [on lan ta ntu\k w^ we\, mô g^t moh ntil i tâm di ngăn ngăn.

            Tâm bôk khay mih mpôl hên poh 3 ntil: lân, kali n’hanh đạm. Hôm tâm poh rlu\ ri mpôl hên poh rơh 2. gâp saơ lah dah âk năm aơ ntil phân ri ho\ âk đo\ng, ăp ntu\k tơm tăch, công ty s^t đă n’hanh [ư tâm nchră. Yơn i ngăn mô g^t moh phân i di jêng poh ri geh ăp ntil phân đo\ng. yơn cà phê ri geh ntu\k nha đăp mpăn săk geh yơn geh ntu\k ri nar lơn ma sât blak đo\ng [ư jêng ntil bu tuh ntoh luh [ư an tơm cà phê mô hao jêng.

            T^ng ăp nu^h khoa học, phân poh lah du tơm ndơ sa mô dơi lah mô geh đah ăp ntil tơm tăm tâm rnôk hao jêng n’hanh têh kơn play, lơn lah tâm rnôk mât chăm ndê kơt a[aơ. Yơn lah, nău sơch ntil phân poh an tâm di, poh di n’hanh to\ng rnoh âk gay đăp mpăn pă an ăp to\ng an tơm tăm hao jêng ue\h, ns^t geh săk play âk, nkre bah ir roh hoach âk prăk ntuh kơl lah nău ma [on lan du\t uănh khlay, lơn lah tâm rnôk a[aơ.

            Tiến sĩ Phạm Công Trí, Viện Khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên mbra njrăng đă kônh wa n’hanh băl mpôl du đêt nkô| nău tâm poh phân an tơm cà phê tâm bôk khay mih:

            Poh phân lah ngoăy tâm ăp trong nkra dơi uănh lah n’glêh an du\t têh tât săk geh play cà phê n’hanh tiêu n’hanh trong kan ma kônh wa [on lan roh hoach du\t âk prăk kaih drăp ndơ. N’hanh geh rnôk trong nkra dja lah pêh bar măt. Lah he poh di ri mir tơm ue\h jêng, jo\ jong. Hôm poh mô di ri nău tât khuch saơ kloh ta năp măt.

            Kônh wa njrăng, a[aơ nkô| nău hữu cơ rmu\ ôm nkre đah ăp ntil vi sinh tâm rdil do\ng an mir tơm di rnoh gay kơl neh rgâl ue\h jêng, reh tơm luh âk đăp mpăn n’hanh mbra tâm rdil ăp nkô| nău bu ro\ sa reh n’hanh mbr^ng sêt reh lah du nkô| nău ma kônh wa ân du\t njrăng uănh. Yor neh ue\h jêng, reh luh âk ri nău mât chăm tơm tăm mơ dơh n’hanh ns^t nău săk geh đăp mpăn.

            Tâl bar, mpeh poh phân NPK ri kônh wa way uănh khlay tât rnoh âk NPK lơn lah nău tâm ban geh nsum bah phân poh. G^t lah rnoh âk NPK lah nău khlay yor păng lah ăp đa lượng yơn ăp trung lượng, vi lượng tâm di an tơm cà phê tiêu tâm rnôk dja du\t khlay đo\ng. Lah kônh wa dơn njrăng uănh khlay tât NPK dơm ma chuêl kẽm, Bo Magiê, lưu huỳnh…ri săk bah tơm tăm n’hanh play mô ue\h. Mô to\ng ta cà phê ri nău ru\ng play du\t âk. Jêng nkô| nău do\ng phân tâm ban ăp to\ng ăp ndơ sa kah lah du\t nău khlay.

            Rnôk do\ng phân poh tơm ri kônh wa njrăng hăn ndrel đah ăp phân bah lha. Lơn lah tâm ăp trôk nar tât ndal t^ng ntu\k, nt^t kơt dôl duh rgâl ndal jêng mih mô lah dôl mih rgâl jêng duh. Mir tơm ho\ poh phân hữu cơ vi sinh ri mbra rgâl ue\h jêng neh n’hanh du\t ue\h mpeh neh n’hanh reh. Yơn lah tâm rnôk rgâl duh nđik trôk nar âk ri nău do\ng ăp ntil phân poh lha way do\ng dak hữu cơ bah lha lah du trong nkra. Yơn lah he njrăng mô nde âk ir n’hanh do\ng di nău njrăng đă ri mơ ns^t tay nău geh tam lam le\ rngôch.

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân