VOV4.M’nông: Tăch săk bu ur lah nau tih đah nau vay, nau ueh ơm bah rnoi nơm, khuch ngăn tât n’hâm soan, ntil mpôl, nau rêh drăp ndơ ndrel nau ơm yau bah rnoi nơm, nau đăp mpăn tâm nau rêh ndrel jêng geh âk nau khuch kơt lah khuch tât n’hâm soan kon nu\ih, nau hun hao bah neh dak…yor ri ăp nau khuch ao ân geh mhâm [ư dơi rdâng, ntru\t jăng lơi nau khuch aơ.

Nau khuch bah năp ndrel âk ngăn đah nu\ih tăch săk ndrel nu\ih rvăt. Ndrel đah nau khuch chuh ma túy, ri bu ur tăch săk lah ngoai tâm bar trong geh ntưp HIV prêh ngăn. Rnoh nu\ih ntưp HIV/AIDS ho\ geh n’ăp tâm nkuăl jru, nkuăl ngai, nkuăl jêr jo\t, nkuăl [on lan rnoi mpôl đê| nar lơn ma hao âk. Êp nê, nau khuch tăch săk lah ngoai tâm ăp nau nkhuch geh tât ăp ntil nau tih êng kơt lah [ư do\ng ma túy tih dôih, n’gô| bu ur kon se, n’gô| nu\ih ê tât năm, ngăn lah nau tih tăch kon nu\ih.

Nau tih tăch kon nu\ih yor nau ân tăch săk rơh êp aơ jêng geh âk yor nau nau geh ma păng leo nsi\t ri nar lơn ma hao âk. Yơn lah, gay ma saơ, geh nhu\p ri jêr ngăn yor lah nau [ư aơ bah geh mpôn tâm ăp nau kan [ư kơt lah: Ndranh tâm gu\ ur sa, mbơh nau kan, hăn kan dak ba dih…Ndrel nau kan mpôn bah nau nê, nu\ih geh khuch bah nau kan tih aơ bay geh bu jă, nau choai, bu rlăm yor ri ma ko\ mô gi\t nơm geh nau khuch ân tât rnôk geh lăp tâm ntu\k bu ân đă tăch săk mô lah leo tăch tât dak ba dih njêng bu ur tăch săk.

Mô knu\ng khuch tât n’hâm soan yor geh ăp nau khuch bah nau ji tâm ntưp, ăp nu\ih “[ư nau kan tăch săk” ko\ khuch tât nau geh rnơm bah rnăk vâl, khuch tât nau rêh jêng, geh bu mưch.

Ti\ng nau mbơh bah 63 n’gor, nkual [on têh: A[aơ, nau khuch tăch săk bu ur geh nar lơn ma n’huch yor geh nau tât ti\ng tât nkual, rnôk ndrel geh nau tât khuch êng bah nau jêr. Rnoh nu\ih tăch săk geh nau dơi mât tâm rnoh geh kơp tâm lam dak rlau 11.200 nu\ih, n’huch nklăp 275 rđil năm 2010. Rnoh ntu\k [ư nau kan tăch ntil nau aơ rlau 161 rbăn ntu\k, rnoh nu\ih ntưp HIV gay ma tăch săk bu ur lah 45,3%.

Gay njrăng, rdâng ndrel ma rklaih nau khuch bah bu ur tăch săk, ăp năm Ngih dak roh âk prăk neh dak âk jêt rmen. Du gưl mô đê| do\ng gay ma săm, nti\m nti, nti kan, nti\m nau kan, ndâk lăp tâm nau rêh tay ân ăp nu\ih tă geh tăch săk. Kơt nê, ngăn lah, tơm prăk ngih dak, du gưl mô đê\ tă bah nau ndâk ngih vâl gưl an nau rêh nơm ma lo\ do\ng gay ma rklaih ăp nau khuch tă bah bu ur tăch săk.

Yơn lah, gay ma rdâng ndrel r[o\ng tât jut jăng lơi nau khuch lah du nau kan mô geh nơih. Geh ăp nau kan ân lah, nơm ân geh tât tăch đah nau tăch săk bu ur ti\ng nau ndâk nau kan gay ma njrăng rdâng tâm nau ryơk nau dơi kon nu\ih, luật pháp, mât ndrel kơl an nu\ih bu tă tih. Đah nau kan lah du hê nu\ih mi\n njêng, mât, wa Khuất Thu Hồng, Kruanh viện mi\n njêng Hun hao nau rêh ân lah:

‘Gâp mi\n lah, gay dơi rklaih nau tăch săk ri nau ueh ngăn lah ân rklaih tă bah tơm. Ma nau tơm tâm aơ lah nau mô tâm ban. Lah nau rêh pơk trong nơih ân ăp bu ur ndrel ma bu klô geh nau dơi tâm ban tâm kơt mpeh nau kan, geh prăk, mpeh nau tâm pă nau mbăk jâk êng tâm nau rêh, ngăn lah rnoh bu ur săch gay ma hăn tăch săk ri mô âk. Yơn nau kan lah mô geh tâm ban bu ur bu klô, phung he ê dơi geh rklaih. Hôm ơm ăp bu ur ndrel rnoh nê geh n’ăp ma bu klô mô dơi joi kan ti\ng nau êng ndrel khân păng săch ân nơm nau tăch săk lah nau kan gay ma geh rêh”.

Hôm ti\ng wa Dương Trung Quốc, ri nau kan rklaih nau khuch mpeh tăch săk rnôk ao hôm geh uanh dơn tă bah âk ntil:

‘Tăch săk păng ho\ geh tă bah jo\ hôm, mô lah păng geh âk ngăn tâm dak ba dih, păng geh nsum đah ăp nau kan bah nau rêh jêng kơp n’ăp ma nau vay ơm ndrel nau vay bah ăp neh dak. Rklaih păng ân nơm geh uanh le\ bar ding. Ngoai lah ăp nau geh nsum bah rnoi nu\ih, mhâm nau [ư ân nơm ko\ mô dơi uănh nau nê, ăp nau geh tât nau khlay bah nau ơm yau, nau ueh ơm bah rnoi nơm”.

Gay rgop nau n’huch, r[o\ng tât nau mô hôm nau khuch mpeh tăch săk, nau kan ueh ngăn nê lah nau [ư ân geh săk tam bah nau jut n’huch ach o, ji ngot, nau pă kan pah…gay n’hao nau rêh ân [on lan. Ti\ng nê, ân geh năl nau rklaih nau kan tăch săk bu ur ko\ lah ngoai tâm ăp nau kơl an rdâng bah ăp bôk nau kan hun hao văng sa-rêh jêng (bôk nau kan jut n’huch ach o, ji ngot, kơl an prăk kan ân ăp rnăk ach o jêr jo\t hun hao văng sa, nti kan pah, pă kan pah, bôk nau kan njrăng, rdâng phung tih dôih)./.

                                                Nu\ih rblang: H’Thi