T^ng nchih kơp bah n’gâng kan tuch tăm mât rong n’gor Dak Nông, tât a[aơ le\ rngôch rnoh neh mât rong tui ka ta lam n’gor geh nklăp 1 rbăn 200ha. Ăp ntil ka mè, ka trắm, ka chép geh tât 70%; ka rô phi, ka diêu hồng geh 20%. Đah ăp ntil ka khlay kơt ka khon, ka bống tượng, ka rneng chiăng gu\r, ka tầm, reng dak ngăn geh 10%. T^ng uănh lah ri nău mât rong tui ka bah [on lan ta lam n’gor du\t âk lah ăp ntil ka way ơm jêng săk rnglay wa\ng sa ns^t geh mô âk. T^ng trong r[o\ng hun hao n’gâng kan tui kan bah n’gor Dak Nông tâm năm tât, rgâl tay ntil tui ka mbra hun hao t^ng trong n’hu\ch mbrơi ăp ntil ka way ơm n’hanh hao mbrơi ăp ntil ka kah khlay, ka ta ntu\k geh rnoh wa\ng sa âk kơt ka chình, ka rneng, ka khon, mpa… n’hanh mât ueh tay ndơ ơm neh ntu gay hun hao ka dak n’^k kơt ka hồi, ka tầm.

 

 Jrâu kan văng sa nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak rgop đah Ntu\k kan mât tơm tăm nkuăl [on têh n’hanh ntu\k kan mât nau nâp tuh mbo-tơm si-tui ka nkuăl 3 [ư nau pă săm [u\t kơp dơn VietGap ân 20 rnăk [on lan bah ntu\k kan tâm boh kan nsum tăm byăp Phú Vinh tâm rnoh neh 3,75 ha tâm thôn 3, xã Hoà Phú, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột. Aơ lah ntu\k kan tal 2 tâm nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột n’hanh lah ntu\k tal 4 tâm n’gor Dak Lak geh pă săm [u\t kơp dơn VietGap tâm ăp ntil byăp. Tât a[aơ lam n’gor Dak Lak ho\ geh 24,4 ha byăp kloh geh kơp dơn VietGap./.

 

Tât a[aơ lam n’gor Lâm Đồng geh bơi 35.000 ha neh, măt dak nkra njêng lo\ mir le\ kơt do\ng công nghệ mhe. T^ng ne\, rnoh neh tuch tăm ăp ntil biăp, atisô, dâu tây n’hanh tuh lah rlău 12.000ha, nkao ăp ntil 2.400 ha; tơm chè 5.635 ha; mir srih yơng ntil rlău 74,5 ha n’hanh 14.835 ha cà phê. Êng rnoh neh tơm tăm đêt nar do\ng kơt kơp dơn đăp mpăn, VietGAP n’hanh GlobalGAP lah 753,6 ha; rnoh neh tơm tăm jông nar kơt do\ng nkra njêng kơp dơn đăp mpăn, VietGAP, GlobalGAP, 4C n’hanh UTZ lah rlău 40ha. A[aơ rnoh neh tuch tăm lo\ mir kơt do\ng công nghệ mhe le\ geh ring rnoh khlay 250 rkeh prăk/ha/năm, êng geh rnoh neh tăm biăp, nkao công nghệ cao geh rlău du rmen prăk/ha/năm n’hanh mât ka dak n’^k geh 4 rmen prăk/ha/năm.

Ntơm yan vai năm 2012, n’gor Dak Nông [ư rlong nau tuch tăm ba ti\ng nau ntru\nh lo\ têh tâm 2 nkuăl Krông Nô n’hanh Chư Jut. Nau kan tuch tăm aơ gay ăp nhoat [ư tay nau kan tuch tăm ti\ng nau kan rgâl mhe, [ư ti\ng ăp nau kan tuch tăm ueh mhe. Ăp nau kan aơ lah rjăp nau dơi rlet rlau, rnôk kơl nu\ih tăm ba n’hao nau sakư geh ân nau kan văng sa n’hanh tuch tăm nâp nâl, ueh đah ntu\k ntu.

Ta nkuăl Chư Jút, nau kan [ư lo\ ndri\ch têh geh ntơm đah rnoh neh 15 ha ta xã Dak Ndrông, đah 36 rnăk râng. Aơ lah rnăk rnoi mpôl đê| mpeh ba lơ, ho tă blau tăm ba. Kônh wa geh Ngih dak kơl an ntil, phân poh, dak si mât tơm tăm…[ư nau kan. A[aơ, ba ho\ luh, mra geh nklăp 7 tấn/ha, prêh lơn bơi tât du tấn rđil ăp yan ba năp nê. Wa Hoàng Văn Yên, ta Thôn 11 xã Dak Ndrông ân gi\t, nau u\ch ngăn lah nu\ih tăm ba mô geh khuch yor dak si puh tu ndru\ng, ma ba hôm hun hao ueh rnơm nau mât chăm ti\ng trong đăp mpăn sinh học.

‘He gay do\ng đê| dơm dak si hoá học, ma gay do\ng dak si sinh học, gay đăp mpăn nau mât ntil kon geh ueh ân tơm ba”.

Nô Đặng Quốc Khánh, cán bộ kơl nau kan tuch tăm xã Dak Ndrông,k mi\n lah, nau geh dơi ngăn bah nau kan aơ ho\ geh nau blau tâm ban tâm nau tăm ba. Rgâl ma knu\ng ôp nau dơm, kônh wa ho\ geh nti n’hêl ăp nau blau tăm, mât chăm ba di yan, n’hanh geh [ư klơ lo\ nơm ti\ng nau kan ndjôt ty nti\m kan. [ư apư nau kan ntơm rnôk srih tăm, mât chăm, pă dak, njrăng bu tuh, rnơm nê ma nau geh âk lơn, n’hanh n’huch du gưl nau mât chăm. Nô Đặng Quốc Khánh, ngơi:

‘Ăp năm ri nu\ih [on lan ê geh [ư ti\ng nau ntru\nh ngăn, yơn rnơm geh nau tuch tăm ba ntil mhe n’hanh ndrich lo\ têh aơ ri nu\ih [on lan ho\ geh nti\m nti n’hanh tă mpang ty nơm [ư klơ lo\ nơm, gi\t lơn du đê| nau blau kan mhe tâm mât chăm, tuch tăm tơm ba ân tâm di nau kan”.

Kơl kônh wa [on lan [ư ti\ng nau kan mhe tâm pah kan jan sa tâm rnoh neh têh, tuch tăm tâm dêh dăch đah ntu\k ntu gu\ âm, n’hanh njêng nau rgop kan nsum tâm [on lan ti\ng nau nchrăp, nê lah nau dơi bah nau kan tăm loư\ ndri\ch têh ta nkuăl Knông Nô. Wa Y Xuân, ta [on Broih, nkuăl têh Dak Mâm, ân gi\t, tăm ba ti\ng nau kan, kônh wa geh âk lơn rđil nau kan ntă nu\ih blau nu\ih nê [ư.

‘Đah ntu\k kan tuch tăm jur nti\m nti, nti\m mbơh ân kônh wa [ư ti\ng nau kan ri rnôk rek ba ri saơ geh ko\ mbơm oi đo\ng. Nau nti\m ntơm rnôk nơm thay lo\, tăm ba, mât chăm…ti\ng bu nti\m gay ma [ư. Lah nơm [ư ri mô geh âk ôh. Rơm geh xã, geh nau kan bu ur nti\m mbơh ân nơm ri nơm di\ng geh [ư kơt nê”.

Ti\ng wa Phạm Ngọc Ánh, Groi Kruanh UBND xã Nam Đà, nkuăl Krông Nô, pah kan ti\ng lo\ ndri\ch têh lah nau nơih ngăn gay nu\ih [on lan nglăp ntil mhe ân nau săk geh âk, n’hanh nkuăl ko\ nchrăp nau pă dak to\ ân, rchăng nau mô to\ng dak, dak lip. A[aơ nau geh ba tâm nkuăl ho\ geh bơi tata 7 tấn/ha, đah rnoh tăch 6000/kg, đăp mpăn ân [on lan geh rnoh săk rnglay nklăp 20 rkeh prăk. Wa Phạm Ngọc Ánh, ngơi:

‘Rnoh do\ng neh mô rgâl âk, yơn lah nau săk geh ri geh nau hun hao, yor lah nar lơn kônh wa ti\ng tăm ăp ntil mhe ân nau săk geh âk. Đah yan puh vai ri kônh wa nơm do\ng ăp ntil mhe  kơt Hương thơm 1, lah ngoai tâm ăp ntil ba ân geh ueh ngăn, mra dơi tacưh luh dak ba dihm, n’hanh ntil ba hương thơm aơ ko\ dơi rdâng đah pranưg bri đo\ng”./.

Srih tăm ba lo\ t^ng trong ndr^ch lo\ têh lah trong srih tăm du\ rơh, do\ng kơt khoa học kỹ thuật srih tăm mhe nâp nâl jo\ jông ta du ntu\k rnoh neh têh, gay n’hu\ch prăk do\ng, n’hao săk geh ueh kah. Đah ăp [on lan Tây Nguyên, kônh wa dơi do\ng kơt [ư tuch tăm ndrel t^ng yan yor n’gâng kan tuch tăm nt^m, do\ng du ntil ba an le\ du ndr^ch lo\, n’hanh ndrel [ư t^ng nău mât chăm, njrăng n’gang tu ndru\ng bu tuh…

A[aơ hin, n’gâng kan tuch tăm le\ rlong n’hanh săch geh âk ntil ba tâm di đah neh, trôk nar ta Dak Nông, kơt Nhị ưu 838, Như hương 2308, BTE1, RVT, VND 9520, OMCS 2000. Ăp ntil ba aơ geh nău ueh dơi rdâng du đêt ntil bu tuh, tu ndru\ng kơt: rầy nâu, krih sa, kro koănh n’ha, blak n’ha; an săk ueh phe kah di an tăch gluh.

Trong [ư srih tăm ba do\ng kơt ring tâm ban ăp trong kỹ thuật di le\ rngôch lah: do\ng kơt ntil ba ueh kah, srih tăm ndr^ nsum du ndr^ch lo\. {ư t^ng “Pe hu\ch, pe hao”: n’hu\ch ntil, n’hu\ch phân poh n’hanh n’hu\ch dak si; n’hao săk geh, ueh kah n’hanh khlay.

Na nê| lah, rnoh ba srih bah 100 tât 120 kg ntil du ha. Kônh wa do\ng kơt nău srih ntil đah ndơ srih ntrong gay ntêm nkrem ba ntil, kơl tơm ba hun hao ueh, mô ir tu ndru\ng bu tuh n’hanh dêr ba geh chôt bông du\t yan.

Lor rnôk srih, neh an dơi kăy rli, [ư kloh pih n’hanh n’gu rhe yan ba bah năp. Trăm dak dak lo\ nklăp 30 nar gay nkh^t ăp n’gu tơm rhe, ba mbiăt yan bah năp n’hanh pih gơ\. Lo\ dơi kăy rli lâng, poh 500kg/ha vôi nglang gay nkra ueh an neh.

Jêh srih ba 10 nar, du ha ba kônh wa srih 90kg Urê, 40 kh Kali. 20 nar srih tay 80kg Urê, 50kg Kali n’hanh ntop rôk pih kuăi bo\k. Jêh ne\ 1 khay, kônh wa srih phân tal 3 đah 50 kg Urê n’hanh 60kg Kali, gay tơm ba [ư dăng tơm têh play lăi mbôn.

 

                        H’Thi –Y Sưng răk rblang