Khay tuch tăm năm aơ, [on lan kan lo\ mir nkuâl Phú Thiện, n’gor Gia Lai srih tăm di trong nchrăp ndơ\ luh. Lơn lah, rnoh săk geh ăp ntil tơm tăm hao âk da dê, lơn lah ba lo\ đah nău r^ng geh 6,4 tấn/ha, le\ rngôch rnoh geh ba nchroh nklăp rlău 52 rbăn tấn. Nău dơi dja ntơm bah trôk nar ue\h, tơm ba mô geh tu ndru\ng chuh sa. Lơn lah ăp dâng lo\ ta ăp xã mô geh duh phang n’hanh dak bu\k [ư hu\ch rnoh âk geh kơt ăp năm bah năp nơh. Nkuâl Phú Thiện le\ kơl 50% rnoh khlay rvăt kon si ntil an [on lan rgâl tay ăp ntil ba tơm, hao jêng ue\h. ăp tơ\ tuch tăm kônh wa dơi nt^m nti ndơ\ rgâl khoa học kỹ thuật tăm ba lo\, n’hong dak dơi ntuh kơl, nkra ue\h mbro đăp mpăn pă an dak to\ do\ng an tuch tăm…Nău nê rgop njêng nău kan tuch tăm geh nău dơi âk./.

 

  

Ntu\k kan khuyến nông n’hanh Hội nông dân nkuăl Lạc Dương, n’gor Lâm Đồng mhe geh gâl kan têh pă an ntu\k tơm ntuh kơl mbơh ndơ\ 2 ntil kao cát tường n’hanh kao lay ơn ntil gur rlong tăm ta ntu\k. t^ng ne\, đah rnoh prăk kơl an rlău 260 rkeh prăk bâh nău kan n’hao ueh ntil tăm, kon rong, tui ka ta ntu\k n’gor Lâm Đồng lvang năm 2011-2015 ndrel đah rlău 240 rkeh prăk đor lor bâh ăp rnăk [on lan, 2 ntu\k ntuh kơl dơn nău kan săch ntu\k pă ntil an đăp mpăn ueh, nkre lah kơl nt^m mbơh an [on lan ta xã Đạ Nhim n’hanh nkuăl têh Lạc Dương mpeh nău kan mât tăm n’hanh koh do\ng 2 ntil kao mhe aơ.

 

Ntu\k ntru\t nsôr tuch tă mât rong nkuâl Chư Quynh, n’gor Dak Lak mhe [ư tâm nchră bah meng [ơ lo\ [ư yơng ba lai Xuyên Hương 176 ta xã Ea Ktu. Rlong [ư ta neh hvi rlău 2ha đah 14 rnăk [on lan tât râng tă bah ntu\k ntru\t nsôr tuch tăm mât rong nkuâl Cư Quynh n’hanh Công ty Cổ phần ntil tơm tăm miền Nam dơn nău kan ndơ\ rgâl ntil. Lôch uănh năl, ntil ba lai Xuyên Hương hao jêng ue\h jo\ sa tâm 110- 113 nar, tơm dăng, rdâng bah chôt pă, lơn lah rtah kon âk, dăng cho\l đah tu ndru\ng chuh sa, lơn lah bu tuh ôm mbôn tơm ba n’hanh bêk kro, an r^ng geh 8,5 tấn/ha, âk rlău bah 1- 1,5 tấn/ha rđ^l đah ăp ntil êng [a [a\ tâm nkual. Aơ lah ntil ba săk jêng âk…mbra an [ư gay n’glăp tăm lam hvi, ntrôl ngăch bôk nău kan [ư an geh ba tăch ta ntu\k./.

 

Dak si sinh học lah du ntil dak si do\ng tâm nău tuch tăm, mât rong n’hanh mât ueh ntu\k gu\ rêh. Ntil dak si aơ geh do\ng du\t âk a[aơ lah dak si sinh học poh n’ha-do\ng an tơm tăm n’hanh dak si vi sinh, do\ng tâm nău mât rong. Le\ 2 ntil aơ geh ns^t tay săk rnglay du\t ueh an nu^h do\ng. nkô| trăch nar aơ nkoch du đê| nău dơi bâh [on lan kan lo\ mir Dak Lăk, jă kônh wa n’hanh băl mpôl djăt ndrel.

 

Tâm rnôk du\t âk ăp mir cà phê mhe tăm tay ta nkual neh geh sreh jăng cà phê le\ jo\ jăng ta Dak Lak hun hao mô jêng, r^ mir cà phê bâh wa Nguyễn Hồng Minh, ta thôn 7, xã Ea Bhôk, nkuăl Cư Kuin ueh jêng na nao, an nău geh 5tạ cà phê rnglăy/sào, wa Nguyễn Hồng Minh an g^t, ntơm nơh mir cà phê aơ le\ djơh. Dơi geh hao jêng tay kơt aơ lah do\ng dak si sinh học.

            “Ta mir cà phê gâp bâh ntơm năm tal 2 tal 3 lah êr n’ha. Lôch geh tâm mâp đah cán bộ mbơh an do\ng dak si Thanh Hà, nău ueh jêng hao tay, n’g^ng ueh, luh kao tâm ban, play têh, găr têh đo\ng.

Kơt ne\ đong, wa Phan Văn Tâm, ta khối 9, phường Thành Nhất, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột a[aơ geh rlău 1 ha cà phê mhe tăm tay ueh jêng rnôk do\ng dak si sinh học. nđâp ma le\ 200 tơm cà phê ranh, ntơm nơh mô jêng, ru\ng n’ha a[aơ du\t ueh jêng nđir, âk play.

“A[aơ tơm cà phê le\ rlău bar jât năm ma geh jêng kơt aơ lah le\ ueh ngăn hôm. Gâp saơ lah du\t ueh, tât rnôk tơm le\ du\t ranh ma hôm nha dơi geh 5kf, 6kg /tơm, ne\ lah gâp [ư mô ho\ di kĩ thuật ne\, ma nău ngăn r^ mô geh ntil phân  ma rlău dak si N-H, rnoh đê| dơm yơn lah du\t tam.

Êng đah ăp rnăk tăm cà phê, nô Nguyễn Viết Thuỵ, ta trong Y Nuê, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột geh do\ng du ntil dak si sinh học êng, mô di lah phân poh n’ha. Rlău ndrui [ư lêk ndơ sa an sur n’hanh djăr r^ nô du\t dơi đah nău mât tăm ma dak si Kom-Õ, gay ma ndum phân poh an du sào n’gul biăp, geh koh biăp ăp năm. Nô Thuỵ an g^t.

Ntil aơ gâp ndum đah ăch djăr. Rnôk saơ oăng nglang plôk d^ng he sui, r^ du\t ueh jêng. Rnôk poh an biăp r^ n’ha biăp ueh nđir, têh, mbâl. Lah poh phân hoá học r^ l’hơ, lah trôk nar mô ueh lah geh bu tuh dâl. Do\ng phân ndum dak si si vinh aơ r^ tơm lăy, n’ha mbâl, mih geh têh mô chôt ơm, ma phân ne\ du\t thuk đo\ng.

           

Kơt nău nchih mhe nkoch bah lơ nê, he mbra dơi saơ chế phẩm sinh học geh 2 rmôt tơm. Du rmôt lah ăp chất dơi et luh bah si tăm- ndơ mât – (kơt chế phẩm NH, KH, AH bah Công ty Thanh Hà; chế phẩm Nu caphe bah Viện Khoa học Nông lâm nghiệp Tây Nguyên)- do\ng gay ma puh lha n’hanh poh tơm an tơm tăm. Rmôt tâl 2 lơn âk lah ăp ntil kaman ue\h ndơ mât, do\ng gay ma kơl lêk ndơ sa an su\r ndrôk, mô lah do\ng gay ma nkret njêng phân hữu cơ. Gay kônh wa g^t kloh lơn mpeh ăp chế phẩm sinh học, nar aơ mpôl hên tâm ôp đah Tiến sĩ Trịnh Công Tư, pah kan ta Ntu\k rgum nkret njêng phân poh- neh ntu n’hanh ntu\k gu\ rêh bri dak Tây Nguyên.

Tiến sĩ Trịnh Công Tư: Chế phẩm nê bu way kuăl nsum lah ndrui, săk păng nê lơn âk lah ăp kaman, mbr^ng sêt. Păng [ư chrai lêk ăp chất hữu cơ nha mblâm, jêr lêk jêng chất dơh lêk an tơm tăm. Nt^t kơt ntô cà phê, nkong mbo, pih rhe, bôk năp lah jêr lêk, yơn chế phẩm dja [ư an lêk chrai dăng gay ma jêng ndơ sa kah poh an tơm tăm.

Hôm chế phẩm sinh học gay ma puh lha ri phâm mêh hơi tiến sĩ?

Tiến sĩ Trịnh Công Tư: Nău nê lah êng, nê lah ăp chất hữu cơ sinh học mô di lah khoáng, nt^t kơt ăp acid amin, acid humic. Ăp chất dja pă an ndơ sa kah, nkre tâm pot đah ăp chất khoáng êng [a [a\, gay n’hao săk tam chất khoáng. Nt^t kơt rnôk he puh sunfat Kẽm dơm ri nău tam mô âk. Yơn sunfat kem tâm rlu\ đah ăp chất hữu cơ ri nău tam du\t âk.

Ơi tiến sĩ, a[aơ Tây Nguyên tăm du\t âk tơm công nghiệp, kônh wa do\ng ăp chế phẩm sinh học nê ri phâm geh nău tam mêh?

Tiến sĩ Trịnh Công Tư: Do\ng chế phẩm sinh học ri mbra hu\ch rnoh âk phân khoáng. Yor tâm ăp chất hữu cơ geh du\t âk ăp chất trung, vi lượng, kơt kẽm,bo, đồng…ăp ntil. Rlău ma nê, tâm nê geh ăp sinh vật chức năng, kơt vi sinh vật phân giải lân- vi sinh vật mât an đạm tâm ban kơt ơm. Nău way lân gu\ tâm neh ri du\t jêr lêk, yơn vi sinh vật nê păng [ư dơh lêk gay an tơm lăp sa. Du đêt ntil êng [a [a\ ri mbra rgum đạm bah n’hâm sial trôk, rnôk păng kh^t ri an tay đạm tâm trôm tơm. Yor kơt nê| n’hu\ch dơi âk phân hoá học, săk jêng ndơ tăm âk, rmu\ ôm neh âk, ndơ tăm rêh jo\ jong lơn.

Geh ndơ njrăng rnôk kônh wa do\ng chế phẩm sinh học đo\ng?

Tiến sĩ Trịnh Công Tư: Rnôk sơch chế phẩm ri sơch ăp ntu\k tăch, ntu\k geh nsing nơm. N’hanh du\t khlay lah nar do\ng, yor ăp vi sinh vật dơn rêh di nar khay lôch nê păng kh^t đo\ng. Jo\ tâm 6 khay gay do\ng rnoh vi sinh vật ue\h jêng mbra hu\ch ju\r. Du nău njrăng đo\ng lah ân do\ng di trong nt^m nti, lah mô ri mô geh nău tam âk ôh.

  

 

                                       Thị Đoắt- Điểu Thân răk rblang