VOV4.Mnông: Sêt linh chi gur lah ntil sêt [ư dak si geh rnoh tăch du\t khăy ta ntu\k tăch rgâl, bâh 800 tât 1 rkeh prăk/kg. ta nkuăl ach o Đam Rông, n’gor Lâm Đồng, [on lan kan lo\ mir Nguyễn Quốc Trường, ta thôn 2, xã Rô Men le\ geh rgâl tơm tăm, ndơ\ ntil tơm aơ mât tăm tăch rgâl, ns^t tay nău geh wa\ng sa âk. Săk rnglăy bâh nău kan bâh wa le\ ntop njêng trong hăn mhe ta nău kan rgâl mhe tơm tăm, n’hao nău geh n’hanh nău rêh wa\ng sa rnăk vâl bâh nu^h [on lan ta nkuăl ach o Đam Rông- du nkuăl geh âk [on lan lah nu^h rnoi đê| ta Lâm Đồng. Quang Sáng, PV radiô nău ngơi VN ta Tây Nguyên nkoch nău kan tăm sêt linh chi gur aơ bâh nău nchih.

Lôch âk năm m^n ua\nh, kơt nti n’hanh so\k ua\nh nău kan bâh ăp nu^h kan ba năp, năm 2012, [on lan kan lo\ mir Nguyễn Quốc Trường ta thôn  2, xã Rô Men, nkuăl Đam Rông, n’gor Lâm Đồng ndơ\ tăm tơm sêt linh chi gur Đà Lạt ta nău pah kan. Bâh ntơm du đê| ntil bôk năp, tât a[aơ, nău kan tăm sêt linh chi gur Đà Lạt bâh wa Trường le\ hun hao jêng 2 ntu\k jay mât tăm sêt têh n’hanh ueh jir, an nău geh đăp mpăn bơi tât 200 rkeh prăk/khay. Wa Nguyễn Quốc Trường an g^t, rlău ma ăp nău kơt nti êng, wa way đă tât nău mbơh nti bâh ăp nu^h kan khoa học bâh ntu\k kan Khoa học n’hanh Công nghệ n’gor Lâm Đồng.

"Tơm tăm aơ du\t khlăy, jêng lah rnôk [on lan u\ch [ư r^ an geh săch ntil ntu\k geh ueh tâm di. Du\t ueh lah hăn so\k ntil ta Viện sinh học Đà Lạt rvăt ntil lah du\t tâm di, lôch ne\ he yơng âk ntil. Lah ma he le\ geh ntil bâh ăp băl mpôl, oh nô le\ tă [ư ueh jêng ,he geh knơm r^ he so\k dăn ta ne\ ka đôi, hôm lah mô r^ hăn ta Viện kĩ thuật so\k du dung ntil r^ [on lan kahg^t lah rvăt mbuh si ntu\k I knơm ueh, yor sêt linh chi aơ kanu\ng geh mbuh si tơm cao su mơ dơi tăm. Nt^t lah sêt njor bloch, sêt rhe r^ geh mbuh si êng mpli ka dôi. Lah sêt linh chi aơ r^ mbuh si tơm cao su mơ dô, kơt lah a[aơ gâp so\k bâh Gia Lai s^t”.

T^ng nău mbơh bâh wa Trường, rđil đah nău geh pah kan mât tăm ndrel du ntil sêt linh chi gur Đà Lạt đah ăp nkual êng, linh chi gur Đà Lạt tăm ta Đam Rông an nău geh n’hanh nău ueh âk lơn. Na nê|, kanu\ng lôch 5 khay ntơm mât tăm t^ng di kĩ thuật, sêt linh chi gur Đà Lạt ta Đam Rông le\ ntơm an geh sêt rơh bôk năp. Wa Nguyễn Quốc Trường lah na nê|:

"T^ng nău tă g^t kan bâh gâp lôch 3 năm tăm sêt linh chi aơ r^ saơ trôk nar n’hanh mih sial ta Đam Rông lah du\t ueh. Oh nô, băl mpôl gâp [ư ta Đức Trọng mô lah Bảo Lộc, so\k ndrel du  ntu\k ntil ne\, yơn tât geh sêt an saơ tăm ta neh Đam Rông aơ ueh lơn. Nău way oh nô băl mpôl [ư du dung sêt geh 2 gam, yơn a[aơ gâp [ư geh 3 gam jêng lah geh lơn đo\ng.

            Bâh nău kan aơ, mbra geh bôk năp lah na nê| tơm sêt linh chi gur Đà Lạt tăm tâm di đah nkual neh trôk nar ta Đam Rông- ntu\k geh trôk nar duh l’^t mô rlău 35 độ C. yơn lah, wa Trường an g^t, nu^h tăm an geh nkah tât nău rgâl an tâm di nar an ueh, geh kơt ne\ nău tăm sêt linh chi gur mơ geh săk rnglăy âk.

“Gay ma dơi geh săk rnglăy aơ r^ he an geh g^t ua\nh njrăng tât mông nar mât chăm ta ăp rơh. Nt^t lah rnôk trôk duh r^ he an geh nkum mhâm an tâm di, yor păng an geh nău l’^t âk. T^ng nău l’^t yơn lah an geh măt nar nchrat ang mô dơi an păng ngo ir. Lah măt nar ma nchrat so\ng ta tơm sêt r^ sêt mii luh. Jêng lah an geh ua\nh na nê| nău mât tăm.

Đah rnoh tăch a[aơ ta ntu\k tăch rgâl bâh 800 tât 1 rkeh prăk/kg, sêt linh chi gur Đà Lạt ns^t tay nău geh wa\ng sa âk lơn đah ăp nău kan wa\ng sa ta Đam Rông. Yor ne\, t^ng nău mbơh bâh wa Nguyễn Minh Thắng, groi kruanh UBND xã Rô Men, nkuăl Đam Rông, ntu\k dôl rgo\ jă [on lan ta ntu\k kơt nti nău kan mât tăm n’hanh mbơh tơih ăp ntu\k.

"Aơ lah du nău kan du\t săk rnglăy, Đảng Uỷ n’hanh n’gâng kan ta ntu\k dôl pơk hvi nău kan aơ. A[aơ dôl rgo\ jă [on lan ta ntu\k tât nkre [ư nkre ma so\k nar kan, nkre ma kơt nti nău kan gay ma ba kơi tay mbra mbơh nti an [on lan tâm [on, tâm xã. Nău kan aơ he [ư tâm jay, prăk ntuh [ư roh bôk năp dơm, lôch ne\ he kanu\ng hoach nar mât chăm mô geh prăk ntuh [ư tay jo\ jong. Rđil đah ăp ntil tơm tăm êng r^ tơm sêt aơ geh săk rnglăy du\t âk.

Săk rnglăy bâh nău kan tăm sêt linh chi gur bâh wa Trường ns^t tay mô dơn pơk du trong mhe ta rơh jut jăng ach o nâp nâl ta nkuăl ach o Đam Rông, ma aơ hôm nha lah naư kan mbra geh pơk hvi  âk ta ăp nkual Tây Nguyên, na nê| lah đah nkual njônh ngai, nkual [on lan rnoi đê| hôm nha geh âk nău jêr jo\t.

            Gay tăm sêt linh chi gu\r săk geh âk, kônh wa ân joi nti kỹ thuật n’hanh nău ơm g^t kan bah âk nu^h. Bah kơi aơ lah du đêt nău nkoch g^t mpeh kỹ thuật gay tăm sêt linh chi gu\r săk geh âk ma kônh wa ân njrăng:

            Ndơ tăm: Sêt linh chi gu\r ndơ [ư tăm lơn âk lah mbuh si bah ăp ntil si nsôp mô geh rtăk khêh kơt mbuh si cao su, tơm đu\r n’hanh nja tao. Lôch nê tâm pot nsum đah mbu\ch neh gay nchrăp ndum mbuh si. Ndum mbuh si gay ma jêng ndrui ring duh [ư n’hôl le\ ăp rtăk khêh djơh geh tâm nê, kơl mbuh si lăp mbe\ dak, ăp kaman sa lêk tơm bu tuh geh tâm mbuh si. Nău ndum mbuh si tăm sêt jo\ tâm 6h let lơ, yơn mô dơi ndum jo\ rlău 30 nar.

            Trong [ư tâl du\ng kon ntil: Du\ng tâl ân mpet chăt, mô an pru phâm [ư an du\ng jâk bah 1,2kg tât 1,5kg, rnoh jâk du\ng sêt ân to\ng găp mô ir rmeh mô lah pah pât ir. Nău u\ch bah tâl du\ng lah mô [ư an ntêng dak kah geh tăch, geh ntưp bu tuh tă bah mih nar mô lah rnôk nchuăn rdeng.

            Trong [ư bah kaman: Kỹ thuật n’hôl duh nkh^t kaman du\t khlay, nkh^t le\ rngôch ăp ka mu\n kaman geh tâm du\ng. Do\ng trong n’hôl [ah dak rnoh duh 100 độ C, n’hôl jo\ tâm 12 mông. Rnôk n’hôl ri glah n’hôl ân to\ng n’hôl dak, rnoh duh tât nău he u\ch geh. Rlău ma nê, geh mbra n’hôl nkh^t kaman tâm 90 tât 120 mn^t ma glah áp suất ta rnoh duh bah 119 tât 126 độ C.

            Tăm kon ntil: Du đêt mât chăm sêt linh chi gu\r săk geh âk du\t khlay lah rnôk tâm pă njêng ntil way [ư mbro lah mô ntil sêt mbra hêng, dơh geh ntưp bu tuh n’hanh hu\ch săk geh. Ntil kranh ân di năm, rnôk chuh tăm mô dơi nkep u\nh cồn jo\ ir gay ma su. Du\t ue\h lah ân do\ng tủ chuh tăm gay bah ir ntưp bu tuh bah dih. Chuh tăm ntil mbra t^ng [ư 2 trong kơt bah kơi aơ:

            + Bôk năp: Chuh tăm ntil sêt linh chi ta mâng, ân chuh trôm du\ng hvi 1,8- 2cm, rnôk chuh tăm ân n’gân du\ng dăch kêng u\nh cồn, nkep t^ng nkong ta du\ng ntil lăp tâm du\ng tăm.

            + Tâl 2: Chuh tăm sêt linh chi ta găr, so\k mâng jê| sơr lam ntil bah bôk du\ng tăm der bah hăch ntil, sui nklăp 10- 15 gam ntil tâm du\ng tăm, djăt ma ăp du\ng ntil tâm pă tăm geh nklăp 40- 50 du\ng tăm.

            Lôch rnôk chuh tăm ntil nt^l tay bôk mbli rdang tât ntu\k ndum sêt, way mât kloh ue\h jay ndum sêt.

            Jay ndum sêt linh chi gu\r: Rnoh l’^t mbe\ jay ndum sêt ntil nklăp 75% tât 85%, duh nđik bah 20 tât 30 độ C. Der bah măt nar sol chrot, nchih an măt nar nđik yơn mô ir ngo, jay ndum sêt ntil mô geh truh mih, mô lah nsum đah sêt kro mô lah sêt ntil dôl tăm, ân [ư du jay êng. Jay ndum ân puh dak si ndru\ng n’hanh sui vôi.

            An du\ng ntil ta neh mô lah yông kalơ, rnôk ndum sêt ntil mô to\ dak, der nchuăn rdeng, way hăn chop uănh sêt geh o mô lah ntưp bu tuh ri ndjôt jăng luh bah dih jay. T^ng groi nđôi rnôk rêng lam o n’glang sêt tât reh sêt ½ tât 1/3 lah o sêt jêng săk, droh đêt du dăp mbli ta bôk du\ng gay ma sêt hon luh mô geh mpet kol, lôch nê ndum tât rnôk o sêt hon lam du\ng lôch nklăp 2 nar mơ to\ dak mât ta rnoh 28 độ C, l’^t mbe\ 90%.

            Mât chăm: Jay tăm sêt ân n’hu\t j^r, njrăng sial khôm, ntưm jal wa\r kiău ma bah duh nar. Ja [ư ân nâp gay njrăng đah nău tât trôk nar lơh, ân mât l’^t mbe\ yơn ân nđik aih gay sêt rêh ue\h der bah ntưp bu tuh. Way đăp mpăn rnoh duh nđik an sêt hao jêng ue\h ntơm bah 22 tât 28 độ C. Do\ng tơm dak kloh ue\h to\, mât kloh ue\h wa\r ntu\k tăm sêt bah ntưp bu tuh. Rnôk mât chăm way do\ng t^ng 2 trong [ư: bôr neh n’hanh mô bôr neh.

            + Trong [ư bôr neh: Uănh saơ jâng sêt luh nklăp ¾ du\ng pơk lơi mbli bah bôk du\ng, bôr bah lơ du dăp neh mbâl nklăp 3cm. Lôr bôr neh sêt linh chi gu\r ân mât chăm na nê|, to\ n’huk dak gay an neh l’^t mbe\, mô dơi to\ âk dak [ư an neh ngâr dak dơh [ư jêng ntưp bu tuh. Kơp ntơm bah rnôk bôr neh nklăp 7 tât 10 nar bôk năp ân rgâl rnoh l’^t mbe\ geh 75 tât 90%, ăp nar way to\ dak bah lơ neh. Trong [ư bôr neh kơl sêt hao jêng ue\h yơn roh huach âk neh n’hanh dơh geh ntưp bu tuh lơn, tă bah du\ng ntil n’gân ta neh, lah mô lơh ue\h na nê| neh nha hôm geh âk ka mu\n kaman [ư jêng bu tuh đo\ng.

            + Trong [ư mô bôr neh: Jo\ nklăp 25 tât 30 nar rnôk saơ jâng sêt sa le\ ¾ du\ng ntil ri [ư rek du\ng n’hanh to\ dak. Ntơm bah 7 tât 10 nar way to\ dak ta neh jay gay mât rnoh l’^t mbe\ bah 80% tât 90%, ân geh nđik aih ue\h. Lơn âk ăp ntu\k tăm sêt linh chi gu\r ta Việt Nam way do\ng t^ng trong dja, trong [ư dja mpêt nkrem neh tăm he mbra yông du\ng, mô lah n’gân ta neh, sêt hao jêng ue\h rnôk du\ng ntil n’gân ka lơ ndrơng chữ A.

            Kêng du\t, so\k pêh tôr sêt rk^t tơm n’hanh puh nkh^t kaman ma vôi lôch nê tăm tay hôm du tơ\ mât chăm kơt bôk năp nơh đo\ng, rnoh âk geh rơh 2 đêt lơn rơh 1. Djăt ma 3 kg sêt linh chi gu\r rêh lôch rnôk ih ri mbra geh 1kg kro. Lôch rnôk tăm ân puh nkh^t kaman jay tăm ma fooc môn nồng độ 1%.

Nu^h rblang: Thị Đoắt- Điểu Thân