Ntơm năm 2004, Ntu\k kan tuch tăm-tăm bri n’gor Dak Nông hô\ ntơm leo tăm rlong 2 ha ta mir yuh Nguyễn Thị Sâm, ta xã Đức Minh, nkualư Dak Mil. Tât a[aơ, rnoh tơm rêh geh 100% n’hanh kơt lah mô geh bu tuh. Jêh 8 năm tăm mắc-ca, Yuh Nguyễn Thị Sâm, nkoch:

T‘Gâp tăm n’ăp ma kon ntil ndrel ma tăm n’ăp tơm ndop măt, ri gâp saơ 2 ntil tơm ăp păng ndrel luh kao du tơ\, yơn lah nau luh play n’hanh kơn play ri tâm tơm tăm ma kon ntil âk lơn ma tơm ndop măt. Kơt lah a[aơ geh 30-40 tơm tăm ma kon ntil ri luh play âk ngăn, yơn lah ta tơm ndop măt ri geh play ma mô lăng âk ngăn.

Hôm ta nkuăl Tuy Đức, yam mih mhe nơh, UBND nkuăl hôm kơl kônh wa rnoi Bunong ta Xã Quảng Trực tăm 200 ha tơm mắc-ca. Bah năp nê 2 năm, nkual ho\ rlong tăm ti\ng nau vay bah kônh wa, kơt lah knu\ng poh phân ndâm tâm dâng lor ma tăm, jêh tăm ri mô hôm mât chăm tay. Jêh ri, rnoh tơm mắc-ca aơ ko\ hao jêng rlau ma tơm pih đo\ng. Gay đăp mpăn nau geh văng sa ngăn, nkuăl Tuy Đức ho\ nchrăp neh ntu, nau nti\m mât vhăm, ntil tơm n’hanh ôp ntu\k rvăt. Wa Trần Đình Mạnh, Kruanh UBND nkuăl Tuy Đức, ân gi\t:

‘ N’hao nau kan mât kan Ngih dak ri nkuăl đă Ntu\k kan kơl an nau kan tuch tăm bah n’gor mât uănh nau joi ntil tơm aơ. N’hanh ntu\k tăch play jêh aơ tâm dak ba dih rnoh grăp bah tơm mắc-ca rvăt mhe geh nklăp tâm dâng 40%, ri nau u\ch mpeh ntil grăp aơ ri âk ngăn, yor ri ma nau tăch luh ri a[aơ mô geh  nau rvê. Yơn lah, ma tâm rơh tât ri nkuăl mra pah kan đah du đê| ntu\k kan rvăt, gay bah nê ri săch ăp ntu\k kan geh nau kan nsum ân rjăp ngăn, ri nkuăl mra r[o\ng trong ân ăp rnăk tăm pah kan nsum đah ăp ntu\k rvăt nê gay ma khân păng ntru\nh êng nau geh bah ntil ndơ tăm bah nơm”.

Tât a[aơ, n’gor Dak Nông ho\ tăm bơi tât 300 ha tơm mắc-ca, tâm nê geh 40ha tăm rlong bah Ntu\k kan tuch tăm n’gor ntơm 2 năm ba năp nê. Di\ng le\ rnoh neh tăm cắc-ca tâm n’gor dôl hun hao jêng ueh, mra geh nau dơi [ư sâm geh ân nu\ih [on lan.

Mpeh tơm mắc- ca, Giáo sư Nguyễn Lân Hùng, Tổng thư ký Hội ăp ngành sinh học Việt Nam an g^t, aơ lah ntil tơm bri geh tơm luh bah Australia. mắc- ca geh play an găr ch^nh kah, geh rnoh dak nghi n’hanh dak kah lay âk ndrel âk ntil acid amin…

Tơm mắc- ca an play buh ntơm bah năm tâl 3, n’hanh rnoh play âk đăp mpăn tât năm tâl 10. r^ng ăp ha tơm mắc- ca an geh 3 tấn rnglăy, rnoh khlay tăch n’gluh bah 6 tât 8 rbăn đôlar. Lôch nău ngăn geh tăm mắc- ca ta nkuâl Tuy Đức, n’gor Dak Nông, Giáo sư Nguyễn Lân Hùng an g^t:

Giáo sư Nguyễn Lân Hùng : Gâp saơ lah ta Tuy Đức ntu\k rlong [ư du\t ue\h đo\ng ma nkual neh geh trôk nar duh nđik ta aơ du\t tâm di đo\ng. Gâp hăn uănh ntu\k kônh wa rlong tăm le\ rlău 1 năm saơ tơm hao jêng ue\h, n’hanh ue\h rlău ntu\k êng [a [a\ đo\ng, ma kơt nê| ri mbra pơk luh du trong mpo\ng du\t têh. Gâp nha way ngơi rlưn đah ăp kruanh rđău kan, ăp rnăk tăm bar pe jât tơm mắc- ca ri mbra le\ ji ngot ach o, mô kâp jut jăng ach o, nklăp mbra dơi hao đo\ng. He geh ndơ gay ma [ư, mô dơn he dơi tăm rlu\, ma tăm êng du ntil du\t ue\h đo\ng. ntu\k ta aơ mbra dơi [ư da dê.

Ơi giáo sư, mắc- ca lah ntil tơm tăm mhe, g^t tâm di đah nău g^t blău kan hôm jêr jo\t bah kônh wa rnoi mpôl đê| ta Tây Nguyên đo\ng may lah?

Giáo sư Nguyễn Lân Hùng : Nklăp mô geh tơm I tăm dơh kơt tơm dja. Mô dơn nê geh rnôk ta Tây Bắc kônh wa rnoi mpôl đê| lôch tăm mô hôm g^t kah lah ntu\k tơm tăm đo\ng ôh, rnôk gâp hăn uănh ri nha jêng ue\h đo\ng, jêng lah tâm 2 năm tăm ntlơi ta nê, pih hao jêng prêh hôm, ma tơm nha hao jêng ue\h đo\ng. ri ta aơ lah he geh nău nsrôih tăm, mât chăm đo\ng, ri du\t ue\h ngăn, n’hanh ân dơi [ư.

Ơi giáo sư, a[aơ mir cà phê bah kônh wa mô geh tơm nku\m n’hâm, khuch tât rnoh âk geh. Ndr^ tơm mắc- ca tâm di gay ma tăm rlu\ ta mir cà phê đo\ng?

Giáo sư Nguyễn Lân Hùng : Gâp m^n lah ăp tơm âk nău mpo\ng geh ta Tây Nguyên tăm rlu\ tâm mir cà phê lah bơ n’hanh tơm mắc- ca. Bar tơm dja mô dơn kơl an mir cà phê he geh âk play, ma hôm đăp mpăn wa\ng sa đo\ng: roh cà phê geh bơ, roh bơ geh mắc- ca. 3 tơm dja tâm kơl nsum ma mô khuch tât neh, mô kâp pơk hvi tay neh. Lah mir cà phê ma he tăm rlu\ tơm mắc- ca, tơm bơ lăp, gâp m^n lah du\t ue\h.

 Ơ dăn lah ue\h giáo sư!

                        Điểu Thân –H’Thi răk rblang