VOV4.M'nông: Ngăn an saơ tâm gŭ ur sai mô tŏng năm deh n'hanh tâm gŭ ur sai dăch ndŭl mham lah nău way ơm hôm geh jŏ ơm tâm nău rêh bah ƀon lan nuĭh rnoi mpôl đê̆, mô dơh ntlơi jăng ngăch. Ta ăp ƀon lan nkual yôk prêh, nkual jru nkual ngai, nău tâm gŭ ur sai mô tŏng năm deh hŏ mpet nuĭh ƀon lan tâm nău rêh ach o n'hanh ăp nău tât khuch tâm bĭch ur sai.

Gâp n'hanh Y Dê ta bản Thâm Thẩm, xã Nhôn Mai, nkuâl Tương Dương, n'gor Nghệ An năm aơ mhe 20 năm deh, yơn hŏ jŏ tât 5 năm ƀư ƀăn, đah 3 tơ̆ deh kon. Yơn nău rhơn mƀak ƀư me bah oh mô hŏ lôch ăp tŏng.

Gâp geh sai rnôk gâp 16 năm deh. Sai gâp rnôk nê nơh mhe 17 năm deh. 5 năm hôm, geh 3 mblâm kon, yơn hŏ roh lĕ. Aƀaơ ri 2 hê ur sai gŭ êng.

Ntlơi nti n'gul wah pah trong đŏng rnôk mhe 15 năm deh, oh Lô Thị Lan, deh năm 1999 ta bản Mứt, xã Hạnh Dịch hŏ jêng me 2 lông kon hôm. Nău rêh ur sai druh ndăm rchong mô dơh uĕh đêt, rnôk nkre mât chăm kon, nkre joi nău rêh an rnăk wâl.

17 năm deh lah deh kon dak bôk hôm, geh sai ơm ir kơt nê̆ gâp saơ mô hŏ gĭt trong mât chăm oh kon. Ntop đah he hôm mô hŏ dơi rvê an săk he nơm đŏng, hôm âk ntil ngăn he mô hŏ dơi gĭt.

N'gor Nghệ An gŭ tâm nkual Bắc Trung Bộ geh rnoh hvi neh ntu bri dak dŭt têh lam dak đah rlău 16.000 ki lô mét vuông. Tâm nê rnoh hvi nkual rnoi mpôl đê̆ mpeh yôk yang âk 83 % n'hanh nkual rnoi mpôl đê̆ âk bơi 15% rnoh nuĭh lam n'gor. Aơ lah ntŭk ma nuĭh tâm gŭ ur sai mô tŏng năm deh n'hanh tâm gŭ ur sai hôm dăch ndŭl mham dŭt âk hô.

Tĭng rnoh nchih rgum hăn ôp uănh bah Hội đồng nhân dân n'gor ntơm bah năm 2015 tât năm 2018 ta 3 nkuâl Kỳ Sơn, Tương Dương, Con Cuông hŏ geh rlău 700 nuĭh tâm gŭ ur sai mô tŏng năm deh. Nê lah mô hŏ nkoch tât ăp nkuâl mpeh yôk yang êng ƀa ƀă kơt Quế Phong, Quỳ Hợp, Quỳ Châu. Geh âk nkô̆ jêng tât nô nău bah lơ nê, tâm nê lơn âk lah khuch tă bah nău mĭn way ơm rluk mâl. Bol ma tâm gŭ ur sai mô tŏng năm deh hŏ geh hŭch, yơn hôm way geh mbro ta du đêt nkual ƀon lan rnoi mpôl đê̆ đŏng. Rnoi nuĭh Đan Lai ta xã Môn Sơn, nkuâl Con Cuông dơn geh bar rnoi nuĭh lah Lê n'hanh La, jêng mô dơn geh nău tâm gŭ ur sai mô tŏng năm deh, nău tâm gŭ ur sai hôm dăch kêng ndŭl mham geh dŭt âk đŏng.  

Kơt ur sai oh Lê Thị Thảo, xã Môn Sơn, nkuâl Con Cuông, Nghệ An tâm bĭch nsum rnôk mô hŏ tŏng năm an tâm gŭ ur sai. Mô dơn nê 2 hê ur sai hôm lah oh nô tâm rnoi deh đŏng, jêng kon bu klô dak bôk rnôk deh mô ngăch dăng kơt nuĭh ngăn.  

Bơ̆ sai gâp kuăl u mpeh bơ̆ gâp lah yơ. Rnăk hên ta aơ mô geh ndơ ma hăn joi ur wăng sai ngai. Nkual ngai mô geh ndơ ma lăp ta aơ joi ur joi sai đŏng.

Tâm ban kơt nê, ta xã Cổ linh, xã dŭt jêr jŏt bah nkuâl yôk prêh Pắc Nặm, lah ntŭk geh âk nuĭh tâm gŭ ur sai mô tŏng năm deh dŭt âk ta n'gor Bắc Kạn. Bol hŏ hŭch âk tơ̆ rđĭl đah năm bah năp nơh, yơn dơn kơp êng ntơm bah năm 2018 tât aƀaơ,  xã Cổ Linh geh tât 20 nuĭh tâm gŭ ur sai mô tŏng năm deh. Nuĭh dŭt jê̆ mhe 14 năm deh dơm. Geh nuĭh lĕ ma ur n'hanh sai mô hŏ tŏng năm deh da dê. Xã dơn rmal prăk bar pe nuĭh dơm. Hôm ƀa ƀă tă bah rnăk mô ƀư tâm nđăp mô lah ăp mon hăn gŭ sai ta nkuâl êng, mô dơn nê gŭ sai tât ăp n'gor kơt Cao Bằng, Thái Nguyên jêng nău nkah rmal mô dơi ƀư. Nkô̆ hôm tât bah nău way ơm bah nuĭh ƀon lan, ŭch geh nuĭh kơl kan tâm rnăk wâl, jêng an kon hăn gŭ ur sai ơm. Du đêt me bơ̆ bol mô ŭch an kon tâm gŭ ur sai mô tŏng năm deh yơn mô geh trong ntĭm nti nking nchăng ngăch. Tât rnôk hŏ lăn tih, pha lah dơn dơm. Nô Vi Văn Khánh, cán bộ tư pháp xã Cổ Linh an gĭt.

Lah he lăp rglah dăng ir ri păng nkhĭt săk ma lha klot. Ngăch saơ ri hôm kơl dơi. Ăp mon ri ma trong tâm ôp joi êng ma ndơ ƀoh ngơi, tâm ŭch êng. Me bơ̆ mô dơi gĭt. Geh ăp nuĭh mpeh bah sai ndjôt drăp ndơ dăn wăng sĭt jay ur, ôp me bơ̆ hôm mô gĭt moh săk bu klô n'hanh ta ah ntŭk gŭ rêh đŏng.

Geh du nău ngăn, aƀaơ âk me bơ̆ hŏ tĭng kơn n'hao nău gĭt êng, ri hôm tât ăp oh kon tât ơm đah mạng xã hội jêng jêr mât njrăng an lĕ ma rnăk wâl n'hanh nhih nti. Tĭng wa Hoàng Văn Danh, Kruanh UBND xã Cổ Linh, bar pe năm bah năp nơh hŏ geh nuĭh lôch rlu Tết, geh tât 5 kon se nti gưl 2 bah xã ntlơi nti gŭ ur sŏk sai. Mô dơn nê geh nuĭh lôch nđăp hôm hăn nti tay an lĕ gưl nti đŏng.

Ăp rơh tâm gŭ ur sai mô tŏng năm deh âk 60- 70% lah kon se nti dôl gŭ nti ta  nhih nti. Trong nkra dŭt uĕh dơn geh pah kan rgŏ jă nkoch trêng dơm. Rgâl dơi nău gĭt êng bah ăp kon se ri mơ dơi ngăn. Aƀaơ du đêt rnăk mô dơi mât njrăng lĕ. Nău khlay lah me bơ̆ bah kon se nơm ntĭm nti n'hanh bah nhih nti. Lĕ rngôch ăp trong kan he ân ndrel lăp kan.

Nô nău tâm gŭ ur sai mô tŏng năm deh n'hanh tâm gŭ ur sai hôm dăch du ndŭl mham hôm geh âk tâm ƀon lan rnoi mpôl đê̆ đŏng, ƀư jêng nău tât khuch mô đêt đah ăp nuĭh, rnăk wâl n'hanh lam rêh jêng kon nuĭh. Tâm gŭ ur sai mô tŏng năm deh n'hanh tâm gŭ ur sai hôm dăch du ndŭl mham lah ngoăy tâm ăp nkô̆ ƀư jêng âk brêt rgay kon se, n'hao âk rnoh khĭt ta kon se ta nâm 1 năm deh n'hanh ta nâm 5 năm deh, n'hao âk khĭt kol kon geh tât me bŭn.  

 Lơn lah đah ăp ur sai tâm gŭ hôm dăch du ndŭl mham, ăp kon se mhe deh geh ma nău jêng quet nte ơm bah bah ndŭl me mô lah nău rêng ji kơt ngo măt, khar săk, kuh rsap ntô, lơn lah nău ji chrai mham ơm bah ndŭl me Thalassemia.

Tâm gŭ ur sai mô tŏng năm deh n'hanh tâm gŭ ur sai hôm dăch du ndŭl mham ƀư rnoh nuĭh hŭch hêng, mô săk jêng uĕh, khuch tât tơm nuĭh kan, jêng an tay khuch djơh tât nău hun hao n'hanh rgâl mhe nău rêh jêng kon nuĭh, nkre lah nkô̆ tơm ƀư jêng tât ach o ji ngot, mô geh nti. Aơ lah ngoăy tâm ăp suan nking kol đah nău hun hao wăng sa- rêh jêng kon nuĭh nâp dăng jŏ jong ta nkual ƀon lan rnoi mpôl đê̆./.

Nuĭh rblang: Điểu Thân