VOV4.Mnông: Do\ng âk dak si mât tơm tăm, dak si mô di đah nău bu  tuh, puh dak si mô tâm di…lah ăp nău way geh mbro đah ăp nu^h mât chăm cà phê a[aơ. Nău ngăn ta xã Diên Bình, nkuăl Đăk Tô, n’gor Kontum.

            Bôk khay 4 mhe nơh, ur sai nô Phạm Hiếu n’hanh Yuh Nguyễn Thị Mừng, ta thôn 1, xã Diên Bình, nkuăl Đăk Tô, n’gor Kontum dâk gu\ mô đăp. Puh dak si nkh^t mbr^ng tuh ta cà phê klâp ma 10 nar, nô Hiếu du\t m^n rvê rnôk saơ n’ha tơm cà phê jêng êr, du đê| tơm le\ geh kro n’ha n’hanh kro n’g^ng. nô du\t rvê lơn rnôk ma ntu\k tăch dak si nkh^t săm bu  tuh bân thơ ta năp nău aơ.

            “Bu lah đă puh dak si kơt ne\ dơm, ăp nu^h puh đo\ng ma mô geh ndơ lơh ma ur sai hên puh r^ jêng kơt ne\. gâp mbơh dak si aơ gâp rvăt yơn lah mô g^t ơm. Gâp rvăt s^t gâp puh dơm. Gâp ua\nh t^ng nău nt^m mbơh lah gâp puh dơm. Mbơh đah ntu\k tăch phân hôm yơn khân păng mô meng djăt. Ơm ôi nar ba kơi gâp hăn ta xã, lôch ne\ xã ua\nh ta mir cà phê. Rnôk ne\ mơ kuăl điện an Cty [ư dak si ne\. tât ta ne\ mô geh ndơ ma lah tay ơm, mbơh lêng lang lah mô di yor dak si”.

            Ua\nh rlău 1ha cà phê năm tal poăn dôl ueh jêng kanung lôch du tơ\ puh dak si nkh^t tu jêng kro n’hanh mbra ntơm kh^t, ur sai nô Hiếu, yuh Mừng dăn ôp ăp ntu\k. kơt ne\ ta rnoh neh dăch ne\, 450 tơm cà phê tăm năm tal bar mhe puh dak si geh bar pe nar n’ha le\ êr. Yuh Nguyễn Thị Mừng rvê, lah cà phê kh^t, rnăk vâl jêr ma der phăn rnon yor prăk mô hôm geh.

            “Tăm ta aơ geh du năm klâp lah roh le\ 40 rkeh prăk phân ê ho\ kơp tât dak si. Prăk kan du rơh jik pih lah 2 rkeh đo\ng. ma tâm du năm du yan lah 3 rơh jik pih. Hôm [ư n’g^ng, k^ch nkur đo\ng ma tât a[aơ drăp ndơ bâh rnăk vâl he le\ nsrôih [ư manh gay ma [ư cà phê”.

            Ta năp nău mbơh bâh rnăk vâl nô Phạm Hiếu mpeh nău lôch rnôk puh dak si nkh^t tu r^ cà phê êr n’ha, kro n’ha, kh^t tơm, Trạm mât tuch tăm n’hanh mât nău tuch tăm nkuăl Đăk Tô, n’gâng kan xã Diên Bình, tơm ntu\k tăch dak si ndrel đah ndơn kan cty mât tơm tăm le\ dơn ngoăy puh tâm rđil đah 12 tơm cà phê ta 3 ntu\k mir bâh 3 rnăk vâl êng êng gay ma ua\nh năl nkô| nău. N’gâng kan xã Diên Bình đă ntu\k tăch n’hanh Cty rlu [ât tăch ăp ntil dak si nkh^t tu aơ gay ma kâp nău geh tâm rđil. Wa Nguyễn Hồng Lĩnh, groi kruanh UBND xã an g^t:

            “N’gâng kan xã mbra đă rlu tăch ăp ntil dak si aơ. Gay ma tâm rnôk kâp tâm rđil geh g^t nău mbơh r^ mơ an tăch tay đo\ng lah mô dơi an tăch.

            Lôch rlău 10 nar ua\nh nđôi, nău geh puh tâm rđil ta rlău 12 tơm cà phê ta 3 ntu\k mir bâh 3 rnăk êng an saơ, le\ rngôch tơm cà phê ueh nđir kơt ơm. mô di lah yor dak si nkh^t tu, nô Phạm Hiếu n’hanh yuh Nguyễn Thị Mừng rnôk aơ mơ ua\nh m^n tay ăp nkô| nău êng. Tâm ne\ yuh nô m^n tât lah yor nơm mô g^t nău mât chăm jêng puh dak si  mô di đah kĩ thuật, mô di rnôk, mpli dak si đah rnoh âk ir.

             Gay kơl kônh wa n’hanh băl mpôl geh nău g^t njrăng n’gang tu ndru\ng chuh sa an tơm cà phê, wa Trần Ngọc Luận, Kruanh jrô kan Mât njrăng si tăm- Chi cục tuch tăm n’hanh Mât njrăng si tăm n’gor Kon Tum, nkoch g^t mpeh nô nău tu ndru\ng chuh sa ta tơm cà phê tâm ban kơt ăp nău tơm ơm g^t khlay tâm nău do\ng dak si ndru\ng an ntil tơm tăm dja đo\ng.

            Ơi wa. Mhâm may uănh năl mpeh nô nău tu ndru\ng chuh sa ta tơm cà phê rnôk a[aơ mêh?

            Wa Trần Ngọc Luận: A[aơ tă bah nău tât khuch rgâl duh nđik trôk nar jêng tu ndru\ng chuh sa ta tơm cà phê dôl hô, geh âk ntil tu ndru\ng chuh sa đo\ng. Nt^t kơt a[aơ rmiăt chuh n’ging, bu tuh mbrek, bêk măt dru\ng, bu tuh kro n’ging, mbr^ng sêt mô lah êr lha. Rlău ma nê ri geh ong pôn ong yơn ntoh nchah nchrai đo\ng.

            Lơn lah ntơm bah khay mih let năp tay, tă bah trôk mih nar, rnoh l’^t mbe\ tâm n’hâm sial âk…nkre đah sial ri ntoh âk ntil bu tuh lơn đo\ng. He njrăng rnôk nê ri he ân n’hao dăng hăn rsong uănh, r[ah g^t nău bu tuh ta mir tơm.

            Ndr^ kônh wa ân mhâm [ư gay njrăng n’gang tu ndru\ng chuh sa geh nău tam mêh, hơi wa?

            Wa Trần Ngọc Luận: Gay njrăng n’gang tu ndru\ng chuh sa du trong geh nău tam ri ân do\ng âk trong nkra nsum, he mô dơi kâp nơm tâm du ntil trong lơh. Trong lơh njrăng n’gang ma trong rgum le\ ma rêng [ư yơng ntil, neh tăm, rnoh mât chăm, to\ dak, jik pih, poh phân…tâm di rêng kỹ thuật, lôch nê kơl an tơm cà phê hao jêng, n’hao nău dơi cho\l đah tu ndru\ng chuh sa tâm ban kơt rgâl duh nđik trôk nar bah dih đo\ng. Nău njrăng n’gang tu ndru\ng chuh sa nsing tâm nău way njrăng lah tơm khlay n’hanh dơn do\ng dak si mât njrăng si tăm geh tơm luh bah hoá học rnôk geh nău khlay ngăn dơm, ntơm bah nê rgop mât njrăng ndơ gu\ rêh ue\h an tơm cà phê, mât njrăng neh ntu tâm ban geh ndơ gu\ rêh n’hanh mât njrăng dơi n’hâm soan nu^h kan tâm ban kơt nu^h do\ng ngêt cà phê đo\ng.

            Gay der ăp nău tih tâm rnôk do\ng dak si ndru\ng mbra jêng tât geh khuch kao, djơh play, kh^t tơm, kônh wa ân njrăng moh ntil ndơ mêh, hơi wa?

            Wa Trần Ngọc Luận: Gay der nău tih tâm rnôk do\ng dak si ndru\ng ri he ân njrăng 4 nău way di.

            Bôk năp mpeh di dak si. He ân sơch dak si di đah ntil bu tuh gay njrăng n’gang. Hôm rnôk rvăt dak si gay do\ng ri ân ntro\ng năl kloh tơm luh dak si n’hanh dak si geh săk nchih dơi an do\ng. Mô do\ng dak si geh mpăng do\ng ta Việt Nam.

            Nău tâl bar lah ân do\ng di rnoh. He saơ rcho\k dak si n’hanh ntô l^r dak si ri he ân uănh na nê| nău nchih bah lơ nê lor rnôk mpli n’hanh he ân mpli di rnoh t^ng nău đă, n’hao mô lah hu\ch ri păng mô ns^t geh nău tam đo\ng.

            Nău tâl pe lah he ân puh di rnôk. Jêng lah di rnôk bu tuh ta mir dơh geh nkh^t ngăn: nt^t kơt ndru\ng nse, rnôk păng hôm jê| nse ri du\t dơh nkh^t ngăn t^ng trong nt^m nti bah nhih pah kan rnâng kan n’hanh mât njrăng si tăm. Rlău ma nê rnôk puh he ân puh rnôk ơm ôi mô lah kêng măng nđik, mô puh dak si tâm ăp nar duh n’heng ir. Tâm nar duh n’heng, trôk bơi mih mô lah geh sial têh ri mbra geh nău tât rmoh rman đo\ng. nt^t kơt lăn duh ir ri khuch tât tơm tăm, geh rnôk tăm kro lha đo\ng…lơi ir puh âk rnôk tơm luh kao đo\ng. Hôm mô puh dak si dăch kêng nar klêh play đo\ng.

            Du ntil đo\ng lah puh ân puh di trong, t^ng quy định nt^m nti nchih bah lơ ntô. N’hanh du nău njrăng khlay đo\ng lah he mô tâm pot rlu\ êng ăp ntil dak si nsum gay ma puh ta mir, dơh kro lha tơm tăm n’hanh [ư jêng khêh an nu^h do\ng.

            Geh trong gay lơh bah đah ăp mir cà phê ma kônh wa lăn geh puh tih dak si, puh đah rnoh lăn âk ir đo\ng, hơi wa?

            Wa Trần Ngọc Luận: Lah kônh wa he lăn geh puh tih dak si mô lah puh lăn rlău ir rnoh ri uănh t^ng mir na nê| gay geh trong nkra bah. T^ng mpôl hên njrăng đă lah mir cà phê, tơm cà phê hôm geh nău dơi dâk hao jêng tay ri he ân [ư d^l. Nău ân [ư lah he ân do\ng tơm dak kloh ue\h gay puh hao tơm gay rao kloh dak si, hu\ch bah ir khêh an tơm. Nkre đah to\ dak rsang tâm n’gu tơm gay tơm rhôp lăp mbra hu\ch bah âk dak si lăp tâm tơm. Lôch jo\ oi nar tơm mbra dâk hao jêng tay. N’hanh tâm rnôk puh dak si, mpôl hên njrăng đă ân do\ng dak kloh ue\h gay mpli dak si puh ri bah ir geh nău tât khuch đo\ng.

            A[aơ bu tăch âk ntil dak si ndru\ng. May moh geh trong kơl kônh wa sơch ăp ntil dak si ndru\ng ue\h tam gay ma puh njrăng n’gang tu ndru\ng chuh sa an tơm cà phê đo\ng?

            Wa Trần Ngọc Luận: Mpôl hên geh nău njrăng đă đo\ng lah ân rvăt dak si ta ăp ntu\k tăch geh nsing nơm ri bu geh tơm dak si kloh rvoah, lơi rvăt dak si tăch lêng lang bah dih trong. Ân rvăt ta ăp ntu\k gu\ tăch đăp mpăn du ntu\k, nsing nơm jo\ năm, bu geh nău g^t blău n’hanh nkre đah nău tă ơm g^t tâm rnôk tăch rgâl, ri mbra geh ăp nău njrăng đă tay rnôk do\ng dak si.

            A[aơ ăp ndơ nkoch trêng nău lư nt^m nti an kônh wa g^t rgâl kỹ thuật mhe tâm nău kan tuch tăm du\t âk, he ân gơih joi g^t, kơt nti n’hanh nkre đah nău tă ơm g^t kan bah he nơm, ntơm bah nê n’hao nău dơi tam kan tuch tăm, [ư geh ndro\ng an rnăk wâl, an lam rêh jêng kon nu^h.

            Dăn lah ue\h wa!

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt