VOV4.Mnông: Ta Dak Lak tơm ca cao ntơm geh tăm bâh năm 2007, bâh nău kan hun hao ca cao nâp nâl geh ăp doanh nghiệp kan ndrel kơl an. A[aơ, ca cao ta Dak Lak du\t âk tăm tâm breh ta n’hâm điều tâm mir cà phê, mô lah tăm tay ta nkual neh mô jêng. Bơi tât 10 năm ba năp, tơm ca cao le\ mpơl na nê| lah 1 tâm âk tơm bah ach o rnôk ma nu^h [on lan krêp bên đah păng, nău nkoch bâh phóng viên radiô nău ngơi VN ta xã Ea H’Ral, nkuăl Ea Hleo, n’gor Daklak.

Năm 2010, cty Cargill mbơh [ư nău kan hun hao nkual tăm tơm ca cao ta nkuăl Ea Hleo, đah rlău 200 rnăk [on lan tât râng. Rnôk ne\, ca cao geh nu^h [on lan tăm ta ăp rnoh neh sât blak ơm geh tăm tơm điều. êng ta xã Ea Rai, rnoh neh tăm ca cao tăm geh rlău 40ha. Lah ngoăy tâm âk rnăk bôk năp ta xã Ea H’Ral tăm ca cao, n’hanh nsrôih mât tăm ntil tơm aơ, tât a[aơ rnăk vâl nô Nguyễn Văn Thực hôm nha geh 2 ha ca cao geh tăm tâm breh. Yan pe\ lêh mhe nơh rnăk nô Thực geh bơi tât 300 rkeh prăk bâh ca cao. Nô Nguyễn Văn Thực ngơi:

“Ntơm nơh geh du\t âk rnăk [on lan ta ntu\k tăm du rơh đah rnăk gâp yơn lôch ne\ khân păng rseh lơi tăm tơm êng, đah rnăk vâl r^ hôm nha mât chăm mir tơm ca cao a[aơ le\ ntơm lêh play  năm tal 2 n’hanh nău geh wa\ng sa ns^t tay đăp mpăn.

Bâh ntơm geh ndơ\ tơm ca cao tăm ta ăp nkual neh êng êng kơt lah Ea Kar, Lak, Buôn Đôn, Krông Pach, Ea Hleo…, ta Dak Lak le\ ntoh âk nău kan ca cao geh nău dơi. Nău geh râng geh đah ăp mir tơm ca cao le\ geh play bâh 2 tât 2,5 tấn/ha. Rnoh khlay tăch đăp mpăn klâp ma 60 rbăn prăk/kg găr kro. Âk nu^h [on lan kan lo\ mir an g^t, tơm ca cao dơh tăm yor mô geh săch neh tăm. Ta âk nkual neh mô ueh lah geh mât chăm ueh tơm ca cao mbra an nău geh âk lơn đah ăp tơm êng. Wa Bùi Tiến Mai, ta xã Ea H’Ral,nkuăl Ea Hleo an g^t:

“Đah rơm cà phê r^ tơm ca cao geh săk rnglăy wa\ng sa păng hôm nha âk lơn, kơp tât rnoh tăch tâm dak r^ tơm ca cao an geh đê|lơn. Kơt mir bâh gâp aơ mô geh dak to\ kanu\ng poh phân an tơm cà phê. Nt^t lah ntuh kơl to\ dak an tơm cà phê 3 gâl yơn tơm ca cao kanu\ng du gâl dơm.

Tâm rnôk a[aơ âk rnăk hôm nha w^ we\ đah nău sreh tăm-tăm sreh, r^ ăp rnăk nsrôih mât chăm đah tơm ca cao kơt nô Thực, nô Mai dôl ns^t tay nău geh bâh nău nsrôih bâh nơm. Ntop ta ne\, nu^h [on lan tăm ca cao mô ir rvê mpeh nău kĩ thuật mât tăm, yor khân păng dôl geh kơl nsrôih bâh ăp ntu\k kan lam ntur neh. Wa Vũ Quốc Hoạt, kruanh Hội nông dân xã Ea H’Ral, nkuăl Ea H’leo, an g^t, nu^h [on lan kan lo\ mir mbra geh nt^m nău mât tăm bah bôk năp rnôk geh mbơh [ư tăm ca cao.

“Gâp saơ ê ho\ geh du ntil tơm ma bu mât ua\nh âk nău mpeh bôk nău kan khoa học kỹ thuật n’hanh mpeh nău ntuh kơl mât chăm tâm ban kơt nkret [ư. Bu kơl mpeh tơm prăk wa\ng sa, bu kơl du\t na nê|.

Ndrel đah ăp ntil tơm tăm tơm kơt lah cà phê, tiu, cao su, r^ tơm ca cao dôl njêng geh [ư âk nău geh bâh ndơ tuch tăm ta Daklak, kơl an [on lan n’hao nău geh rgâl mhe nău rêh. Yơn lah gay ma tơm ca cao hun hao nâp nâl an geh nău tâm rgop na nê| lơn đah 4 ntu\k kan, tâm ne\ ua\nh khlăy ngăn tât nău dơi ngăn ngên bah ăp nu^h tăm ca cao. Geh kơt ne\ nu^h [on lan kan lo\ mir mơ đăp mpăn ntuh kơl mât chăm n’hao nău geh rnoh ndơ n’hanh nău ueh jêng bâh ntil tơm tăm aơ.

                        Khay mih lah rnôk tơm ca cao hao jêng du\t ngăch, play hao têh geh nău khlay n’glêh an tât săk geh mir tơm. Bol ma kơt nê| tâm rnôk dja tu ndru\ng chuh sa tơm ca cao âk đo\ng, lơn lah bu chuh play n’hanh bu tuh ôm play. Mpeh du đêt kỹ thuật mât chăm njrăng n’gang tu ndru\ng chuh an tơm ca cao tâm khay mih, Thạc sĩ Đào Thị Lan Hương, cán bộ Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên ơh nău ôp bah phóng viên nkô| way nkoch.

            Ơi thạc sĩ, mât chăm ca cao tâm khay mih he moh ntil ndơ njrăng mêh?

            Thạc sĩ Đào Thị Lan Hương: Tâm khay mih ri nău ntuh kơl mât chăm tâm mir he ân njrăng tât ăp nkô| nău bah kơi aơ. Bôk năp lah koh n’ging njêng mpu\m lha. Tâm n’gul khay mih, rnoh l’^t mbe\ du\t âk ndrel đah nău hao jêng bah tơm du\t dăng, play dôl hao têh ri bu tuh ôm play geh du\t âk đo\ng, lah kônh wa njrăng n’gang mô ue\h ri rnoh âk tơm geh play bu tuh âk jêng tât khuch khat têh. Mô dơn nê tâm rnôk dja ri mir tơm rnôk mpu\m lha hao jêng dăng ri kônh wa ân geh kỹ thuật njêng mpu\m lha an păng, koh aih mpu\m lha phâm [ư an măt nar chrot lăp wa\r lam le\ rngôch mpu\m lha n’hanh chrot lăp tât play kơt nê play ca cao luh n’hui n’hâm  dak ngăch, bah ir mbr^ng sêt luh hon, nking nchăng dơi bu tuh ôm play. N’hanh nău kônh wa du\t njrăng đo\ng lah tâm rnôk dja lah rnôk play ca cao ho\ têh, lăp rgum ăp dak kah tâm play, yor kơt nê| kônh wa ân poh ăp ntil phân tâm rlu\ đah rnoh Kali âk lơn rnoh đạm.

            Ndr^ thạc sĩ mbra dơi nkoch kloh lơn mpeh rêng koh n’ging njêng mpu\m lha an ca cao tâm rnôk dja gay kônh wa kơt do\ng đo\ng?

            Thạc sĩ Đào Thị Lan Hương: Tâm 6 khay khay mih ri kônh wa ân koh njêng mpu\m lha an tơm ca cao jêng bar tơ\. Rơh bôk năp tâm khay mih, rnôk rlău du rơh duh phang hô ri ta mir geh du đêt n’ging kro tu ndru\ng chuh sa n’hanh du đêt n’ging mô play ri he ân koh jăng n’hanh rgum bun bah dih su jăng. Tâm n’gul khay mih, rnôk n’ging lha ca cao hao jêng n’glu tơm, ri he ân koh n’ging gay an tơm ca cao aih, bah ir tu ndru\ng chuh sa. lơn lah ăp ntil yui jôp play n’hanh bu tuh ôm play mbra lăp sa ca cao rnôk bri l’^t mbe\. Rnôk kônh wa koh n’ging an tơm ca cao njrăng koh tơm nku\m n’hâm gay an mir aih đo\ng.

            Tâm rnôk dja ri kônh wa moh ndơ njrăng rnôk poh phân an tơm ca cao mêh hơi thạc sỹ?

            Thạc sĩ Đào Thị Lan Hương: Kônh wa njrăng du\t n’hâm đê| ân poh phân tơm ca cao [ư 3 tơ\ tâm khay mih. Lah tâm khay wai kônh wa geh to\ ri ân poh tay 1 tơ\ lôch to\ đo\ng. Hôm khay mih [ư poh 3 tơ\. Bôk năp tâm rnôk ntơm khay mih, rnôk nê rlău du rơh khay mih duh phang tơm ân kơi ntop poh du rnoh ndơ sa kah ngăch gay hao jêng tay n’ging lha nchrăp an luh kao, kơn play rơh bah kơi tay. Tâl bar tâm n’gul khay mih, tâm rnôk dja tơm ho\ hao jêng dăng, kônh wa ân kơi ntop poh gay rnoh kơn play âk. Rơh poh tâl pe, kônh wa njrăng poh âk kali gay play ca cao săk lay, n’hao nău dơi cho\l bu tuh ôm play tâm khay mih.

            Kơt thạc sĩ lah ri tâm rnôk khay mih dja tuh ndru\ng hao rơ\ âk ta tơm ca cao. Ndr^ [on lan ân moh ndơ [ư gay bah ir nău dja mêh?

            Thạc sĩ Đào Thị Lan Hương: Bu tuh ôm play hao rơ\ ngăch tâm khay mih, lah he njrăng n’gang mô ue\h, njrăng n’gang mô di rnôk ri khuch khat mbra hao tât 70-80%. Yor kơt nê| tâm rnôk dja kônh wa ân puh dak si njrăng n’gang bu tuh ôm play an tơm ca cao, ri do\ng dak si geh tơm đồng kơt Didominaris, nồng độ bah 2-3 gâl rbăn. Mpeh khay mih bu tuh lơn âk yui jôp play lơh khuch ca cao. Yui jôp chuh play nse ri play mbra nhop huănh, ru\ng le\. Hôm ăp play têh geh bu chuh ri play kue khuch tât găr, jêng kônh wa njrăng nău yui jôp an tơm ca cao.

            Ơ, dăn lah ue\h thạc sĩ!

Nu^h răk rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt