VOV4.M’nông: Tâm rnôk bri duh phang ntoch jong [ư an âk ha cà phê ta n’gor Dak Lak mô to\ng dak hô. A[aơ âk neh tăm cà phê ho\ êr lha, nău dơi luh mu\n kao đêt, khuch tât săk geh mir tơm. Nô Phạm Nhất Hưng ta tổ dân phố 1, phường Thống Nhất, thị xã Buôn Hồ, an g^t, rnăk nô geh 2ha cà phê ri bơi du n’gul mir mpơl êr lha, ru\ng kao. Nô Hưng m^n lah, nkô| bah nău dja lah tă bah mir nar ndal tâm bah ri aơ nơh.

“Tâm nô nău rgâl duh nđik trôk nar tâm bar pe năm rlơ\ aơ, rnôk mih ri mih du\t âk, rnôk duh ri lơn lah rnôk cà phê seh kruanh găr bơi tât nar klêh ho\ lăn ma duh ri duh tât rnôk klêh play. Lôch klêh ri trôk duh tay tât rnôk dja, tơm lôch klêh geh nhop hoănh jêng rnoh âk luh mu\n kao hu\ch đêt. Gâp saơ kơt năm aơ ăp n’ging lha bah tơm cà phê rnoh luh mu\n kao du\t đêt.”

Khay wai way ntoch jong ntơm bah 5 tât 6 khay, jêng tơm cà phê u\ch geh du\t âk mpeh dak to\, rnoh mât chăm tâm ban kơt kơi ntop poh phân gay kơl tơm cà phê hao jêng gay nsan dăng an play năm bah kơi tay. Nkoch mpeh nău tă ơm g^t to\ dak, poh phân an tơm cà phê tâm rnôk khay wai, wa Từ Hữu Chung, ta xã Ea Kênh, nkuâl Krông Pách, n’gor Dak Lak, an g^t:

“Trong [ư to\ dak ri t^ng nău tă ơm g^t bah mpôl hên ta aơ ri kơt lah bôk năp mpôl hên mô ho\ poh, to\ rơh 2 mpôl hên mơ [ư poh phân n’hanh lôch nê tât khay mih. Khay wai lah poh 3 tơ\ ri mpôl hên poh 2 tơ\ hôm rơh bôk năp ri mpôl hên rlu yor lôch duh phang ntoch jong, lah he poh phân tâm rơh 1 ri tơm lăp sa mô tam dah rơh to\ tâl bar.

Hôm nô Hà Ngọc Đồng, nu^h tă ơm g^t 30 năm [ư mât chăm cà phê ta xã Ea Kênh, nkuâl Krông Pách n’gor Dak Lak an lah ân poh 3 tơ\ phân an tơm cà phê tâm rnôk khay wai ri mơ đăp mpăn an tơm hao jêng, hun hao dơi ue\h.

“Khay wai ri to\ dak ri tơm cà phê an păng kroh dak [ât, an kao păng dang luh ônh, an păng kroh khar ngăn ri rnôk nê he to\ dak, rnôk nê he poh phân khay wai. Poh phân khay wai ri he poh 3 tơ\. To\ dak 3 tơ\ ri ân poh 3 tơ\”.

Bâh ăp nău tâm nkoch bâh nu^h tăm cà phê, mpôl hên le\ geh tâm mâp đah Tiến Sĩ Tôn Nữ Tuấn Nam, tă kan kruanh ntu\k kan khoa học, Viện khoa học kĩ thuật Nông Lâm Nghiệp Tây Nguyên gay ma tâm mbơh mpeh ăp nău nu^h tăm cà phê mât ua\nh.

T^ng nău mbơh bâh Tiến sĩ Tôn Nữ Tuân Nam, tâm lvang khay wai, kĩ thuật du\t khlăy gay ma mât chăm an mir tơm cà phê lah to\ dak n’hanh poh phân. Yơn lah, yor nău rgâl bâh trôk nar mih sial jêng lah [on lan an geh mât ua\nh na nê| lơn mir tơm gay ma dơi geh du ntrong kan mât chăm an tâm di đah mir tơm bâh nơm.

“A[aơ yor nău trôk nar duh nđik mih sial ndal, rnôk hăn ua\nh ôp tâm [on lan kan lo\ mir gâp saơ du đê| ăp rnăk [on lan tăm cà phê rgâl nar poh phân nglâ| du\t ngai đah khay wai ir. Ne\ lah lah kơt ndơn ma nău poh phân ta bôk khay 9 tât n’gul khăy 9 dương lịch mô lah ta n’gul khăy 9 mô lah bôk khăy 10 dơng r^ [on lan yor klach mih tât ơm jêng lah rgâl nar poh phân ơm lơn, mô lah âk nu^h kannu\ng poh 2 rơh dơm lah poh khay 6 du rơh tât khăy 8 du rơh tay lah dơi hôm. He an geh păp pă phân kơt ne\ lah rnôk nar khăy du\t jong bâh du\t khay 8 dương lịch an tât rnôk to\ dak tay rơh 2 r^ tâm rnôk ne\ klâp ma 5 khay jêng lah mir tơm cà phê păng le\ hươi yor mô geh to\ng ndơ kah. Kơt ne\ [on lan kan lo\ mir an geh ua\nh n’hêl tay he nơh ntu\k goah tâm nău poh phân khăy mih nglâ| du\t ngai ir đah rơh bôk năp bâh khay wai năm aơ đo\ng lah mô. Lah tâm [ah ngai ir r^ mbra dơi [ư an tơm hươi mô hôm jêng”.

-Kơt ne\ nău poh phân ê ho\ di rơh lah nkô| nău tơm [ư an tơm cà phê mô jêng di đo\ng [ơh hơi Tiến sĩ. Kơt ne\, t^ng Tiến sĩ, ntu\k lah rnôk tâm di gay ma nu^h [on lan poh phân an tơm cà phê tâm rơh aơ eh?

-Tiến sĩ Tuấn Nam: “Aơ lah ngoăy tâm âk nău tă g^t kan ma âk nu^h [on lan kan lo\ mir pah kan blău mpeh cà phê le\ geh do\ng kan êng yơn gâp saơ lah du\t tâm di khoa học, di rơh aơ gâp dăn nkoch ndrel đah [on lan. Yor lah klach khay mih lôch ơm mô lah lôch rnôk poh phân rơh 3 hôm nha nha poh t^ng di nău ntru\nh ne\ lah klâp ma du\t khay 9 dương lịch mơ poh phân rơh nglâ| du\t. tât rnôk ne\ khăy mih lôch ơm r^ he mbra geh to\ ntop tay gay ma mir tơm cà phê he mbra geh do\ng le\ rnoh phân he poh n’hanh nău to\ dak ta rơh nglâ| du\t khăy mih ne\ ndrel đah rơh poh phân nglâ| du\t khay mih lah ơm lôch khăy mih păng kơl an nău mât hao jêng bâh mir tơm du\t ueh. Rlău ma ne\ păng kơl an nău njêng nâp săk lăy găr cà phê ueh đo\ng. kơt ne\ he geh dơi le\ bar ding. Poh phân di rơh, di khăy gay ma an tơm cà phê lơi ir mô to\ng ndơ kah dak nđik jo\ ur lah ntrong kan tâm di ma he an geh do\ng gay ma tâm rdâng đah nău rgâl trôk nar mih sial n’hanh gâp m^n nău aơ mbra ns^t tay nău geh ueh an nu^h tăm cà phê.

- ơi Tiến sĩ, tâm nău nkoch mhe nơh r^ hên saơ geh 2 nău tâm rgop êng êng, du hê r^ an lah poh phân 2 tơ\ tâm khay wai lah dơi hôm, hôm nău êng r^ poh phân 3 tơ\ mơ to\ng. t^ng tiến sĩ r^ poh phân an mir tơm cà phê tâm rơh aơ d^ng âk tơ\ tâm di eh?

-Tiến sĩ Tuấn Nam: “Nău ngăn r^ tâm khay wai lah poh phân nkre to\ dak, khay wai mô dơi poh êng phân ma mô geh to\ dak yor kơt ne\ phân mbra mô lăp ta tơm. Kanu\ng an geh 7-10 nar ba kơi lah neh kro sơh tay kơt ơm n’hanh tơm mô dơi geh djrôp sa ndơ kah. Yor kơt ne\, he an geh poh ndrel đah to\ dak n’hanh t^ng nău mbơh nti a[aơ r^ he an geh to\ 2 tơ\ phân yor to\ 1 tơ\ r^ hôm nha kro sơh ngăn. Rnôk ma kro ir kơt ne\ r^ reh tơm cà phê mô dơi rêh gay ma chol tay đah trôk nar bâh bah dih. He an geh poh ta reh an păng hao rtah jêng tay n’hanh an păng ntơm djrôp yơn lah păng geh djrôp đê| lơn rnôk ge poh rơh 2. kơt ne\ r^ poh phân rơh 2 rnôk nău l’^t le\ ueh tâm di, bâh geh nău to\ dak bah rơh 1 r^ tơm cà phê păng geh do\ng djrôp sa âk lơn rnoh phân bâh 20-56, ne\ lah ntil phân dơh poh tâm khay wai yor păng ngăch lêk.

Nău poh phân gay ma an tơm cà phê dơi djrôp âk phân poh lah kơt [on lan to\ bruh dak r^ he mbra sui phân lor yor to\ bruh kơt mih prêh dak  bru\h jê| r^ păng mbra lăp ta tơm lah phê lah dơi. Hôm lah he to\ ma d^ng  dak m’âm ta tơm, du tơ\ he to\ 400-500 lít dak tâm du ntu cà phê kơt ne\, lah he poh phân lôch ne\ to\ dak bêng ntu r^ du đê| phân mbra geh lăp tâm reh an tơm djrôp sa, yor ne\ nău kan poh phân gay ma tơm cà phê dơi djrôp sa phân an tam ne\ lah [on lan an geh to\ bêng ntu lôch ne\ sui phân văr ntu cà phê lôch ne\ to\ dak tay an phân ne\ lêk ta neh, păng mbra lăp tâm neh lăp tâm reh lah du\t tam ngăn.

-Dăn lah ueh Tiến sĩ Tôn Nữ Tuấn Nam mpeh ăp nău nkoch mhe nơh.

Nu^h rblang: Thị Đoắt-Điểu Thân