VOV4.Mnông: Bôl ma ta Tây Nguyên le\ du\t khay mih, yơn tâm ba năp nơh ntoh geh ăp rơh mih têh n’hanh jo\ jong le\ [ư khuch tât nău têh jêng n’hanh hun hao bâh ăp ntil tơm tăm, ngăn lah tơm tiu. Ta du đê| mir tơm ntoh geh nău êr n’ha, ôm reh yor dak băm n’hanh bu tuh.

Rnăk vâl nô Nguyễn Văn Nam, ta thôn 2, xã Ea Kao, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột, Daklak, le\ rgâl jêng tăm tiu lôch rnôk rôk jăng bơi tât 1 ha cà phê ranh. Lôch âk năm mât chăm, tât a[aơ tơm tiu ntơm geh play, ntơm an naư geh. Yơn lah, bâh năm e tât a[aơ, trôk nar mô ueh, khay mih tât jo\, lôch ơm. Geh rnôk kơt năm aơ, le\ dăch du\t khay mih yơn lah trôk hôm nha mih mbro n’hanh jo\ nar [ư an mir tơm mô dơi năn geh luh soăt dak rnôk dak băm. Mô dơn kơt ne\,  trôk mhe lôch mih ho\ duh dăng, tơm tiu mô năn tâm di đah trôk nar jêng ntơm geh êr n’ha, kro hoănh [ư an nô Nam du\t rvê, m^n rvê mô g^t mhâm [ư an tâm di. Nô Nguyên Văn Nam ngơi:

“Gâp le\ poh phân, to\ dak yơn ma a[aơ phân rlăm du\t âk mô g^t ma njrăng. Mât chăm kơt ntơm nơh dơh a[aơ jêr ngăn, kơt nar naơ nơh, mih têh ngăn ma nar aơ duh kơt aơ, rgâl ndal jêng tơm tiu dơh geh nău bu tuh.

Tâm ban nsum kơt nău mir tơm geh êr n’ha, ôm reh yor dak băm, nô Y Linh Niê, ta thôn 4, xã Ea Pôch, nkuăl Cư M’gar, n’gor Daklak le\ do\ng ăp ntrong kan ndâk nsơm tâm ban kơt kuih trong n’hong dak, poh phân ntop ndơ kah, mât kloh ueh mir tơm…gay ma kơl rêh an 300 n’gâng tiu nse mhe tăm tâm bar pe khay ba năp. Nô Y Linh an g^t, mhe bôk năp tăm tiu jêng nô ê ho\ geh g^t nău kan tâm nău mât chăm, mir tiu bâh rnăk nô tăm ta neh gur bazan du\t dơh geh dak băm. Ăp rơh mih mbro tâm ăp nar ba năp [ư an mir tiu ntoh luh âk nău ndal.

“ ăp nar mhe nơh, trôk mih ndal r^ way khuch âk nău mô ueh tât tơm tiu, dơh geh bu tuh an tơm, păng hôm nha [ư băm reh n’hanh kh^t le\ rngôch, mir tiu geh êr n’ha n’hanh bêk n’ha. He an geh ku^h ntu lôch ne\ muih aih ueh gay ma tơm tiu krêp ta n’g^ng, mât kloh ueh gay ma an păng ueh aih n’hanh geh măt nar an tơm djrôp.

          Thạc sỹ Phạm Công Trí, Kruanh bộ môn tuch tăm, Viện Khoa học Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên mbra nt^m nti kônh wa n’hanh băl mpôl trong nkra đah tơm tiêu rnôk mâp trôk nar rgâl ndal, gay bah ir khuch khat, mât an mir tơm hao jêng ue\h tâm rnôk trôk nar tât ndal:

            Ơi thạc sĩ Phạm Công Trí, ăp nău tât djơh trôk nar êng t^ng ntu\k kơt a[aơ phâm nău khuch tât nău hao jêng bah tơm tiêu mêh?

            Năm aơ lah du năm trôk nar du\t djơh, păng lah năm kêng du\t bah duh phang, jêng lah duh phang hôm rgâl jêng l’^t mbe\. Rnôk dja lah trôk nar du\t tâm rgâl, jêr năl lor. Mih mbe\ kơt aơ lah trôk nar du\t mô ue\h an tơm tiêu đo\ng yor ăp kaman ro\ sa reh, mbr^ng sêt geh trong r[o\ng ntoh luh. N’hanh lah du mir tiêu ma mô geh pih njâm, mô geh tơm nku\m n’hâm, ri tâm rnôk trôk mih nar mbra jêng nău tât jêng tơm tăm lah nsum n’hanh tơm tiêu lah êng geh kru\l ndal dak mbe\. Jêng lah lăn mbe\ ir ri reh mô dơi rhôp sa, duh ndal ri mô geh dak mbra [ư jêng djơh lha. Lôch duh kơt nê, tơm dôl geh rhuăt dak du\t âk, ân rgum le\ rngôch reh ma rnoh dak dơi rhôp ndal ri păng mbra prih trong rhôp bah reh. Jêng nău o\l dak tâm ăp mir tiêu ma mô geh nău tât way ơm tâm ban kơt kah ue\h neh đêt đo\ng ri păng khuch du\t djơh tât tơm tăm. Ndr^ tâm rnôk trôk nar duh ndal ri nău tâm chăm tiêu păng mha êng lơn ăp năm êng [a [a\ ri tơm tiêu mơ dăng.

            Trôk nar tât ndal mbra khuch hô tât tơm tiêu, ndr^ kônh wa phâm [ư gay bah ir khuch khat đah tơm tiêu mêh, hơi thạc sĩ?

            He mbra tăm tơm tuh neh bri mô lah pih hon êng gay rhôp lăp, yơn ma tâm mir tiêu ân geh pih nkrum neh bah nău n’hôl duh neh. Yor reh riêu păng sa thơl bah lơ dơm, lah măt neh kro ntang kơt nê| ri mih nar lơh khuch du\t hô tât nău rhôp sa bah reh tiêu. Reh pih lah du tơm ndơ sa ma păng kơl bu ro\ sa reh lăp. Jêng lah tâm mir ma geh pih mbâl ri rnoh âk reh geh tât khuch bah bu ro\ sa hu\ch. He dơn [ư kloh tâm ntu bah tơm tiêu gay poh phân dơm, hôm kalơ mbor ri an rong pih mbâl. Du ntil đo\ng, he saơ lah a[aơ tâm ăp mir tiêu ri mô geh tơm nku\m n’hâm jêng nău tât khuch bah duh nđik du\t kloh, mih têh, nar dăng mbra khuch du\t hô an tơm tiêu jêng he ân kơi ntop tăm tơm nku\m n’hâm prêh bah lơ gay đăp mpăn geh bri an tơm tiêu du\t khlay đo\ng.

            Mir tiêu ta ăp bri nkêng sop n’hanh lâng oi, ri he ân koch mbor dak sor jru lơn gay păng dơi luh hoch dak, ndr^ ri nău ndâp băm dak êng t^ng ntu\k  tâm ban kơt geh ngâr dak sor mbra dơi [ư bah đo\ng. Lôch rnôk geh bri n’hach, hao duh ri kônh wa ân do\ng ăp phân poh ma lha way do\ng nt^t kơt âk dak hữu cơ n’hanh trung vi lượng gay păng l^t ue\h măt lha, n’hao nău dơi cho\l duh phang lơh ri nău nhop huănh bah tơm tiêu mbra mô dơi geh.

            N’hanh lah tơm tiêu ma way geh do\ng ăp ntil phân poh lha tâm di t^ng rêng ri soan ât rdâng n’hanh reh păng jêng ue\h đo\ng. Lơn lah, do\ng hoá học gay mât njrăng an mir tiêu lah nău way dơm, yơn ân t^ng [ư 4 di, lơn lah di rnôk n’hanh di ntil dak si ri mơ geh nău tam.

            Ơ hơi thạc sỹ, ndr^ rlău ma nău do\ng phân poh lha ri tâm rnôk dja ân kâp do\ng ăp ntil phân poh êng [a [a\ đo\ng, nt^t kơt phân hữu cơ mô lah phân hoá học đo\ng?

            Trôk nar mô dơh ue\h kơt aơ ri nău do\ng phân hữu cơ n’hanh ăp chế phẩm sinh học gay [ư an reh luh ngăch, do\ng phân poh lha gay [ư an tâm ban hao jêng an tơm, an reh ue\h lơn, rhôp dak âk lơn, pă an kẽm, bo an tơm dơi âk lơn, luh mbach kao ue\h, mât play. Rlău ma phân poh way do\ng an tơm tiêu geh dak khoáng n’hanh rnoh pH tâm di đah reh tiêu ri nău poh ăp ntil phân poh lha way do\ng âk dak hữu cơ gay [ư an săk tơm hao jêng n’hanh geh ăp trung vi lượng kơt kẽm n’hanh bo ri kơl an tơm tiêu mât tay ăp play le\ kơn.

            A[aơ phân poh bu tâm pă luh hữu cơ n’hanh vô cơ, jêng lah hữu cơ ri pă an dak khoáng du\t đêt, bar pe % dơm, yơn nău u\ch tơm bah hữu cơ lah rgâl ue\h jêng neh n’hanh rgâl ue\h lăp sa bah neh. Jêng nău n’glêh an tât reh tâm ban kơt nău dơi mât dak n’hanh soan dăng bah tơm tiêu đo\ng. Jêng lah mô to\ng hữu cơ ri mir tiêu mbra geh bu tuh n’hanh ru\ng êr ơm. Hôm phân khoáng ăp ntil đa trung vi lương ri nkra joi ndơ sa tơm gay tơm tiêu njêng luh săk geh âk. Jêng do\ng phân hữu cơ rmu\ ôm nkre đah ăp chế phẩm sinh học ue\h jêng gay an rơh vi sinh vật tâm ban, rnoh săp ue\h jêng neh âk n’hanh do\ng ăp ntil phân khoáng geh rnoh tâm ban âk geh to\ng trung vi lượng an tơm tiêu lah du\t khlay.

            Ơ, dăn lah ue\h thạc sĩ mpeh ăp nău mhe tâm ôp bah lơ nê.

Nu^h rblang: Điểu Thân