VOV4.Mnông: Ta Daknông, n’gâng kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan mhe [ư rơh tâm mâp hun hao tiu nâp nâl. Tât râng rơh tâm mâp geh rhiăng [on lan kan lo\ mir tăm tiu tât bâh 7 n’gor tâm lam dak. Ta rơh tâm mâp, ndrel đah nău mbơh mpeh nău hun hao tăm tiu mô tâm ban a[aơ ta dak he, ăp nu^h way kan mpeh tuch tăm le\ tât ôp nău, mbơh rblang ăp nău ko\ kol bâh [on lan, doanh nghiệp, htx, gay ma ndơ\ ntrong kan hun hao tăm tiu nâp nâl tâm let năp tay.

            Tiu lah du ntil ndơ tăm geh tăch an dak bah dih du\t âk bâh dak he. Năm e nơh, lam dak geh tăch an dak bah dih rlău 177 rbăn tấn tiu, prăk geh tăch ndơ an dak bah dih 1,42 rmen đôlar. Ăp ntil găr tiu Việt Nam le\ geh tăch ngluh tât 95 ngih dak, nkual neh n’hanh geh tât 40% rnoh tiu tăch rvăt bâh lam ntur neh. Yơn lah, n’gâng kan tiu Việt Nam dôl tâm rdâng đah pe nău têh an geh doh rklaih ơm. Ne\ lah rnoh neh rlău đah nău nchrăp, pah kan ê ho\ nâp nâl đah âk nău ko\ khan mpeh kĩ thuật, ntil n’hanh mât kloh ueh đăp mpăn ndơ do\ng mô ho\ di.

            Ta ăp n’gor Tây Nguyên n’hanh Đông Nam bộ, a[aơ, geh rlău 120 rbăn ha tiu, geh tât  96% le\ rnoh neh tiu ta lam dak. Tâm ne\ rgum du\t âk ta 7 n’gor, geh: Daklak, Daknông, Gialai, Lâm Đồng, Đồng Nai, Bình Phước n’hanh Bà Rịa –Vũng Tàu. Rnoh neh tiu ta ăp n’gor Daklak, Daknông le\ hao rlău 2 tơ\ đah nău nchrăp năm 2020, lah 2 n’gor leo bôk năp lam dak mpeh rnoh neh tăm tiu.

            Nău hun hao tiu ngăch ir, [ư tih le\ nău nchrăp dôl geh nkre âk nău tât ma [on lan kan lo\ mir lah nu^h geh rdâng bôk năp. Bôk năp lah nău bu tuh. T^ng rnoh kơp ê ho\ to\ng ăp bâh n’gâng kan tuch tăm Daknông, bâh bôk năm tât a[aơ lam n’gor geh bơi tât 1.800ha tiu geh bu tuh ôm reh, tâm ne\ rlău 1.200ha geh bu tuh kh^t ngăch.

            Tal 2 lah rnoh tiu dôl jur thuk ngăch, a[aơ ta rnoh klâp ma 73 rbăn prăk.kg, kanu\ng dah 40% đah khay aơ năm e. [on lan tăm tiu, ngăn lah ăp rnăk mhe tăm ê ho\ geh lêh play mbra roh dơm, rnon âk yor prăk ntuh mât tăm an ăp ha tiu khlay klâp ma 350 rkeh prăk, du\t âk tâm ăp ntil tơm công nghiệp jo\ nar.

            Wa Nguyễn Tuấn Khải, kruanh ntu\k kan tuch tăm mât rong n’hanh mât tơm tăm n’gor Daknông an g^t:

            “Tâm ba năp nơh hun hao tơm tiu du\t âk, bâh nău aơ r^ mpôl hên le\ âk tơ\ mbơh đă đah [on lan kan lo\ mir an lah mô dơi ndăn hun hao tăm âk tiu yor mbra geh tât âk nău khuch khat đah kônh wa kan lo\ mir. Tơm tiu an geh nău mât tăm n’hanh ntu\k tăm an tâm di đah nău ntru\nh, lah mô nău bu tuh mbra dơh ntoh luh, ngăn lah tơm tiu du\t dơh kh^t đah nău trôk nar mô ueh tâm ban kơt ăp ntil nău bu tuh. Ngăn lah năm aơ he geh ăp rơh mih rlơ\ yan, aơ lah nău dơh nơih ntoh nău bu tuh hao âk”.

            Ta rơh tâm mâp, ăp nu^h way kan bâh Viện khoa học kĩ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên, Viện mât tơm tăm, ntu\k kan khuyến nông ngih dak, le\ geh du đê| nău mbơh m^n ua\nh, nău rlong do\ng mât săm bu tuh ôm reh n’hanh mbr^ng tuh ta tiu, ăp ntrong kan an n’huch nău tât khuch bâh duh phang ta tơm tiu tâm nău rgâl trôk nar mih sial, nău do\ng dak si sinh học gay ma njrăng bu tuh kh^t ngăch, kh^t mbrơi ta tiu, nău geh m^n ua\nh mpeh nău do\ng phân poh, nău kan bâh nău khuếyn nông đah nău ndơ\ mbơh nău mhe khoa học kĩ thuật tâm nău mât tăm tiu nâp jo\...âk nău tă g^t tâm nău mât tăm, njrăng, săm bu tuh ta tiu, le\ geh mbơh ta rơh tâm mâp. Gay ma geh ăp nău mbơh tât đah [on lan kan lo\ mir, ntop kan âk an n’gâng kan mât tiu, wa Trần Văn Khởi, mât kan giám đốc ntu\k kan khuyến nông ngih dak an g^t:

            “Ntu\k kan khuyến nông ngih dak ndrel đah ăp ntu\k n’hanh ăp n’gâng kan tâm năm aơ mbra geh mbơh du kôp s[ geh nău kan mbơh dơn ngoăy an ntrong kan khuyến nông bâh ăp n’gor. Ne\ lah s[ mbơh mpeh nău mât tiu, mbơh kĩ thuật mhe, na nê| lơn, rlău ma nău mbơh mpeh kĩ thuật hôm nha geh nău g^t kan an nu^h hăn nti kan gay ma he mât, rbăy rnoh neh ta du rnoh ơm geh, yơn ndơ geh lah mpơl na nê| mpeh mât đăp mpăn kloh ueh ndơ do\ng, mbra n’hao rnoh khlay tăch an [on lan kan lo\ mir n’hanh geh nău đăp mpăn jo\ jong.

            Lôch geh rơh tâm mâp hun hao tiu nâp nâl nkual Tây Nguyên n’hanh Đông Nam Bộ, ta nkuăl têh Gia Nghĩa, n’gor Daknông đo\ng, n’gâng kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan [ư rơh r[u\n nchră “rdâk njêng, ntrôl nău tâm rgop pah kan mât tăm tiu đăp mpăn, nâp nâl”. T^ng ne\, tâm let năp tay, ăp n’gâng kan geh tât mbra rgum m^n ua\nh, mbơh dăn nău kơl an ăp ding tât tâm rgop kan, ngăn lah an ăp doanh nghiệp, gay ma ntrôl nău tâm rgop tăm tiu đăp mpăn, geh njoat rgâl mhe nău m^n kan bâh nu^h [on lan pah kan [ư ndơ t^ng nău mpo\ng Viet GAP, Global GAP, an tâm di đah nău u\ch ăp nar lơ ma âk bâh ntu\k tăch rgâl lam ntur neh. Ăp ntu\k ta Tây Nguyên n’hanh Đông Nam bộ an geh ntrong kan ntru\t nsôr njêng ăp rmôt kan ndrel, nta naư nơih an doanh nghiệp ntuh kơl nkra njêng, rdâk njêng nău ntơ tiu, pơk hvi ntu\k tăch rgâl. Ngăn lah tâm nău mhe a[aơ, đă nu^h [on lan, doanh nghiệp mô tăm mhe tay tiu.

Ân leo mât chăm n’hanh tăch tiêu phâm [ư gay an jo\ jong? Wa Lê Quốc Doanh, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp n’hanh Phát triển Nông thôn ơh rblang:

       Tơm tiêu lah ngoăy tâm ăp ntil tơm tuch tăm tơm ta nkual Tây Nguyên n’hanh Đông Nam bộ. Ndr^ tay tơm tiêu hao jêng jo\ jong, ân [ư mât chăm phâm mêh, hơi wa?

       Thứ trưởng Lê Quốc Doanh: Tiêu a[aơ ho\ jêng ndơ tuch tăm khlay bah jâng wăng sa tuch tăm bah Việt Nam, lah ngoăy tâm jât ndơ tuch tăm geh rnoh khlay tăch n’gluh rlău 1 rmen đôlar/năm. Yor kơt nê| gay an tiêu mât chăm jo\ jong ri rlău ma nău nsrôih bah t^ng nu^h [on lan ri he ân ntru\t ntrôl tâm rgop kan nsum lhăt đah ăp doanh nghiệp nkret njêng tăch n’gluh tiêu đah ăp n’gor đah ăp ntu\k leo mât bôk [on lan n’hanh nu^h [on lan kan lo\ mir nơm đo\ng. Yor djăt ma [ư ăp nău tâm rgop kan dja, doanh nghiệp mơ lah nu^h ton dăn rvăt ndơ an [on lan le\ mpeh nkô| nău ntil, săk kah ue\h tiêu; n’hanh doanh nghiệp nơm mbra lah nu^h ndrel hăn [on lan kan lo\ mir t^ng [ư di n’hanh ăp to\ng ăp rêng [ư, kĩ thuật mât chăm tiêu di rêng jo\ jong, rnoh geh âk n’hanh săk kah ue\h, to\ng di rnoh tăch n’gluh tât ăp dak lam ntu\r neh.

     Ơi wa, tiêu dak he geh bơi 50% rnoh âk n’hanh 60% ntu\k tăch rgâl tiêu lam ntu\r neh. Ndr^ bah meng nău mât chăm ue\h ri pah kan leo [ư tăch ndơ geh [ư phâm geh nău khlay mêh, hơi wa?

      Thứ trưởng Lê Quốc Doanh: Mpôl hên rnê du\t âk nău khlay kan bah Hiệp hội tiêu Việt Nam. Tâm năm mhe aơ hiệp hội le\ rgum geh âk mpôl doanh nghiệp, [ư jăp pah kan joi ntu\k tăch rgâl n’hanh trong luh an tiêu. Rnoh âk geh tiêu bah dak he âk bơi 50% le\ rngôch rnoh âk tiêu lam ntu\r neh, jêng lah mô [ư jăp ntu\k tăch rgâl ri du\t jêr jo\t an nău tăch le\ rnoh tiêu bah Việt Nam. Yơn du\t rhơn lah tiêu bah Việt Nam nar lơn ma pơk hvi ntu\k tăch rgâl lam ntu\r neh n’hanh geh nsing nơm. N’hanh du\t rhơn lah a[aơ he le\ geh du\t âk doanh nghiệp tăch n’gluh tiêu geh nsing nơm n’hanh lah doanh nghiệp têh, geh săk ntơ lư lam ntu\r neh.

        Ngăn a[aơ rnoh hvi neh tăm tiêu le\ rlău nău dăp rgum, lơn lah ta nkual Tây Nguyên. May moh geh ndơ njrăng đă đah n’gâng kan ta ntu\k n’hanh [on lan kan lo\ mir mêh?

        Thứ trưởng Lê Quốc Doanh: Gay tăm tiêu jo\ jong ri he ân uănh khlay du đêt nău kan. Bôk năp lah he dăn đă ăp n’gor lah mô tăm mhe, mât chăm ue\h mir tiêu ho\ ơm geh n’hanh do\ng ăp to\ng, ăp kôp kĩ thuật mât chăm jo\ jong. He ân do\ng ăp rêng [ư mât chăm jo\ jong, an do\ng lor phân poh hữu cơ, lơi ir poh phân vô cơ, nkre der bah bu tuh bu sa, nkre đăp mpăn săk kah ue\h. He ân ntru\t ntrôl tâm rgop mô dơn doanh nghiệp đah [on lan ma ân tâm rgop doanh nghiệp đah doanh nghiệp, ăp nu^h tăch n’gluh nsum đo\ng, ăp nu^h nkret njêng nsum đo\ng gay geh trong nkra n’hanh đăp mpăn rnoh khlay; aơ lah trong nkra mpôl hên m^n lah du\t khlay. Tâl pe lah he ân ntru\t ntrôl pơk ntu\k tăch rgâl âk dak lam ntu\r neh lơn đo\ng. Rnoh khlay tiêu lam ntu\r neh mô đăp mpăn đo\ng, tâm âk năm rlău aơ lah hao du\t khlay, rlău 200 rkeh prăk/tấn. a[aơ rnoh khlay tiêu dôl ju\r thuk jêng he ân geh ăp kôp ăp trong nkra, tâm nê tâm rgop [ư njêng lah trong nkra khlay gay he n’hao nău dơi geh an [ư tiêu.

        Dăn lah ue\h Thứ trưởng!

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt