VOV4.M’nông: Mbơh g^t jru hvi trong nchrăp, gung trong bah Đảng, trong kơl, pháp luật bah Ngih dak, tâm âk năm rlău aơ, lơn lah lvang năm 2013-2019 Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, ăp gưl, ăp n’gâng kan, ăp n’gor t^ng [ư jăp trong ntop kơl hun hao wa\ng sa- rêh jêng kon nu^h nkual rnoi mpôl đê| n’hanh mpeh yôk yang, ho\ geh ăp nău dơi ue\h tâm jut jăng ji ngot hu\ch ach o. Rlău ma ăp trong kơl rnoi mpôl đê| tă bah Nhih pah kan Trung ương an do\ng, ho\ geh 40 n’gor, nkual [on têh mpeh rnoi mpôl đê| n’hanh yôk yang an do\ng êng ăp trong ntop kơl hun hao wa\ng sa- rêh jêng kon nu^h. Tâm nê ân nkoch tât nău n’glêh an 102 bah Chính phủ an rnăk ach o ta nkual du\t jêr jo\t ho\ kơl an âk [on lan, âk rnăk jut jăng dơi ji ngot ach o.

Ăp trong ntop kơl tuch tăm mât rong, ntop kơl na nê| ma prăk an rnăk ach o ho\ dơi xã La Pán Tẩn, nkuâl Mù Cang Chải, n’gor Yên Bái an [ư du\t geh nău tam. Bah tơm prăk ntop kơl dja, [on lan ta aơ ho\ rgâl dơi nău way tuch tăm mât rong, n’hao ntil tơm tăm mhe lăp srih tăm, mât chăm n’hao săk geh jêng ho\ jut jăng bah ji ngot. Kơt ta rnăk nô Giàng A Của ta bản Trống Tông lah du nău nt^t. Nô dơi ntop kơl du bôk ndeh máy cày jê|. Ntơm bah nar geh máy, lôch [ư an rnăk nơm, nô Của hôm ndăn hăn cày tay an kônh wa [on lan gay ntop geh tay wa\ng sa:

A[aơ saơ geh ntop kơl máy cày saơ [ư dơi hôm. Lôch cày xơr kloh ue\h, to\ pring wil tâm máy yông prêh du đêt mô an păng geh chai găm, ntru\p dơh hăn, dơh [ư. Ntơm nơh [ư mô to\ng sa, a[aơ to\ng sa hôm.

Rlău ma ntop kơl kon si ntil, ndơ do\ng kan 9tuch tăm, âk rnăk ta La Pán Tẩn hôm dơi ntop kơl na nê| ma prăk măt t^ng nău n’glêh an 102 bah Thủ tướng Chính phủ đo\ng. Năm e nơh, rnăk wa Hảng Sa Suố ta bản La Pán Tẩn geh 8 nu^h ri dơn geh 800 rbăn prăk:

Prăk ri geh Ngih dak ntop kơl, gâp do\ng rvăt ntil ba, ntil mbo s^t srih tăm gay ntop geh wa\ng sa âk lơn. Geh tơm ntop kơl dja gâp đăp mpăn pah kan kan sa. Rlău ma nê, Ngih dak hôm ntop kơl tay phân poh đo\ng.

Kơt wa Hảng Sa Suố, lôch dơn geh prăk ntop kơl, wa Giàng Dua Dí ta Bản La Pán Tẩn mô do\ng rnoh prăk nê tâm nkra bah ji ngot d^l. Wa Dí hôm m^n lah lah he do\ng rnoh prăk dja rvăt phe d^l ri nklăp 4,5 nar ho\ le\ hôm, lah ntêm an rvăt ntil ba s^t srih tăm ri mbra to\ng ndơ sa an le\ ma rnăk tâm du năm:

Geh ngih dak ntop kơl, 4 nu^h ri du năm geh 400 rbăn prăk. He rvăt ntil mbo, ntil ba, uănh t^ng he rvăt, moh ntil he u\ch he rvăt ntil nê. Nt^t kơt khlay ri du cân 70 rbăn prăk, 75 rbăn prăk, thuk ri 50 rbăn, moh ntil he u\ch ri he rvăt ntil nê. Jay du năm le\ ma m[êt n’hanh ba ke srih 15 ký ntil, [ư 2 tơ\, du n’gul tăm rơh bah năp, du n’gul srih tăm rơh bah kơi.

Xã La Pán Tẩn geh rlău 600 rnăk, 4300 nu^h lah [on lan rnoi Mông ta 7 thôn [on. Ntơm bah năm 2013 tât năm 2019, r^ng ăp năm xã geh nklăp 450 rnăk ach o dơi geh trong ntop kơl tuch tăm n’hanh trong ntop kơl na nê| ma prăk mô lah ma drăp ndơ. Trong ntop kơl rnăk ach o ta nkual du\t jêr jo\t bah Ngih dak ho\ lăp ngăn tâm nuih n’hâm [on lan; nkre nu^h [on lan ho\ g^t do\ng tơm prăk ntop kơl dja di nău kan jêng rgop tâm nău jut jăng ji ngot hu\ch ach o ta ntu\k tâm ăp năm rlău aơ.

Ndrel đah trong ntop kơl tuch tăm, nău n’glêh an 102 mpeh trong ntop kơl na nê| ma drăp ndơ an nu^h [on lan mpeh rnăk ach o ta nkual jêr jo\t rgop rgâl ue\h nău rêh nu^h [on lan đo\ng. Ma ăp trong ntop kơl na nê| ma drăp ndơ, xã Sơn Phú, nkuâl Na Hang, n’gor Tuyên Quang ho\ rgum rđău đă an [ư ăp kôp ăp trong nkra ntrôl dăng hun hao tuch tăm. Tâm nê, xã an t^ng [ư lor ăp trong ntop kơl [on lan kan lo\ mir, ndơ\ rgâl khoa học kỹ thuật, ntop kơl ntil, pơk hvi ăp trong nt^t leo wa\ng sa ns^t geh âk. Hà Văn Đức, Groi kruanh Ủy ban nhân dân xã Sơn Phú an g^t:

Bôk nău kan ntop kơl tuch tăm mât rong, Uỷ ban nhân dân xã ôp uănh tay ăp to\ng lam le\ rngôch ta nău mha êng nău kan tuch tăm mât rong bah [on gay ndơ\ luh bôk nău kan hun hao wa\ng sa ăp kôp lơn. Xã an [ư tâm nkoch bri na nê| đah [on lan gay r[ah g^t nău u\ch geh âk ndơ [ư. Mpeh ntop kơl tuch tăm mât rong t^ng [ư nău n’glêh an 27 bah UBND n’gor mpeh [ư njêng luh ndơ tăch rgâl rgum. Xã an [ư ta xã trong nchrăp mât rơ\ ka ta nklang dak bât thuỷ điện Tuyên Quang, ns^t geh bah trong nchrăp kan dja r^ng ăp năm nklăp 70 rkeh prăk; trong nchrăp mât rong ndrôk rgum, tăm pih VA06, tâm rnôk t^ng [ư dơi [on lan tâm ban du nuih n’hâm u\ch [ư n’hanh geh ns^t nău tam mpeh trong nchrăp kan dja.

Rlău ăp năm t^ng [ư nău n’glêh an 102 ntop kơl ma drăp ndơ, wa Lò Văn Hùng Kruanh jrô kan rnoi mpôl đê| nkuâl Mường Nhé, n’gor Điện Biên lah rjăp mpeh nău tam bah trong ntop kơl dja ma trong an [ư năn ngăch, mbơh kloh n’hanh di nu^h bah n’gâng kan ta ntu\k.  

T^ng nău n’glêh an 102 bah Thủ tướng Chính phủ mpeh ntop kơl na nê| an [on lan rnoi mpôl đê| nkual du\t jêr jo\t mha êng ri bol ma rnoh prăk ntop kơl dơn geh 100 rbăn prăk/nu^h dơm ho\ kơl [on lan rgâl geh du\t âk đo\ng. Lơn  lah ndơ ntop kơl dja tâm pă [ư 2 gâl. Du gâl ntop kơl boh i ốt, bar lah ntop kơl ntil tuh, mbo. Mpeh boh i ốt mpôl hên tâm ton tât tơm Tổng công ty du tơm nu^h kan boh Việt Nam. Mpeh ntil mpôl hên ton na nê| tât công ty ntil n’gor Điện Biên ho\ nkra na nê| kỹ thuật đăp mpăn săk ue\h jêng, tơm hao jêng ue\h lôch nê play săk geh âk đo\ng. Đah ăp rnăk [on lan dơi geh ndơ ntop kơl dja r^ng lam nkuâl ăp năm klaih rlău dơi ach o lah 5,53%.

Ndr^, he mbra dơi lah, trong ntop kơl tuch tăm ho\ kơl an kônh wa [on lan rnoi mpôl đê| ta nkual jru, nkual ngai, nkual du\t jêr jo\t ho\ dơn ăp ntil tơm tăm mhe, kon ntil mhe n’glăp tuch tăm, mât rong. Ntơm bah nê ho\ rgop n’hao nău rêh, hu\ch dơi ach o kơt nău rgop bah wa Lương Văn Tưởng, Kruanh ban dân tộc n’gor Thanh Hóa:

Trong ntop kơl hun hao tuch tăm mât rong an rnăk ach o ri saơ lah bôk nău kan dja geh nău tam ngăn đo\ng. Ntop kơl rvăt ntil ndơ tuch tăm ri aơ lah du trong ntop kơl he ân dơi lah du\t geh nkô| khlay đah ăp rnăk ach o yor tâm nău dơi he rgo\ jă [on lan gay t^ng [ư mât chăm n’hao ntil ba lai, ntil ba mhe lăp ma rnoh khlay ba rlău đah rnoh khlay ntil ba ta ntu\k, geh trong ntop kơl ngih dak kơt nê ri [on lan geh ndơ ma n’glăp ntil mhe tăm n’hanh geh ndơ ma mât chăm, gay kơt do\ng rgâl mhe khoa học kỹ thuật lăp n’hao săk geh. Ns^t ndrôk lai sind an rnăk ach o rgâl têh kuâng ntil ndrôk ta ntu\k. A[aơ ăp du năm ăp nkuâl ach o, nkuâl mpeh yôk yang r^ng hu\ch ntơm bah 3- 4% rnăk ach o.

A[aơ, [on lan rnoi mpôl đê| ta nkual jru, nkual ngai, nkual du\t jêr jo\t ta ăp nkuâl mpeh yôk yang bôk năp ho\ nkra bah dơi nău ji ngot nơm geh ăp trong ntop kơl dja. Nkre, an [ư tay geh nău tam ăp trong ntop kơl tuch tăm, mât rong, si gle; nkoch trêng, rgo\ jă, ntru\t nsôr nu^h [on lan ntrôl dăng [ư njêng geh ndơ tăch, n’glăp ndeh rklư tâm nău kan tuch tăm mât rong kơl [on lan đăp mpăn ntuh kơl tuch tăm mât rong, n’hao nău geh wa\ng sa./.

Giàng Seo Pùa- Nu^h rblang: Điểu Thân