VOV4.Mnông: A[aơ, rlău 3 rbăn ha mbo ta 15 nkuăl, nkuăl têh, nkuăl [on têh ta n’gor Dak Lak dôl geh tu sa keo khay iang [ư khuch. Tâm ne\, geh rhiăng ha geh khuch khat âk, mô lah khuch le\ rngôch. Nău geh huch âk đah ăp rnoh neh geh tu sa. Lah mô geh ntrong kan njrăng săm ngăch, tu sa keo mbra geh [ư khuch mô dơn ta yan aơ ma jo\ le\ nđâp ăp yan ba kơi.

   Pe ha mbo bâh wa Y Soek Ayun, xã Ea Wer, nkuăl Buôn Đôn, n’gor Dak Lak kanu\ng hôm 3 pơh tay lah pâk mbo. Ăp tơ\ hăn chop mir wa du\t nsoach. Le\  mir, n’ha mbo le\ mbluh sat ăp ntu\k tu sa. Rlău ma ăp tơm geh tu sa pă mô hôm dơi jêng, ăp tơm hôm e geh kao tơn mô ueh, mô kơn play. Tu lôk tâm trôm găr, yan aơ wa Y Soek Ayun nchroh nău geh mbra huch âk.

“Năm aơ, rnăk vâl gâp tăm 3 ha mbo, tu lôk tơm keo sa le\ rngôch hôm, puh dak si 4-5 tơ\ hôm. Ăp năm ba năp rnăk vâl gâp tăm 3 ha mbo geh 25 tấn. năm aơ geh tăm 3 ha, nău geh kanu\ng 5 tấn dơm. Mô geh mbo pâk, a[aơ tu tơm keo le\ sa nđâp ma play mbo”.

Hôm wa Nguyễn Xuân Huỳnh ta thôn 6 xã Vụ Bổn an g^t, lah nu^h tăm mbo barpe jât năm aơ ta ntu\k yơn ê ho\ tă saơ ntil tu aơ [ư khuch tơm tăm. Yor ndôl ndal m^n rvê rnôk tơm mbo rlău 5 ha bâh rnăk vâl geh tu lôk keo [ư khuch. Wa Huỳnh le\ rvăt êng ăp ntil dak si gay ma s^t puh. Bôl ma le\ geh do\ng 2 tât 3 ntil dak si nkh^t tu gay ma puh yơn lah mô tam đo\ng, mbra geh roh dơm du\t âk.

 "Năm aơ yan mbo lah yan tơm, nău dơi mpeh wa\ng sa bâh [on lan pah kan tăm mbo, ma kơt aơ mpôl hên klach nău wa\ng sa khuch khat. Mpôl hên u\ch ntu\k kan têh an geh nău kan mbơh nău mô lah kơl an [on lan njrăng gay ma nkh^t tu ndru\ng, kơl an  [on lan njrăng săm nău bu tuh ta tơm tăm. Gâp u\ch ngih dak joi trong kơl an nău khuch khat bâh [on lan an hên”.

Wa Vũ Thị Thanh Bình, groi kruanh ntu\k kan tuch tăm n’hanh mât tơm tăm, ntu\k kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan n’gor Dak Lak an g^t, tât a[aơ, le\ geh klâp ma 3 rbăn ha mbo ta le\ rngôch ăp nkuăl bâh n’gor Dak Lak geh tu lôk keo khay iang [ư khuch. Tâm ne\, du đê| ntu\k geh nău khuch khat âk ngăn lah nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột, nkuăl Krông Bông, Ea Sup, Krông Pach. Tu sa tơm keo khay iang lah ntil ndơ bah dih, du ntil tu [ư khuch mhe, ê ho\ geh dak si săm bah jêng [on lan n’hanh n’gâng kan tuch tăm ta ntu\k ê ho\ geh ntrong kan mât săm an tam. Năp lor, n’gâng kan têh dôl nsrôih nt^m đă [on lan kan lo\ mir leo kan do\ng ăp ntrong kan njrăng đah nău bu tuh le\ rngôch kơt lah: [ư neh, tâm pleh tăm đah ăp tơm êng, nhup le\ tăp, so\k ndơ srat nju\nh gay ma ndơm ntil têh…wa Vũ Thị Thanh Bình, mbơh đă, rnôk ma rnoh tu le\ âk r^ mbra puh dak si t^ng nău mbơh nt^m bâh ntu\k kan way kan.

“ Mpeh nău mbơh njrăng do\ng dak si, [on lan an t^ng nău nt^m mbơh bâh cán bộ tuch tăm mât tơm tăm ta ăp ntu\k, cán bộ khuyến nông. Do\ng ăp ntil dak si tâm nău ntru\nh mbơh bâh ntu\k kan mât tơm tăm gay ma njrăng săm. Nkre lah nt^m an geh do\ng dak si sinh học gay ma njrăng săm lah du\t ueh, rnôk geh nău khlăy he an geh do\ng dak si mât tơm tăm, der geh do\ng âk ntil dak si mbra [ư khuch ntu\k gu\ rêh n’hanh lah mô geh do\ng di kĩ thuật r^ săk rnglăy nău njrăng săm mbra mô tam”.

Ta năp nău ndru\ng rsău khay djang sa lôn tơm mbo, n’gâng kan dơi kan ho\ geh trong nkra lơh bah ir ndru\ng sa đo\ng. Lah ntil ndru\ng mhe, mô ho\ geh dak si tam săm yơn he dơi lơh bah ir khuch khat bah ntil ndru\ng dja lơh mhâm [ư? Phóng viên nkô| way nkoch geh rơh ôp wa Nguyễn Văn Chí, kruanh ntu\k kan tuch tăm n’hanh mât njrăng si tăm nkuâl Buôn Đôn mpeh ăp nău njrăng, lơh ndru\ng rsău khay djang lơh sa tơm mbo. Jă kônh wa n’hanh băl mpôl gu\ djăt.

            - Ơi wa, ndru\ng rsău khay djang moh geh nău mha êng, mhâm [ư gay g^t năl săk păng mêh?

Wa Nguyễn Văn Chí: ndru\ng rsău khay djang ta bri way mih nđik n’hanh dăch kêng ntu\k bri duh Châu Mỹ. Ntoh ta Việt Nam khay 2/2019 n’hanh ntoh ta Dak Lak khay 5/2019. Nău mha êng săk păng, du\t gơnh kh^t, deh tăp du\t âk, du tơ\ deh geh ntơm bah 250- 300 tăp, deh jêng âk tơ\. Du\t klach rvê ntil ndru\ng dja lah n’hu tâm trôm neh du\t jêr njrăng lơh. Tâl bar đo\ng, ndru\ng nse păng geh 6 nar deh. Tâm 1,2,3 mbra puh ma dak si ndru\ng. Tât 4,5,6 nar kơt lah dak su ndru\ng mô hôm geh nău tam. Du nău mha êng đo\ng lah ndru\ng dja rgum sa ta chông lha nse. Rnôk ntoh du\t khuch djơh. Êng ta tơm mbo păng rgum sa ta lha nse jêng dak si mât njrăng si tăm du\t jêr njrăng puh.

- Ndr^ gay lơh bah ndru\ng rsău khay djang ta tơm mbo mhâm [ư an geh nău tam mêh?

Wa Nguyễn Văn Chí: Tă bah nău mha êng bah săk ndru\ng dja bol ma mô ho\ geh trong nt^m nti na nê| mpeh do\ng dak si mât njrăng si tăm ta tơm mbo, yơn tă bah ntil ndru\ng dja ho\ chai đah dak si jêng an lor do\ng dak si sinh học.  Ta aơ he g^t lah do\ng dak si hoá học tâm 4,5,6 nar deh mbra mô geh nău tam, yơn rnôk do\ng dak si sinh học mô [ư an ndru\ng rsău dja mô dơi lhut săk ri ndru\ng dja mbra kh^t jêng he hôm an do\ng lor dak si sinh học đo\ng.

- Ơ an do\ng lor dak si sinh học, yơn mhâm dak si an tâm di mêh?

Wa Nguyễn Văn Chí: Nău m^n do\ng dak si sinh học he ân t^ng nău m^n bah IBM. Bôk năp lah tăm tơm dăng jêng lah he ân sơch ntil mbo dăng cho\l dơi ntil ndru\ng dja. Tâl 2 lah way hăn chop mir mbro gay ban saơ ăp ntil tu  ndru\ng, way ri he ban saơ ơm ri he mơ geh trong mât njrăng du\t dơh. Yor he ntro\ng năl: Ntil ndru\ng dja mô dơi nkh^t, păng tâm ban kơt ăp ntil ndru\ng sa lha si ho\ ntoh ta tuh ư\r, tuh nành, dêh mbli ho\ geh yơn he njrăng der dơi đo\ng. Yor kơt nê nkra lơh ơm mơ lah nău khlay. Nău m^n do\ng dak si sinh học, ơm saơ, ơm nkra lơh.

- May mbra an g^t du đêt ntil dak si mbra dơi do\ng tâm njrăng der ndru\ng rsău khay djang a[aơ đo\ng?

Wa Nguyễn Văn Chí: Hôm an do\ng lor dak si sinh học đo\ng: Kaman BV, vi rút MPV, giadinan60FC, hôm mpeh dak si [ư bah tơm pih ja ri geh Anniphat đêt khuch tât ntu\k  gu\ rêh, n’gle\ du\t mơ do\ng dak si hóa học, an do\ng lor dak si phenaran 50EC, vitaco 40WG, jêng lah ăp ntil dak si way do\ng âk. Lôch uănh năl ri mpôl hên do\ng ăp ntil dak si dja du\t geh nău tam lah do\ng ơm yor I ngăn ntu\k mât njrăng si tăm ho\ tă [ư hôm, ta năp măt yơn ho\ puh ta mir ba hôm.

- Rnôk dja, mbo play ho\ têh, rlău ma sa lha, ndru\ng hôm chuh play đo\ng, ndr^ he mhâm nkra nkhêp geh nău dja mêh?

Wa Nguyễn Văn Chí: ndru\ng ho\ chuh lăp tâm trôm play mbo ri he ân do\ng dak si nkh^t gay mât njrăng săk geh play mbo dja, yơn mhâm do\ng, ta rnoh dah âk mơ d^ng he do\ng, mô lah do\ng dak si ân tâm [ah jo\ nar, lah mô he do\ng dak si lêng lang mbra khêh dak si hôm rmeh krêp tâm trôm play mbo. Jêng a[aơ lah hôm ri nha an do\ng lor dak si sinh học n’hanh ăp ntil dak si lăp khêh bah ir jo\ gay ma an do\ng puh ta tơm mbo đo\ng.

- Lah ntil ndru\ng mhe, mô ho\ geh dak si tam săm ndr^ he pha lah an roh hoach dah âk mêh wa?

Wa Nguyễn Văn Chí: Ndru\ng dja tă bah dak bah dih lăp tâm ntu\k he ri he pha lah an gu\ rêh nsum dơm. Nău m^n lah nău khlay he rđău đă tuch tăm mhâm [ư gay bah ir tât khuch. Lơi ir do\ng dak si mât njrăng si tăm gay bah ir khuch tât neh ntu ntu\k gu\ rêh mơ lah nău khlay. Lah ntil ndru\ng dja ma he do\ng 3, 4 tơ\ ăp ntil ri gâp saơ nău tam mô âk. Prăk do\ng kan hoach âk, ns^t geh tay mô jêng âk. Jêng du\t khlay lah way hăn chop mir ba gay ơm ban saơ đo\ng. Rnôk he lơh ơm ri ri roh hoach đêt dak si. Du bình geh rnôk he puh dơi le\ ma sào. Lah rnôk an păng hao âk ri geh rnôk hoach le\ ma rhiăng lít dak si geh đo\ng.

- Khay djang bơi le\, âk nu^h hôm geh nău m^n nchrăp tăm tay mbo đo\ng, ndr^ may moh geh nău njrăng đă an kônh wa mêh?

Wa Nguyễn Văn Chí: Tâm khay tât, du\t khlay lah nău nchrăp, nău nchroh. Way groi nđôi nău tât bah ndru\ng rsău khay djang ta tơm tăm. Tâl 2 lah n’hao âk tơ\ tiăr nti an kônh wa yor kônh wa nơm mơ g^t năl, nkra lơh ri he mơ dơi nkra bah nkô| nău dja. N’hanh du ntil đo\ng, lah he ân g^t nău mha êng săk păng lah tăp ta trôm neh ri he ân ku^h sơr neh. Du đêt ntu\k geh ntưp hô ri mô dơi tăm mô lah rgâl jêng tơm tăm êng [a [a\.

Ơ, dăn lah ue\h wa!

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt