Rnoh khlay ca cao lam ntŭr neh dŭt khlay, âk nuĭh rnâng kan năl lah aơ lah rnôk gay ndơ tăch ca cao Việt Nam dâk hao tay n’hanh hun hao dăng. Đah n’gor Dak Lak, trong mpơl dŭt kloh rnôk n’gor mhe rƀah ngăch trong dơh, nkre ntrôl dăng tâm nkrêp kan nsum n’hanh dŏng rêng kan mât chăm rvăch tay jŏ jong, tâm di đah trong rƀŏng hun hao tuch tăm têh mhe.

Ntơm bah bôk năm 2025 tât aƀaơ, rnoh khlay ca cao rêh ta lam ntŭr neh hŏ hao âk rlău bar tơ̆, têk nkre rnoh khlay ca cao tâm dak hao khlay ndal đŏng. Ta Dak Lak rnoh khlay ca cao kro bôk khay 5 hŏ tât rnoh 240.000 – 260.000 prăk/kg, khlay rlău 2 tơ̆ rđĭl đah năm e nơh n’hanh rnoh dŭt khlay bah ntơm tât aƀaơ. Rnoh khlay hao kơl ƀon lan đăp mpăn ntuh kơl tâm ntil tơm dja. Wa Nguyễn Văn Sỹ, Giám đốc Hợp tác xã tuch tăm nkret njêng găr ca cao Tân Thành, xã Ea Na, nkuâl Krông Ana, n’gor Dak Lak an gĭt, hợp tác xã aƀaơ geh 15 nuĭh lăp kan nsum, đah 36 hec-ta tăm ca cao, rnoh âk geh ăp năm bơi 72 tấn găr kro. Gay hun hao jŏ jong, hợp tác xã hŏ lor nchrăp ƀư ca cao tĭng trong wăch sĭt tay n’hanh tâm nkrêp kan nsum đah doanh nghiệp ta ntŭk pă an tơm ndơ dŏng kan tuch tăm, ton rvăt ndơ geh ƀư an ăp xã viên.

“Bar năm mhe aơ rnoh khlay hao dŭt uĕh kônh wa hŏ mât chăm tơm ca cao hŏ nsĭt tay nău dơi săk geh hao, tâm nkrêp kan nsum nkret njêng wăch tay đah ăp công ty rnoh khlay đăp mpăn”.

 Tĭng Tiến sỹ Trương Hồng, Viện trưởng ơm Viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên, lôch rlău jât năm hŭch mbro, Dak Lak dơn hôm bơi 1.400 hec ta ca cao, hŭch rlău 1.000 hec-ta rđĭl đah kêng dŭt năm 2012. Yơn đah rnoh nsan hao 3 năm mbro hao lĕ mpeh rnoh khlay tăch n’hanh dăp gưl săk kah, trong hun hao bah ca cao Dak Lak hŏ plơ̆ tay:

“Dŭt dơh uĕh bôk năp lah rnoh khlay dôl dâk hao tay, nău ŭch geh rvăt dŏng âk rlău rnoh tơm ndơ tăch. Aơ lah nău dơh uĕh gay dăp rgum tay n’gâng kan tuch tăm tĭng trong rƀŏng âk ntil ndơ geh ƀư. Tâl 2, aƀaơ bu uănh khlay tât wăng sa wăch sĭt tay. Păng mbra n’hao rnoh khlay ndơ tăch. Rnôk hŏ rgâl geh dơi nău rêh bah kônh wa ƀon  lan kan lŏ mir ri bu mbra uănh khlay tât ndơ ca cao tăch tâm let năp tay”.

Tiến sĩ Đặng Bá Đàn, Kruanh văn phòng ntơh măt Ntŭk rgum ntrŭt nsôr tuch tăm gưl neh dak ta Nam Trung Bộ n’hanh Tây Nguyên, rblang: Mô dơn nsĭt tay rnoh khlay wăng sa âk, trong leo ƀư ca cao wăch sĭt tay hôm njêng luh nkual tăm rnoh uĕh di lam ntŭr neh – ndơ lor bôk năp gay râng tâm rêng rnoh khlay wăch tay. Dŭt njrăng khlay, găr ca cao Việt Nam (lơn âk lah ntil Trinitario) dơi Mpôl kan ca cao lam ntŭr neh (ICCO) dăp tâm rmôt ca cao geh ƀô kah uĕh. Aơ lah ntŭk nsing gay hun hao ntil sô-cô-la kah khlay săk ntơ lư Việt. Tiến sỹ Đặng Bá Đàn an gĭt, âk nkual tăm ca cao aƀaơ dơi ƀư njêng khoa học, geh tâm nkrêp kan nsum lhăt đah ƀon  lan kan lŏ mir n’hanh doanh nghiệp. Lah chuat ngai lơn du njuat, tĭng ƀư du trong wăch sĭt tay bah gŭ mĭn ntil tât hun hao ntŭk tăch rgâl, tơm ca cao wăch sĭt tay mbra jêng tơm tăm tơm khlay mhe, lơn  lah ta ăp nkual neh guh bazan ta Dak Lak, Tây Nguyên n’hanh Đông Nam Bộ.

“He ân ntuh kơl tâm nkô̆ nău gŭ mĭn khoa học, geh ăp ntŭk ntĭt leo lor hôm ri kơt pơk hvi n’hanh ăp bôk nău kan nchrăp kan. Bôk năp rgŏ jă ăp doanh nghiệp hăn lor bôk năp buăt nthoi đah nuĭh ƀon  lan tâm rêng kan ƀư njêng ca cao njêng du rêng wăch tay tâm nê sĭt jêng tay đăp mpăn an hun hao nâp dăng, sĭt jêng tay tơm ndơ mpêt khlay tâm rnôk tơm ndơ kroh khar mpêt ndrôm”.

Tĭng mpôl kan Helvetas (mpôl kan tâm boh dơm mô nsĭt geh wăng sa) ta Việt Nam, nău ŭch geh ca cao tăch n’gluh âk tơm ndơ tâm dak dơn tŏng geh rlău 30% dơm. Âk doanh nghiệp mbra rvăt đah rnoh khlay ca cao di rnoh luh ndrui, mô krêp djơh, geh ƀoi tơm luh kloh rvah. Wa Phạm Văn Lương, Giám đốc Mpôl kan Helvetas ta Việt Nam an gĭt, rnôk mpôl kan dja hŏ ntop kơl ntrŭt ntrôl ngăch tăch n’gluh ndơ tuch tăm Việt Nam tât ăp dak châu Âu n’hanh Hoa kỳ, Helvetas năl lah, Việt Nam ân dăp rgum tay ăp nkual tăm ca cao, ntop kơl ƀon  lan mpeh kỹ thuật n’hanh an manh tơm prăk gay pơk hvi tay neh tăm. Nău nê mbra kơl ndơ geh ƀư gĭt kloh rvah tu  tơm luh, lah "lha vé” gay lăp tât ăp ntŭk tăch rgâl. Wa Lương mpŏng nău Chính phủ Việt Nam ton rnoh tât mô hôm geh n’gluh n’huk tâm năm 2050 mbra dơi ƀư jêng ngăn ngăn ma ăp trong kan tâm di tâm tuch tăm, n’hanh ca cao mbra geh nsĭt gay hun hao dăng.

“Aƀaơ ăp trong nchrăp bah ngih dak dôl dŭt ŭch n’grŏ tĭng tâm trong dŏng wăng sa wăch tay. Mpŏng tâm let năp tay Bộ Nông nghiệp n’hanh Môi trường mbra geh ăp trong ntĭm nti na nê̆ gay an ƀư trong nchrăp kan wăch tay ca cao đăp mpăn nsĭt geh wăng  sa hao âk an ƀon lan tâm ban kơt doanh nghiệp. Nkre hŭch bah khuch tât neh ntu bri dak ntŭk gŭ rêh đah n’gâng kan ca cao ta Việt Nam”.

Đah rnoh khlay wăng  sa âk, ntŭk tăch rgâl têh hvi n’hanh nău tâm di đah trong rƀŏng hun hao tuch tăm jŏ jong, tơm ca cao dôl geh trong dâk rêh tay dăng ta Dak Lak. Yơn lah, gay ntêr dŏng lĕ trong geh dja, ân geh nău lăp kan ăp kôp bah n’gâng kan, doanh nghiệp tât nuĭh ƀon lan kan lŏ mir – ntơm bah dăp rgum nkual tăm, ntop kơl kỹ thuật, an manh  tơm prăk an tât rêng tâm rgop kan nsum n’hanh trong ntĭt leo ƀư njêng wăch tay. Lah dơi ƀư nău nê, mô dơn ca cao Dak Lak, ma lĕ ma n’gâng kan ca cao Việt Nam mbra geh trong hăn lot ngai, năl di ntŭk gŭ khlay ta bản đồ tuch tăm ndơ tuch tăm săk kah lam ntŭr neh.