VOV4.Mnông- Tâm ba năp nơh, bâh geh dŏng ăp nău dơi ta ntŭk, ƀon lan kan lŏ mir n’hanh n’gâng kan tuch tăm nkuăl Đăk Đoa, n’gor Gia Lai lĕ geh rdâk njêng ăp nău kan tâm rgop pah kan jan sa n’hanh njêng ăp nkual tuch tăm ndơ ƀư geh tăch an dak bah dih, bâh nĕ geh âk doanh nghiệp tât ntuh kơl. Bâh nĕ, geh n’hao nău blău pah kan jan sa bâh nuĭh ƀon lan n’hanh ăp nar lơ ma ueh mhe nău kan tuch tăm.

Bol ma lah ntŭk geh âk nuĭh ƀon lan Bahnar gŭ rêh, yơn aƀaơ, xã Glar lĕ jêng ntŭk tăm cà phê tĭng nău mpŏng tăch an dak bah dih dŭt têh ta nkuăl Đăk Đoa. Kơp tât n’gul năm 2022, rnoh neh tăm cà phê geh ƀư tĭng ăp nău mpŏng kan kơt lah 4C, Rainforest, UTZ ta aơ lĕ hao tât rbăn ha. Wa Lê Hữu Anh- giám đốc HTX tuch tăm n’hanh dịch vụ Lam Anh nkuăl Đăk Đoa an gĭt, rnôk geh mbơh nău tâm rgop kan ndrel đah ƀon lan kan lŏ mir ta xã Glar, ntŭk kan geh mâp âk nău jêr, yor nuĭh ƀon lan lĕ bên đah trong pah kan bâh ntơm, geh dŏng âk dak si mât tơm tăm n’hanh phân poh hóa học. Nău aơ lĕ ƀư an ntŭk gŭ rêh n’hanh săk soan ƀon lan geh nău khuch tât âk, nău geh cà phê mô đăp mpăn, năm geh, năm roh, nău rêh ƀon lan hôm nha dŭt jêr.

Yơn lah, lôch tă geh âk rơh nti, kơt nti sŏng dăng ta nău kan ƀư mir cà phê tĭng nău mpŏng tăch ndơ an dak bah dih, saơ geh săk rnglăy âk nău kan: kơt lah mât ueh ntŭk gŭ rêh, mât đăp mpăn nău geh, nău ueh, săk soan, ntŭk gŭ rêh...nuĭh ƀon lan tât râng ta nău tâm rgop kan aơ ăp nar lơ ma âk. Aƀaơ, ăp rnăk ƀon lan tâm nău kan cà phê tĭng nău mpŏng UTZ bâh HTX lĕ bên đah trong pah kan mô dŏng phân hóa học, n’hao rnoh phân ueh ndum êng, ngăn lah mô geh dŏng dak si nkhĭt pih. Wa Lê Hữu Anh, Giám đốc HTX Lam Anh an gĭt.

“Geh trong kan tât uănh nău kan, rgŏ jă n’hao nuih n’hâm an ăp oh nô ƀư ueh lôch nĕ tât ta ăp mir tăm bâh rnăk ƀon lan ŭch tât râng rĭ uănh nđôi, kơl an ăp mir ŭch tât râng kan mhe kloh na nê̆ lơn mpeh nău way kan, nău dŏng kan ăp njoat kan, uănh năl an geh săk rnglăy ta ăp njoat  rgâl mhe n’hanh ăp nău rgâl mhe pah kan đah nău kan ơm, uănh năl dơi geh săk rnglăy tâm ăp ntŭk mât tăm, rĭ ƀon lan geh geh ƀư tay ta mir n’hanh ăp nkual dăch meng gĭt tât rĭ tât râng kan êng. Tât rnôk aƀaơ, tât yan pah kan năm 2021-2022 aơ, rĭ geh rlău 200 rnăk tât râng rgâl mhe nău kan..

          Rlău ma  cà phê, aƀaơ, ta nkuăl Đăk Đoa, hôm nha geh ntil ndơ tuch tăm tơm khlăy êng lĕ geh nkra njêng tĭng trong hữu cơ, mât đăp mpăn nău tâm di tăch an dak bah dih kơt lah rnoh neh tiu, chanh rse bâh ƀon lan kan lo mir ta ăp xã Nam Yang, xã Trang, Hà Bầu, prit Nam Mỹ ta xã Ia Pêt.

Bâh geh njêng ntŭk tăm dŭt têh hvi, ta ntŭk aƀaơ lĕ geh tât 5 doanh nghiệp n’hanh 13 hợp tác xã ntuh kơl, tâm rgop đah ƀon lan kan lŏ mir, bôk năp lĕ geh njêng rnoh khlăy pah kan tuch tăm đăp mpăn. Bâh kơt nĕ, ƀon lan lĕ geh gĭt đah nău nkra njêng tuch tăm tĭng trong công nghệ mhe, dŏng  ndơ têk  ma ròng rọc tâm nău pĕ lêh, mô lah trong tŏ dak, poh phân, mpêt nkrem...Yuh Ka Sơn, nuĭh ƀon lan ta xã Ia Đơk, nkuăl Đăk Đoa tât râng pah kan tâm nău kan tăm prit tăch an dak bah dih bâh du doanh nghiệp ta xã Ia Pêt an gĭt.

 “An geh ƀư kloh aih, pă dăp ueh mô an geh hăch prit. Tĭng nău geh ndơ, geh rnôk hăn ta Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc an geh ƀư ueh, na nê̆. Lah ma ƀư tih, geh rnôk lah bu trok, jêng lah dŭt khlăy. He mât tăm cà phê rĭ 1 năm mơ geh lêh play du tơ̆, mô geh prăk dŏng ăp khay. Pah kan ta aơ, geh prăk ăp khay, geh prăk dŏng tâm nău rêh Ta aơ dŭt tâm di đah oh yuh pah kan tâm bon lan, trong hăn rĭ đăp mpăn ueh lơn hăn nsong pah kan ta nkuăl ƀon têh”.

Wa Trương Trọng- ndơn kan an doanh nghiệp ntuh kơl tuch tăm công nghệ mhe kơl an nău pah kan tăch ndơ an dak bah dih ta Đăk Đoa an gĭt nău rgâl mhe bâh nuĭh ƀon lan ta ntŭk.

 “Bôk năp, bu mô geh ƀư tĭng nău ntrŭnh công ty, mô ƀư tĭng di nău đă bâh công ty ngluh mbơh, yơn lôch mông nar pah kan, khân păng saơ nău dơi pah kan n’hanh nău geh đăp mpăn, tal 2 lah doanh nghiệp geh nău kơl an lah nuĭh pah kan rlău 22 nar rĭ mbra geh dơn 1 rnoh prăk hăn kan tŏng nar. Ăp nuĭh pah kan geh nău dơi âk, rĭ geh tâm ton lăp kan ăp năm đah công ty, geh rvăt bảo hiểm xã hội, ăp nău geh hăn ndrel rĭ nuĭh kan geh dơn. Yor nĕ ma geh âk nuĭh pah kan way kan an nău nchrăp kan.

          Ndrel đah ăp nkual way geh pah kan jan sa tuch tăm geh njêng, doanh nghiệp ntuh kơl nkret njêng ăp ntil ndơ tăch an dak bah dih, ƀon lan kan lŏ mir Đăk Đoa, Gia lai lĕ tâm di, rgâl n’hanh dôl lăp kan ndrel têh hvi lơn ta nău khlăy ndơ tuch tăm. Aơ lah bôk nău kan an nău rgâl kan tơm khlăy bâh nău pah kan tuch tăm ta ntŭk bâh nău hun hao têh hvi jêng nău kan khlăy, n’hao nău khlăy ntil ndơ geh ƀư.

Mât uĕh săk geh dơh uĕh bah trôk nar n'hanh neh ntu tâm di đah ăp ntil tơm tăm geh rnoh khlay wăng sa âk, lơn lah cà phê, nkuâl Đăk Đoa, n'gor Gia Lai hŏ n'hanh dôl an ƀư tĭng trong rƀŏng hun hao tuch tăm rmŭ ôm công nghệ mhe. Wa Nguyễn Kim Anh- Kruanh jrô kan Tuch tăm mât rong n'hanh hun hao ƀon lan nkuâl Đăk Đoa nkoch nău ngăn geh ma rơh tâm ôp bah kơi aơ.

- Hơi wa, tâm bah ri aơ nơh, nkuâl Đăk Đoa mhâm uănh khlay tât nău tăm rơ̆ jêng âk ăp ntil tơm săk geh bah nkuâl gay dŏng an tăch n'gluh mêh?

Wa Nguyễn Kim Anh: Nkuâl Đăk Đoa lah nkuâl tuch tăm âk tât rlău 45.000 ha hvi neh tuch tăm, lơn âk lah neh guh bazan, dŭt tâm di đah ăp ntil tơm tăm. Tơm tăm tơm bah nkuâl Đăk Đoa dŭt âk hôm lah tơm cà phê đŏng đah rnoh hvi rlău 28.000ha, tiêu ri rlău 2.000ha; rlău ma nê, chanh rse lah bơi 1.000ha; Tơm cà phê ri mpôl hên hŏ tâm rgop kan nsum đah 5 doanh nghiệp gay mât chăm tĭng di rnoh 4C, Rainforest. Rnoh hvi neh tăm tĭng di rnoh gay tăch n'gluh lah rlău 10.000ha đah cà phê. Đah tơm chanh rse, ri hŏ tâm rgop kan nsum đah ăp doanh nghiệp ta n'gor n'hanh nuĭh ƀon lan hŏ đăng ký mã nkual tăm, mât chăm tĭng di rnoh lah VietGAP, tŏng đah nău ŭch geh bah ntŭk rvăt. Tiêu ri mpôl hên dôl tâm rgop kan nsum n'hanh rƀŏng an ăp hợp tác xã lah tuch tăm tĭng trong mô puh dŏng dak si rnoh hvi rlău 40ha.

- Đah nău rgâl bah Đăk Đoa, lơn lah tâm nău ƀư jêng ăp nkual tăm rgum âk ri hŏ mhâm geh nău rgâl tât nău rêh, nău kan tuch tăm bah kônh wa, lơn lah nuĭh Bahnar mêh wa?

Wa Nguyễn Kim Anh: Nuĭh Bahnar hŏ tăm ăp ntil tơm jong nar tĭng trong rƀŏng ndơ tuch tăm kloh uĕh, ndơ tuch tăm mô puh dŏng dak si gay mbrơi tât n'hanh tŏng đah nău ŭch geh bah ntŭk tăch n'gluh đŏng. Nău tuch tăm công nghệ mhe, tuch tăm tĭng rnoh di, lơn lah ƀon lan rnoi mpôl đê̆ ri kônh wa hŏ ntơm tât ƀư đŏng. Kônh wa ƀon lan lah công nhân bah doanh nghiệp dơi ntĭm nti gay bu tât mbrơi n'hanh gĭt tuch tăm du trong jăp, tâm di đah trong rƀŏng, nău gĭt êng bah kônh wa ƀon lan ri aƀaơ hŏ ntơm geh âk nău rgâl đŏng. Khân păng hŏ ntơm tât pah đah khoa học du trong răp jăp, ăp grep lơn rđĭl đah ntơm nơh, tuch tăm tĭng di  rnoh kloh uĕh, jŏ jong, bah ir geh nău dŏng dak si ndrŭng, phân poh tâm di tĭng khay tuch tăm, di tĭng rêng đŏng.

- Tâm let năp tay, nkuâl Đăk Đoa moh geh trong rƀŏng gay pơk hvi nkual tăm ăp tơm ndơ tăch n'gluh, gay n'hao rnoh khlay tuch tăm n'hanh nău rêh bah kônh wa ƀon lan mêh wa?

Wa Nguyễn Kim Anh: Tâm lvang năm 2021-2025, nkuâl an ƀư tĭng trong nchrăp kan bah n'gor lah plơ̆ dăp rgum tay nău kan tuch tăm. Mpôl hên hŏ rƀŏng trong gay hun hao dơi rnoh khlay ndơ geh  ƀư đŏng. Tâl bar rƀŏng trong n'hao săk kah uĕh ndơ geh ƀư, mô hăn jru tâm săk geh âk dơm play, đăp mpăn ƀư tuch tăm jŏ jong, mô di lah du năm roh, du năm geh. Tâl pe lah ân njêng dơi nkual tăm rgum têh hvi, ntrŭt nsôr ăp doanh nghiệp, rmôt tâm boh, hợp tác xã, rnăk ƀon lan kan lŏ mir rdâk njêng rêng rnoh khlay tâm rgop đah ăp nuĭh, đăp mpăn tơm lăp bôk năp, trong tăch luh ndơ geh ƀư đăp mpăn.

Rlău ma nê, mpôl hên ndrel ăp n'gâng kan nkoch trêng rgŏ jă kônh wa mhâm ƀư gay ăp tơm ndơ geh tuch tăm tơm bah nkuâl dơi mât chăm tĭng di rnoh, dơi đăng ký ăp mã nkual tăm, ƀư jâng nsing rnôk doanh nghiệp ŭch geh ri tŏng ndơ gay tăch n'gluh. Mpôl hên dôl ndrel Chi cục Tuch tăm n'gor Gia Lai nkoch trêng rƀŏng trong an kônh wa ƀon lan kan lŏ mir ntrŏng năl dơi ăp mã nkual tăm, di rnoh tuch tăm tĭng trong rƀŏng VietGAP tŏng đah nău ŭch geh. Rƀŏng trong mpeh mã nkual tăm, mpôl hên ndrel doanh nghiệp gay ntrŏng dơi nkual tăm tâm ntêng lêng nkre bah meng nê gay đăp mpăn di rnoh rĭng uĕh, đă Chi cục n'gor dăn đah Bộ Nông nghiệp n'hanh Phát triển nông thôn ơm pă an mã nkual tăm an kônh wa.

Hôm mpeh nău ntrŭt nsôr, mpôl hên hôm uănh khlay ƀư geh âk ndơ tĭng trong rƀŏng nkret njêng jru đŏng. Đah tơm suan dăng lah ăp ndơ geh ƀư bah nkuâl gay hun hao jêng ndơ ndơ ƀư OCOP kơl kônh wa geh ndơ  ƀư luh bah he, n'hao têh khlay, tŏng đah nău ŭch bah bah ntŭk tăch rgâl.

• Ơ, dăn lah uĕh wa!

Nuĭh rblang: Điểu Thân n'hanh Thị Đoắt