Nô Nguyễn Xuân Tuấn (deh năm 1978) n'hanh yuh Nguyễn Thị Hạnh Nguyên (deh năm 1979) lah ur sai tă geh nău kan đăp mpăn đah nsĭt geh di kơt năp mpŏng. Nô lah kỹ sư tuch tăm, hôm yuh lah kế toán trưởng an du công ty rdâk njêng têh. Yơn đah nău gân djăng đah tơm dak si, bơi 10 năm bah năp nơh lĕ  bar hê tăch jay măt trong ta thị xã Chơn Thành, n'gor Bình Phước, rgum tay tơm prăk hăn tât nkuâl Tu Mơ Rông, n'gor Kon Tum tăm Sâm Ngọc Linh. Tât aƀaơ, đah rlău 30.000 tơm sâm âk năm, ur sai nô nsĭt geh ntơm bah 1 – 1,2 rmen prăk/năm.

 Tâm bri srĭnh srĭnh nđik ăp nar bôk năm mhe 2023, mpôl hên hăn tât khâl ntŭk tăm Sâm Ngọc Linh bah ur sai nô Nguyễn Xuân Tuấn, ta dor yôk Ngọc Linh mpeh xã Tu Mơ Rông, nkuâl Tu Mơ Rông, ngai đah nkual ƀon têh Kon Tum rlău 100 km. Nô nkoch, lah kỹ sư tuch tăm, he geh âk năm way kơl ntĭm an bu trong tăm biăp n'hanh ăp ntil tơm dak si. Du tơ̆ hăn tât n'gor Kon Tum hăn uănh tăm Sâm Ngọc Linh ri geh nău gân djăng mha êng đah ntil tơm dja.

 Plơ̆ tay Bình Phước, nô nchră đah ur rlu kan, rgum tay tơm prăk hăn tât xã Tu Mơ Rông rvăt 10 ha neh n'hanh manh tay 100 ha bri gay tăm Sâm Ngọc Linh. Rơh bôk năp, bar hê ur sai mâp mô đêt jêr jŏt tă bah mô bên đah bri nđik ji kăt; nău tăm sâm mâp âk wăk kol đŏng rnôk tơm geh bu tuh, đe sa n'hanh ăp ntil bu rŏ sa. Mô plơ̆ rŭch, nô joi mâp ăp nuĭh rnâng kan mpeh tăm sâm gay kơt nti tay n'hanh mbrơi rhuăt luh dơi ăp nău tă ơm gĭt kan khlay. Lôch bơi 10 năm tăm hao jêng, tât aƀaơ mir Sâm Ngọc Linh bah ur sai nô hŏ geh rnoh khlay dŭt têh.

"Tơm Sâm Ngọc Linh ri geh rnoh khlay wăng sa âk, tăm hun hao ta nkual Tu Mơ Rông dja ri dŭt tâm di n'hanh jêng uĕh. Mir gâp geh nklăp 30.000 rbăn tơm, âk tơm gen bri mpêt khlay hŏ rlău 70 năm, hôm ƀa ƀă lah 30 – 50 năm; yơn lơn âk ri nklăp 3 – 5 năm ri âk lơn tă bah he yơng tay. Bơi jât năm tăm sâm Ngọc Linh ri plơ̆ ntuh kơl tay, mir sâm geh rnoh khlay nklăp 20 – 30 rmen prăk hôm".

 Nău dơi đah tơm Sâm Ngọc Linh, ur sai nô Nguyễn Xuân Tuấn dŭt nsrôih kơl kônh wa rnoi mpôl đê̆ ta ntŭk joi trong jut jăng ji ngot n'hŭch ach o. wa A Brap (rnoi Xê Đăng) ta xã Tu Mơ Rông, nuĭh krêp dêh đah ur sai nô ntơm bah ăp nar ntơm njêng nău kan an gĭt, nơm geh nău kơl bah nô ma rnăk păng ntơm bah ach o hao jêng geh mbơm oi. Rnăk âk kon, ntop đah mô geh neh tuch tăm, mpeh săk rnăk ach o bah thôn. Nsĭt geh wăng sa bah rnăk nsing tâm nar luh kan bah bar hê ur sai. Tâm năm 2014, păng dơi nô Tuấn dơn lăp ƀư công nhân mât chăm mir Sâm Ngọc Linh, rnoh prăk khay bôk năp 3 rkeh prăk/khay. Lôch nê nuĭh tơm mir hôm jao du gâl neh bri tâm rgop kan nsum, ntop kơl sâm ntil, phân poh, ntĭm nti kỹ thuật tăm Sâm Ngọc Linh. Tât aƀaơ mir sâm bah rnăk geh rlău 1.000 tơm têh jê̆, lĕ rngôch rnoh khlay nklăp 300 rkeh prăk. Ntơm bah rnăk ach o joi tĭng mbâr sa, ri  aƀaơ wa A Brap hŏ klaih rlău ach o, geh drăp ndơ rnoh khlay rhiăng rkeh prăk:

"Gâp lăp kan an nô Tuấn hŏ jŏ hôm, dơi lăp kan ta aơ jêng geh nău rêh đăp mpăn, nơm geh ur sai nô Tuấn kơl, hŏ nta trong dơh an gâp geh nău kan".

   Tu Mơ Rông geh rnoh hvi bơi 862 km2, rlău 2/3 lah bri lêng, rnoh nkŭm n'hâm bri bơi 70%, âk nkual prêh ntơm bah 1.700 tât rlău 2.000 mét, dơh gay tăm rơ̆ jêng ăp ntil tơm dak si, lơn lah tơm Sâm Ngọc Linh. Lam nkuâl aƀaơ geh rlău 1.700 ha Sâm Ngọc Linh. Ăp ha sâm tăm lôch 10 năm mbra nsĭt geh wăng sa 5 rmen  prăk.  

Wa Võ Trung Mạnh – Kruanh UBND nkuâl Tu Mơ Rông uănh năl, ur sai nô Nguyễn Xuân Tuấn lah ngoăy tâm ăp rnăk ntoh lư mpeh  tăm n'hanh yơng rơ̆ jêng tơm Sâm Ngọc Linh ta ntŭk. Rlău ma ƀư geh ndrŏng an nơm, ur sai nô hôm njêng Hợp tác xã đah nklăp 30 rnăk xã viên lah kônh wa rnoi Xê Đăng, ăp rnăk geh wăng sa uĕh. Tĭng wa Võ Trung Mạnh, nău dơi bah ur sai nô Tuấn ndrel Hợp tác xã tơm dak si tă bah nô njêng, hŏ geh suan ring lam hvi:

"Tơm sâm Ngọc Linh dơi du đêt doanh nghiệp n'hanh hợp tác xã tâm nê geh ur sai nô Tuấn tăm n'hanh yơng rơ̆ jêng âk tâm nklăp 10 năm aơ. Trong leo kan dja dơi ƀon lan ta ntŭk lơn lah kônh wa ƀon lan rnoi Xê Đăng tĭng âk, ntơm bah nê nău gĭt êng bah nuĭh ƀon lan dơi n'hao prêh. Nơm geh trong leo tăm Sâm Ngọc Linh ma 3 năm aơ hang rbăn rnăk ta ntŭk hŏ klaih rlău ach o, hang rhiăng rnăk êng hŏ nsan hao ƀư geh ndrŏng tâm di".

 Ndrel đah tăm n'hanh yơng rơ̆ jêng âk tơm Sâm Ngọc Linh, rlău 1 năm aơ, ur sai nô Nguyễn Xuân Tuấn hôm tăm tay 5 sào Dâu Tây. Aƀaơ lĕ ma sâm Ngọc Linh n'hanh mir Dâu hao rơ̆ jêng uĕh da dê. Ur sai nô Tuấn dôl ƀư rdâk njêng trong leo hăn pâl nđaih bri dak mir ba nkre đah ndơ geh ƀư Sâm Ngọc Linh n'hanh mir Dâu Tây gay wăch rgum năch pâl nđaih nsĭt geh wăng sa, nta joi tay nău kan an nuĭh ƀon lan ta ntŭk./.

          Tuấn Long/Nuĭh rblang: Điểu Thân