Rlău 20 năm pah kan mât rong sŭt, nô Vũ Hữu Cường, ta xã Cư Suê, nkuăl Cư M’gar, n’gor Dak Lak lĕ geh âk nău tât. Tĭng nô Cường, bar năm dăch aơ, nău kan rong sŭt mâp âk nău jêr rnôk ma rnoh tăch thuk, rnoh rvăt mô âk. Yor nĕ, gay ma mât nău kan aơ rlet rlău rơh jêr aƀaơ, rlău ma nău joi tay âk ntŭk tăch tâm dak, nău joi ăp ntŭk n’gâng  ntŭk mât rong sŭt gay ma mât đăp mpăn dak sŭt kah, kloh lah nău geh rnăk vâl nô uănh khlăy.

“Nău mât đăp mpăn mât kloh ueh dak sŭt bôk năp lah kloh, bâh ăp thung păt dak sŭt tât ndơ đâng dak sŭt an geh kloh mô geh ƀô dak si, mô geh an sa kháng sinh. He hăn bah dih kan rĭ he an uănh na nê̆, nkual ƀon lan gŭ bu ƀư dak si da dê, ê lor puh dak si, ƀư ueh rĭ mơ tât  sŏk kơt nĕ mơ ueh”.

Tĭng nău mbơh bâh nô Vũ Nam Trường, ta nkuăl Cư M’gar, ta khay 3, khay 4 lah rnôk sŭt geh âk dak lơn n’hanh dak sŭt ta khay aơ kah đŏng. Nô Trường an gĭt, nău kan mât rong sŭt knơm âk ta trôk nar đŏng, nău tât âk đŏng, jêng lah ŭch rong sŭt, nuĭh rong an geh roh âk mông nar, tâm nĕ kĩ thuật n’hanh nău ŭch rŏng lah dŭt khlăy ngăn.

“Trong kan sŏk dak sŭt knơm âk ta trôk nar. Lah mih têh rĭ mbra ntâl n’hanh rlu tât bah mih mơ păt dak sŭt, lah mih jê̆ rĭ an păng rlu ƀât lôch nĕ tât n’gul mông, du mông mơ păt tay mô an păng geh nđâp kon sŭt. Trôk duh, nău duh nđik tâm di lah rnôk sŏk dak sŭt dŭt ueh”.

Lĕ tă geh mât rong sŭt rlău 20 năm, tĭng nău mbơh bâh yuh Vũ Thị Kim Thi ta thôn 1, xã Băng A Drênh, nkuăl Krông Na, gay ma sŏk dak sŭt geh ueh, mât đăp mpăn kloh ueh rĭ ăp yan yuh mbra hăn mbơh rvăt lor ta ntŭk mat rong ăp ntŭk êng êng. Khay kao vải rĭ yuh hăn tât n’gor Bắc Giang, khay kao cao su rĭ yuh ndơ̆ tât Bình Phước, Gia Lai n’hanh khay kao cà phê rĭ sĭt ta Dak lăk. Tâm nĕ, daki sŭt kao cà phê n’hanh kao vải geh năch tâm dak dŭt ŭch dŏng jêng yuh Thi dŏng tăch tâm dak. Dak sŭt kao cao su tăng oi geh năch dak bah dih ŭch lơn jêng yuh tăch an dak bah dih.

“Gay ma ƀư jêng du rsoăn sŭt aơ rĭ mô geh dơh, ăp yan ăp khay ndơ sa nĕ, nĕ lah tât khay cà phê rĭ gâp ndơ̆ an djrôp kao cà phê n’hanh khay kao vải gâp an djrôp kao vải, khay nhãn gâp an djrôp kao nhãn mô lah bạc hà rĭ gâp hăn ta bắc an djrôp kao bạc hà. Gâp ŭch rdâk njêng du ntil ndơ kloh ueh an gâp nơm.

Kơt ho nkoch, ta Dak Lak geh âk rnăk mât sŭt n’hanh lah n’gor geh nău kan mât sŭt dŭt rơ̆ âk lam dak. Bah meng nău mât n’hanh sŏk dak sŭt, Mât prăp dak sŭt di kỹ thuật way lah nău khlay, gay mât prăp dak sŭt an jŏ năm, đăp mpăn săk kah rnôk tăch an ăp nuĭh n’hanh doanh nghiệp. Rơh tâm ôp bah kơi aơ đah wa Trần Ngọc Sơn, Groi Chi cục Mât rong n’hanh Thú y Dak Lak nkoch kloh lơn mpeh ăp nău njrăng đă tâm rnôk mât prăp dak sŭt.

- Hơi wa, gay sŭt an geh âk dak n’hanh đăp mpăn, nuĭh mât sŭt ân moh ndơ njrăng mêh?

-Wa Trần Ngọc Sơn: Gay saơ dơi dak sŭt kah uĕh ri nuĭh mât rong sŭt ân njrăng uănh: Bôk năp, nuĭh mât sŭt ân mât di tĭng rêng mât chăm păng sŭt an păng sa ăp tŏng. Tâl bar lah ân njrăng nuh srê năn ngăch gay geh sŭt ngăch dăng du trong dŭt uĕh. Lor rnôk koh mŭl dak sŭt ân phik uănh na nê̆, ntŭk n’gân păng sŭt đăp mpăn geh âk pih rêp mbâl dôl tâm khay luh dang kao si ƀư tơm ndơ rhôp sa âk mpưm n’hanh lơn lah der ăp nkual geh n’hôl ôm kơt ntŭk nkhŭt ndŏk, nkual mât rong sŭr djăr ndrôk rpu ƀư n’hôl djơh tâm nê dŭt njrăng ŭanh khlay lah nkual ma nuĭh ƀon lan dôl dŏng dak si ndrŭng dak si mât njrăng tơm tăm.

- Gay dak sŭt đăp mpăn kah uĕh rnôk koh mul sŭt, păt dak sŭt n’hanh mât prăp dak sŭt ân moh ndơ njrăng mêh wa?

-Wa Trần Ngọc Sơn: Ơ, gay đăp mpăn dak sŭt kah uĕh tĭng di nău ŭch geh ri rnôk koh mul păt dak sŭt n’hanh mât prăp dak sŭt ân njrăng ăp ntŭk kơt bah kơi aơ: Bôk năp lah mpeh ndơ dŏng ri ndơ đâng dak sŭt ân jut rao kloh uĕh mbra đăp mpăn kah uĕh. Tâl bar lah ân dŏng ndơ păt dak sŭt dơi ƀư ma inox. Tâl pe  nuĭh păt dak sŭt ân geh ndrôm săk hŏ dơi jut rao kloh uĕh. Mpeh rnôk koh mul dak sŭt ri tĭng mpôl hên, dŭt ŭeh lah kônh wa koh mŭl sŭt rnôk kon por hŏ jĭr bôk lĕ rngôch 100% mô lah dŭt đêt 70% gay đăp mpăn săk geh kah ŭeh dak sŭt âk. Mpeh nkô̆ nău păt dak sŭt kônh wa rvoah ngăch dah găp gay đăp mpăn dak sŭt luh tâm thŭng bah mprănh bah dih, yơn lah mô dơi ngăch ir yor rnôk rvoah ngăch ir kon por kruanh tâm mpơng sŭt mbra mprănh tâm rlŭ tâm dak sŭt, khuch tât săk kah uĕh. Du nkô̆ nău đŏng kônh wa ân njrăng rnôk rvoah păt dak sŭt lah ân geh nkrum  mŭng, geh ndơ nching wăr ntŭk rvoah păt dak sŭt gay đăp mpăn kloh uĕh tâm ban kơt der ăp măch rhuăy jôp dak sŭt. Mpeh mât prăp ri kônh wa ân dŏng ăp ndơ dŏng đâng dak sŭt đăp mpăn kloh uĕh, der bah mât prăp ma thŭng đar, der bah măt nar chral lăp. Kônh wa ân mât prăp ta ntŭk nđik rĭng ntơm bah 18 tât 25 độ lah dŭt tâm di.

- Geh du nău ngăn lah rnôk rdeng sŭt hăn rhôp kao si ri way geh ma nău sŭt mbra geh rhôp du đêt kao si hôm krêp dak si mât njrăng si tăm, nău dja khuch tât săk kah uĕh dak sŭt. Ndrĭ mhâm ƀư gay der bah geh ma nău dja mêh wa

-Wa Trần Ngọc Sơn: Nkô̆ nău dja tĭng gâp ân nkra geh nău rĭng ăp kôp, mpeh ngih dak n’hanh doanh nghiệp he ân ndrel n’hao dăng nkoch trêng njrăng đă kônh wa nuĭh ƀon lan lơi ir dŏng dak si mât njrăng si tăm. Tâl bar đŏng lah doanh nghiệp n’hanh ngih dak ân dŏng ăp trong nkra kỹ thuật gay uănh năl săk kah uĕh dak sŭt ân dŭt ơm gay năl saơ dak sŭt  geh ntưp dak si ndrŭng dak si mât njrăng si tăm, ngăch ntlơi jăng dak sŭt mô đăp mpăn kah uĕh, mô tŏng geh mpeh đăp mpăn ndơ ngêt tĭng di nău way an bah ngih dak. Mpeh nuĭh mât sŭt ân hăn ôp ŭanh na nê̆, joi gĭt nău lư mpeh nkual an sŭt joi rhôp dak kao si, nkual dja bah năp nê nơh nklăp hŏ geh dŏng dak si mât njrăng si tăm mô lah dôl geh trong nchrăp dŏng dak si mât njrăng si tăm gay joi ntŭk n’gân thŭng sŭt sŏk dak geh đăp mpăn kah uĕh n’hanh kloh uĕh dak sŭt ngêt.

- Ơ, lah uĕh wa!