VOV4.M'nông- Mât chăm cà phê ta rơh rong play lah dŭt khlăy. Tâm rnôk ndơ mât chăm hao khlăy  rĭ nău kan mhâm ƀư ma ntop tŏng ăp ndơ kah an tơm tăm, dơi rdâng chol đah nău bu tuh gay ma găr cà phê têh, săk yơn lah hôm nha dơi mpêt nkrem rnoh prăk lah nău ma âk nuĭh ƀon lan kan lŏ mir tăm cà phê ta Dak Lak dôl mât uănh. Jă kônh wa n’hanh băl mpôl djăt nău nkoch ba kơi aơ.

Lah nuĭh tăm cà phê lĕ jŏ năm ta thôn 3, xã Hòa Xuân, nkuăl ƀon têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak, wa Phạm Quang Ánh an lah, ăp năm ntơm nơh bol ma geh mâp âk nău jêr jŏt yơn lah nuĭh tăm cà phê hôm nha dơi nsâk nsơm n’hanh đăp mpăn mât tăm cà phê way ơm aơ. Yơn lah, bar năm dăch aơ, ngăn lah tâm rnôk lôch tă geh nuh srê Covid-19, nuĭh tăm cà phê jêng dŭt mĭn rvê rnôk ma rnoh cà phê mô khlăy ma rnoh phân poh, dak si mât tơm tăm hao khlăy ƀư an wa joi âk trong kan gay ma mât mir tơm. Wa Phạm Quang Ánh ngơi.

“ Uănh nsum ƀư cà phê bâh ăp năm rơh Covid-19 tât aƀaơ rĭ mpôl hên geh mâp âk ngăn nău jêr, yor prăk bâh nuĭh ƀon lan kan lŏ mir mô geh âk jêng lah rnôk mât chăm cà phê mô geh rvăt tŏng ăp dak si nkhĭt tu ndrŭng phân poh, trung vi lượng mô tâm di an tơm cà phê ŭch geh. Ngăn lah rnoh khlăy aƀaơ jŭr thuk đŏng, kanŭng hao du đê̆ tâm bar pe khay lôch nĕ jŭr tay.”.

Mât cà phê rơh rong play

Hôm đah wa Ngô Văn Hùng, ta thôn 5, xã Ea Kao, nkuăl ƀon têh Buôn Ma Thuột ndrel đah nău khuch tât yor  nău wăng sa rĭ nău mhe mpeh trôk nar mih sial mô nă dơh nơih, nău bu tuh hao âk lĕ ƀư an ƀon lan kan lŏ mir mĭn rvê. Nău mât chăm ntop tay ndơ kah an tơm cà phê tâm rơh rong play mhâm ƀư an play têh, găr săk ma mô geh hoach âk prăk kan lah nău ma wa an geh kơp na nê̆ tâm yan aơ. Ndrel đah nĕ lah nău rŭng play mô gĭt na nê̆ nkô̆ nău ƀư an wa dŭt mĭn rvê đŏng.

“Rŭng play nse, gâp mô gĭt mơh lơh dĭng rŭng, gâp mô gĭt ơm, păng rŭng âk kơt aơ lah ƀon lan mât tăm roh dơm. Mô gĭt mhâm ƀư an bah, sâm đă ăp nuĭh kan khoa học uănh năl dơm gay ma geh trong njrăng rdâng.

Rơh rong play, tơm cà phê dŭt ŭch geh ndơ kah gay ma mât đăp mpăn an tơm ueh rêh, play nâp nsĭt tay nău săk geh âk. Yơn lah, yor mô geh prăk mât kan âk nuĭh ƀon lan ntơm rgâl bâh nău pah kan tuch tăm tĭng trong pă êng kan êng. Ndơn ma phân hữu cơ ndum êng đah phân hóa học gay ma n’huch rnoh prăk kan. Yơn lah, khân păng hôm nha mĭn rvê mpeh săk rnglăy bâh trong kan rgâl mhe aơ. Nô Nguyễn Văn Toàn, thôn Tiến Cường, xã Ea Pôk, nkuăl Cư Mgar an gĭt.

“ Ta nklang khay mih n’hanh dŭt khay mih rĭ tơm cà phê way geh bu tuh mbrĭng, ôm reh, bêk gŭ. Nău aơ an geh ntŭk kan mât uănh tơm tăm năl. Nău way ăp năm gâp way poh phân hữu cơ ta bôk khay mih yơn gâp tăng du đê̆ nuĭh mbơh njrăng lah ta nklang khay mih dơi poh phân hữu cơ ndơn an phân vô cơ đŏng rĭ ôp kơt nĕ di đŏng lah mô”?

Kơt nĕ, nău mât chăm cà phê ta rơh rong play hôm nha geh âk nău mô hŏ gĭt vât. Ƀon lan kan lŏ mir an geh nău ntĭm nti mbơh rblang na nê̆ bâh ăp nuĭh way kan mât tăm.

He mbra dơi saơ rơh tơm cà phê dôl lăp  tâm rơh mât seh kruanh plat ri nău ŭch geh ndơ sa dŭt khlay. Ndrĭ mhâm  ƀư gay tơm rhôp sa lĕ dak kah gay bah ir tu ndrŭng chuh sa n'hanh trong dŏng phân poh mhâm ƀư lah tâm di đah rnoh khlay phân hao kơt aƀaơ, moh geh trong rgâl, ăp rơh poh phân mhâm ƀư? Phóng viên nkô̆ way nkoch geh rơh ôp đah Tiến sĩ Phạm Công Trí, nuĭh rnâng kan tuch tăm mpeh nkô̆ dja.

- Hơi tiến sĩ kơt nău ngăn geh mpôl hên hŏ nkoch, âk nuĭh tăm cà phê rvê tâm rnôk aƀaơ. Lôch luh kao kơn play ri aƀaơ geh nău rŭng play ta tơm cà phê lah dŭt âk, moh nkô̆ ƀư jêng nău rŭng play dja mêh?

Tiến sĩ Phạm Công Trí: “He gĭt lah ăp năm tơm cà phê mbra rŭng ntơm bah 10 tât 50% mô dơn nê geh rnôk rŭng tât 70% rnoh play ta n'ging ŭanh tĭng rnoh âk rsuel play lah mô. Yor he saơ săk geh âk mir cà phê way ta rnoh ntơm bah 2,5 tât 5,5 tấn/ha tâm rnôk aƀaơ dơm. Jêng geh du rnoh play rŭng lah nău way ơm. Yơn lah lah he mô năn poh phân, mô tâm ban,  mô ăp tŏng ri nău rŭng play mbra jêng ruh dŭt hô. Đah ndơ rhôp sa an tơm cà phê lơn lah tâm rnôk duh nđik rgâl ndal way geh tâm 2- 3 năm aơ, hôm rnoh khlay cà phê mô dơh ŭeh ngăn an ƀon lan kan lŏ mir ntuh kơl ri nău ndăn dŏng tam lĕ phân poh lah dŭt khlay. Jêng đah kônh wa he ma poh phân êng du ntĭl ri he ân njrăng rlak tâm ban đah Đạm – lân – kali n'hanh ân kơi ntop ăp tŏng đah ăp trung, vi lượng ri mơ mpŏng dơi hŭch bah đêt rŭng play nse".

- Ndrĭ poh phân tâm khay mih ri he ân poh dŭm tơ̆ n'hanh poh dah âk lah tâm di, may mbra nkoch mbơh tay đah kônh wa dơi đŏng wa?

Tiến sĩ Phạm Công Trí: “He ân way mât poh 3 tơ̆ tâm khay mih. Rơh bôk khay mih păng mbra ƀư an luh reh n'hanh ƀư an luh mpŭm lha, ƀư an play cà phê hao têh seh kranh.  Rơh ta n'gul khay mih ri he mât rnoh mpŭm n'ging lha, mât rnoh luh  âk reh n'hanh lơn lah ƀư an play n'hanh săk găr cà phê săk ŭeh. Rơh n'glĕ dŭt khay mih ri  kơl an tơm luh âk n'ging kon an luh play tâm năm bah kơi tay ŭeh lơn n'hanh kơt nê̆ he nkre geh du năm jŭr geh play nkre đah săk uĕh găr cà phê n'hanh năm bah kơi tay hôm geh n'ging rnă ntêm lor đŏng. Kơt nê̆ 3 rơh poh phân dja ri he way poh tĭng săk geh âk play n'hanh rnoh ŭeh jêng bah neh. Đah cà phê ta ăp nkual  tăm tơm  kơt Tây Nguyên n'hanh Đông Nam bộ dôl njrăng đă ƀư an săk geh ntơm bah 3-4 tấn cà phê rnglăy ri bôk khay mih he way poh ntơm bah 4-5 tạ/ha an du tơ̆ poh lor bôk năp. N'gul khay mih he poh ntơm bah 5-6 tạ/ha n'hanh kêng dŭt khay mih he poh ntơm bah 3-4 tạ”.

- Hơi tiến sĩ, aƀaơ rnôk rnoh khlay ndơ dŏng kan an tuch tăm hao âk n'hanh rƀŏng tât nău kan tuch tăm jŏ jong, âk ƀon lan sơch phân poh hữu cơ nar lơn ma âk, ndrĭ kônh wa moh ndơ njrăng rnôk poh phân hữu cơ, nău tam bah phân hữu cơ nsĭt tay lah moh ndơ mêh?

Tiến sĩ Phạm Công Trí: “Nău poh phân hữu cơ mbra kơl an neh rmŭ ôm ŭeh. Ân ndum lor rnôk  poh n'hanh ân poh nkre đah phân vi sinh. Nău way he mbra poh phân hữu cơ dŭt đêt uănh tĭng nău ŭch geh bah neh. Ntĭt kơt neh geh mbâl pih rmŭ ôm ri 2-3 năm he mơ poh du tơ̆. Đah cà phê he  mbra poh ntơm bah 1-2 tấn lah hôm đăp mpăn uĕh jêng đŏng. Hôm neh ma he jik kloh pih mô geh pih nkrum mbâl bah lơ mô lah he uănh năl neh ma saơ geh hữu cơ ta rnoh âk dah găp dơm ri ăp năm ân poh ntơm bah 1-3 tấn/ha. Lah neh bah he ta rnoh kro ntang tă bah puh dak si pih âk năm, dak rchoh ri poh phân ăp năm yơn rnoh âk hữu cơ ân n'hao âk lơn, mbra poh ntơm bah 3-4 tấn ri mơ dơi tŏng đah nău ŭch geh bah tơm tăm. Ndrĭ he saơ lah nău poh phân hữu cơ lah dŭt khlay yor păng mât ŭeh jêng an neh, reh tơm tăm. Poh phân hữu cơ păng mô dơn ŭeh jêng bah neh ma hôm geh tam dŏng tât phân ngăn đŏng. Yor reh hao jêng ri  tơm mbra rhôp dơi dak kah âk lơn. Yor poh phân hữu cơ n'hanh phân ngăn uĕh ri păng mbra ƀư an neh uĕh jêng n'hanh rnoh dak tŏ tâm khay wai bah he mbra dơh. Yơn tơm uĕh jêng, reh dăng ri he mbra mpêt nkrem dơi dak tŏ đŏng".

- Kơt tiến sĩ hŏ nkoch dŭt âk tât nău khlay bah phân poh kơl geh ndơ sa an tơm  tăm, ndrĭ mhâm poh phân ân tâm di n'hanh nsĭt tay nău tam dŭt âk mêh hơi tiến sĩ?

Tiến sĩ Phạm Công Trí: “Kơt he hŏ saơ lah poh phân an tơm cà phê, poh phân an tơm tăm ri ăp nuĭh khoa học tâm ăp bôk nău kan mbơh nti hŏ nkoch gĭt dŭt âk đŏng. Yơn lah mpôl hên nkah tay gay kônh wa nkah. Đah cà phê geh ntu, he kuar ntu an tâm di ri he poh wăr mpŭm lha rnôk neh l'ĭt mbĕ. Jêng lah poh bah meng ntu nklăp 20-30cm rnôk neh l'ĭt mbĕ păng rêng lam, nê lah nkual reh rhôp sa bah tơm cà phê. He mô poh tâm n'gu tơm yor n'gu tơm lah nkual reh rhôp sa đêt ma lơn âk păng hung rŏ wăr n'glu tơm, ƀah bah tơm luh nklăp 30cm lah nkual ma reh rhôp oxi jêng he poh ta meng mpŭng lha lah tâm di. Đah ăp tơm cà phê kon, ăp tơm nha nse ri he poh ƀah đah tơm nklăp 10- 15cm gay păng ƀô an reh hung luh sa, trong poh kơt nê lah tâm di. N'hanh njrăng lah kônh wa he mô tŏng geh dak tŏ tâm rnôk neh l'ĭt mbĕ n'hanh tâm khay mih ri he ân poh tâm rnôk neh hŏ tŏng l'ĭt mbĕ. Mô poh mpă lor kâp tât mih n'hanh mô poh tâm ăp rơh mih têh gay der bah dak mih rchoh rdu lĕ  phân".

- Hơi tiến sĩ bah meng nău kơi ntop phân poh di tĭng rnoh âk, di tĭng rnôk, di trong poh, gay tĭng ƀư mât chăm cà phê jŏ jong tâm rnôk aƀaơ, tĭng tiến sĩ kônh wa he ân kơi njrăng uănh khlay moh ntil ndơ đŏng mêh?

Tiến sĩ Phạm Công Trí: “Kônh wa njrăng lah mât chăm tơm cà phê lah nău kan mô mhe yơn tâm rnôk aƀaơ he ton mât chăm kloh ŭeh n'hanh tĭng ƀư nău kan tuch tăm uĕh ri kônh wa ân dŭt njrăng tât ăp trong kơt dŏng. Mhe aơ nơh he hŏ mât ndơ sa kah rgum. N'hanh bar ntil êng he ân njrăng đŏng lah nău mât uănh tu ndrŭng lơh sa n'hanh lăk njâm bah  lơ mir. He ân rong pih n'hanh rnôk pih hao prêh 50cm ri he piĕh rkĭt neh 10 phân, kơt nê̆ nkre geh pih njâm nkrum bah lơ neh uĕh n'hanh păng njêng kơt dŏng uĕh. Tâl 2, kônh wa njrăng đŏng lah he ân tăm ăp ntil tơm nkŭm n'hâm n'hanh sreh rhong ăp n'ging tơm si prêh ƀư n'glu tơm cà phê bah 1-2m gay njêng luh rnoh nkŭm n'hâm n'hanh tâm ban uĕh jêng tơm tăm. Rơh dja kônh wa he ân njrăng tât nkô̆ nău njêng aih rhong mpŭm lha gay njêng n'ging ntêm an luh play năm bah kơi tay der bah nău rhiăr tơm n'hanh păng jêng bu tuh n'ging”.

Ơ, dăn lah uĕh tiến sĩ!

 
Hương Lý/VOV Tây Nguyên

Nuĭh rblang: Điểu Thân n'hanh Thị Đoắt