Tĭng nau mbơh tâm rơh rƀŭn nchră, rnoh neh cà phê bah Việt Nam rnôk aơ geh rlau 710 rbăn ha, ân ăp ntil ndơ geh rlau 1,8 rkeh tấn. Tâm nê, Tây Nguyên hŏ geh pă kan pah ndrel nau geh rlau 600 rbăn rnăk ƀon lan, đah 2 rkeh nŭih pah kan, rgop nau hun hao văng sa rêh jêng bah nkuăl Tây Nguyên, Tây Bắc ndrel du đê̆ nkuăl tăm cà phê êng tâm lam dak. Việt Nam rnôk aơ lah dak tăch luh cà phê dâk tal 2 ba kơi Brazil, ndrel dâk bôk năp mpeh rnoh tăch luh cà phê Robusta tâm lam ntur neh. Cà phê Việt Nam hŏ tăch tât rlau 85 neh dak ndrel nkuăl neh. Năm 2022 rnoh geh tăch luh cà phê geh rlau 4 rmen đôla.

Yơn lah, tâm rơh tâm nchră ăp ntoh măt hŏ nchŏng luh cà phê Việt Nam ngăn lah tâm nau ê geh ê nkra bôk năp ri ma rnoh hao ê âk. Nau kan rgum tâm nau dŏng âk ngăn nau geh jêng bah tơm cà pgê ma mô uănh ngăn tâm nau hun hao ndrih ndrel nâp nâl. Ndri ma, gay ma hun hao cà phê nâp nâl êp ăp nau ƀư nâp mpeh nau geh jêng ri ân geh nau kơl an âk ngăn tât nau geh âk gay ma tŏng dơi nau ŭch tăch luh nar ma âk bah ntŭk kan. Wa Bạch Thanh Tuấn, Groi Kruanh Rmôt cà phê-Ca cao Việt Nam đă ân geh ơm leo luh dơi ăp nkô̆ nau nâp kah bah cà phê nâp prêh:

“Rnôk aơ Việt Nam dôl ma ê geh nau dơi mhâm ƀư nê lah rnoh cà phê nâp nâl geh rnoh prêh ri tâm nau đă bah hên rnoh nau nâp prêh lah nau nâp nâl sŏk nkô̆ nau dơi bah ntŭk ƀư nau kan tăch rgâl ta Luân Đôn ndrel New york lah nkô̆ nau tơm ri lah nơm nkra tâm Dak Lak, Kon Tum ndrel Sơn La ri nkô̆ nau aơ kŏ geh dơi lam ntur neh. Dăch tât kŏ ŭch ân geh du nau ntrơn rgâl lah bah năp nơh Việt Nam lah dak geh rnoh âk ndrel rnôk aơ lah nau nâp kah”.

Âk ntoh măt kŏ ân lah, tâm nau tăm cà phê, rgop ƀư ntrong kan tuch tăm lah ngoai tâm âk ntrong hăn tâm di gay ma hun hao cà phê nâp nâl. Nau tâm rgop rjăp ntơm bah ƀon lan ân tât ăp công ty ê nkra mra njêng du ntrong kan ê nkra cà phê nâp nâl, geh rnoh prêh, tŏng dơi nau ŭch bah ntŭk tăch rgâl ndrel nau hun hao du ntrong nâp nâl. Ndrel ma nê, n’hao nau dơi gay ma geh nau ueh mhe tâm nau kan khoa học công nghệ tâm nau tuch tăm, ƀư nau kan tuch tăm ƀư tâm ban gay ma n’hao lơn tay rnoh geh bah ăp ntil ndơ geh tăch luh nar lơn ma prêh. Wa Nguyễn Quang Tin, Kruanh Vụ Khoa học Công nghệ, N’gâng kan tuch tăm ndrel hun hao ƀon lan đă:

‘Phung he ân geh njêng luh ăp nkuăl tăm cà phê kloh đah nau kan nkân uănh ndrel n’huch ngăn ăp ntil ndơ ndŏk nja dŏng ăp ntil ndơ nkra njêng bah ăp ntil ơm gay ma ƀư nau kan tuch tăm nâp nâl, nau kan aơ lah nau khlay. Ăp ntil ndơ lah cà phê ri nơm gay dŏng ƀư ân ueh. Yơn lah, ăp ntil ndơ êng êng bah cà phê ri rnôk aơ geh ăp nau kan ê nkra ăp ntil ndơ mhe nơm ân geh dŏng ueh lơn ăp ntil ndơ ndŏk aơ gay ma njêng păng ân nâp nâl”.

Uănh nâp đŏng tât nau ntul rlong bah Việt Nam rnôk geh rklaih ân tâm di đah nau hun hao văng sa, rêh jêng, ntŭk ntu tâm rnôk ndâk ƀư nau kan tuch tăm ndrel nâp nâl Việt Nam geh rnoh văng sa prêh geh nsum ma nau hun hao ndrih ndrel hun hao nâp nâl. Wa Nguyễn Mai Hương, Groi Giám đốc ntŭk kan Hun hao ƀon lan, Viện Chính sách ndrel Hun hao ƀon lan, N’gâng kan tuch tăm ndrel hun hao ƀon lan, mbơh:

“Êng nau kan ƀư tâm di pháp luật nau ê nkra cà phê ri ntil ndơ cà phê nâp nâl prêh ân geh tŏng dơi ăp nkô̆ nau bah lam ntur neh mpeh nau mât ntŭk ntu gŭ âm mô lah nau kan bah ăp nŭih geh tât nau dŏng nŭih pah kan ndrel ăp nau geh dŏng ŭnh nar ndrih kloh, gay ma n’huch oi các-ƀon”.

 Ndrel ma nê, tâm rơh tâm nchă, ăp ntoh măt bah lam ntur neh nkoch mbơh nau ŭch ndrel ntŭk tăch cà phê bah ăp ntŭk kan tăch rgâl bah lam ntur neh, ăp nau nkhêp ân ăp ntil ndơ cà phê bah Việt Nam. Ntoh nau tâm nar rƀŭn, Kruanh n’gâng kan tuch tăm ndrel Hun hao ƀon lan Lê Minh Hoan rnê prêh ngăn bah ăp nau rgop bah ăp ntoh măt tâm nchră. Nkre lah, N’gâng kan Lê Minh Hoan đă ăp nkual, ntŭk kan tăch rgâl, nŭih tăm cà phê ân geh uănh ndơn rnoh geh hun hao cà phê mô knŭng tâm nau kan ê nkra bôk năp ma tâm nê hôm geh rnoh ndoh ndơ dŏng. Ndri ma, ân geh ndâk ƀư văn hoá cà phê Việt Nam gay ma nơih leo ntrong ntŭk kan cà phê jêng du trong hăn rgum nsum geh âk ntil, leo tât nau dơi ueh, gay nŭih tăm cà phê geh pă mbơh âk ngăn tâm ăp ntrong kan rnoh geh bah ăp ntil ndơ:

‘Nơm ân geh rgum nau ƀư kan văn hoá tâm nau ngăn ân ma jêng nau khlay tâm nau dơi geh. Văn hoá ntơm bah nŭih ƀon lan, tât ntŭk kan tăch rgâl, ăp nŭih pă tăch ndơ. Nơm mra geh ƀư rgum jêng du rup gui. Kơt nê, nơm mô knŭng tăch cà phê ma nơm ân geh tăch n’ăp ma văn hoá, tăch n’ăp ma ntŭk ƀư nau ueh nau kan aơ bah Tây Nguyên, bri bri aơ. Nơm ân geh rgum têk nŭih tât ma Tây Nguyên âk lơn ndrel leo Tây Nguyên hăn ngai lơn đah nau săk ntơ nsum bah cà phê Việt Nam”./.