Bâh khay 4/2022 ta nkual geh tăm tơm Sâm Ngọc Linh ta ăp xã kơt, Măng Ri, Ngọc Lây nkuăl Tư Mơ Rông, Ngọc Linh, Mường Ho ong ta nkuăl Đăk Glei bâh n’gor Kon Tum nău bu tuh ta tơm sâm way geh âk ndal. Tât bôk khay 6/2022 tĭng rnoh kơp bâh UBND nkuăl Tư Mơ Rông an saơ, ta 3 xã bâh nkuăl, geh: Măng Ri, Tê Xăng n’hanh Ngọc Lây lĕ geh rlău 29.100 tơm sâm geh khĭt yor bu tuh. Tâm nĕ, xã Măng Ri geh rnoh khuch khat dŭt âk đah bơi tât 20.200 tơm. Rlău ma nĕ, ta 2 xã Măng Ri n’hanh Đăk Sao hôm nha geh rlău 650 tơm sâm khĭt yor mih tŭp pler.

Yuh Y Bắp, ƀon Đăk Viên, xã Tê Xăng an gĭt, rnôk tơm sâm geh nău bu tuh bôk năp lah êr n’ha mô lah kro n’ha, rôk uănh tơm rĭ bum lĕ ôm du gâl mô lĕ rngôch. Nău tơm sâm Ngọc Linh geh bu tuh lĕ khuch âk mpeh nău wăng sa đah nuĭh ƀon lan rnôk ma ăp tơm sâm Ngọc Linh an saơ, ta 3 xã bâh nkuăl, geh: Măng Ri, Tê Xăng n’hanh Ngọc Lây lĕ geh rlău 29.100 tơm sâm khĭt yor bu tuh. Tâm nĕ xã Măng Ri rnoh bu tuh dŭt âk đah bơi tât 20.200 tơm. Rlău ma nĕ ta 2 xã Măng Ri n’hanh Đăk Soa hôm nha geh rlău 650 tơm sâm khĭt yor mih tup pler.

 “Mhâm hôm blău ƀư, ƀon lan rôk bum saơ ôm da dê rĭ khân păng rôk lĕ tăm mbor êng dơm mô hôm tăm nsum mhâm jêng păng. Ma ƀon lan kanŭng gĭt kơt nĕ dơm mô gĭt trong ƀư êng. Kanŭng sok tăm ntŭk êng mô hôm tăm dăch ta ntu i geh tơm bum ôm nĕ”.

Lah ntŭk geh rnoh tơm sâm geh bu tuh dŭt âk đah bơi tât 20.200 tơm, gay ma kơl an tơm sâm, Đảng ủy n’hanh n’gâng kan  xã Măng Ri, nkuăl Tu Mơ Rông kanŭng rlu ta nău ntĭm đă ƀon lan du đê̆ trong kan dơh kơt lah ƀư ndơ nkŭm gay ma bah nău mô ueh bâh trôk nar. Wa A Sỹ, Bí thư Đảng ủy xã Măng Ri, nkuăl Tu Mơ Rông an gĭt.

“Đah sâm , lah mih âk ir rĭ păng mô ŭch đŏng. Mpôl hên lĕ ntĭm an ƀon lan ƀư mpâr nkŭm an păng mô geh mih ta tơm sâm bah bu tuh”.

Ta năp nău bu tuh ntoh luh âk  ndrel đah mih tup pler ƀư khuch tơm sâm Ngọc Linh, UBND n’gor Kon Tum lĕ đă ăp ntŭk kan, ăp n’gâng kan têh n’hanh UBND nkuăl Tu Mơ Rông, Đăk Glei n’hao nău kan mât uănh, mât njrăng bu tuh ta tơm sâm Ngọc Linh, đă ntŭk kan tuch tăm n’hanh hun hao ƀon lan leo kan, tâm rgop đah ntŭk kan khoa học n’hanh công nghệ, ăp ntŭk kan n’gâng kan geh tât uănh nđôi, uănh năl nău ƀư tĭng nău kan kĩ thuật tăm n’hanh mât chăm tơm sâm Ngọc Linh ta n’gor. dŭt nsoach ta năp nău bu tuh ta tơm sâm Ngọc Linh, ta rơh rƀŭn nchră tal 8 BCH Đảng bộ n’gor khóa 16 ƀư ta khay 7/2022, wa Dương Văn Trang, Bí thư n’gor Ủy, kruanh HĐND n’gor Kon Tum lah na nê̆, nău khuch khat mpeh nău wăng sa lah dŭt âk, ngăn lah đah cán bộ rnoi đê̆ ach o geh nău rêh jêr jŏt.

“Rnoh khlăy ntuh kơl an tơm dŭt âk ma ntŭk tăm ta aơ dŭt âk lah ƀon lan rnoi đê̆. Ƀon lan rnoi đê̆ geh prăk rĭ rvăt tăm, mô geh prăk rĭ manh 50 rkeh prăk, 100 rkeh prăk Ngân hàng chính sách nĕ gay ma tăm. Aƀaơ mô lah geh nuh srê, ma nuh srê kơt aơ lah roh dơm ngăn”.

Đah nău tât jêr njrăng, tât bôk khay 7/2022 rnoh kơp bâh 2 nkuăl Đăk Glei n’hanh Tư Mơ Rông, n’gor Kon Tum an saơ lĕ geh klâp ma 50 tơm sâm Ngọc Linh geh bu tuh. Tâm nĕ, rnoh tơm sâm geh bu tuh ta nkuăl Đăk Glei lah rlău 10 rbăn tơm n’hanh nkuăl Tu Mơ Rông rlău 39 rbăn tơm. Lôch rơh bu tuh aơ lah n’gâng kan ta ntŭk an pah kan đah ngân hàng gay ma ƀư ntoch nar trok rnon, an ăp rnăk manh prăk tăm sâm ta rnoh ach o n’hanh nău rêh jêr jŏt. Tĭng n’gâng kan tuch tăm n’gor Kon Tum nău bu tuh ta tơm sâm Ngọc Linh geh uănh năl lah yor geh bu tuh mbrĭng dŭt âk, rlău ma nĕ geh du đê̆ tơm geh ôm reh n’hanh nkô reh đŏng.

Gay kônh wa ƀon lan kan lŏ mir gĭt tay nău lư mpeh bu tuh ta tơm Sâm Ngọc Linh tâm ban kơt lor nchrăp njrăng n’gang bu tuh đŏng, Phóng viên Radio nău ngơi Việt Nam geh rơh tâm ôp đah wa Trần Ngọc Luận, Kruanh Jrô kan mât njrăng si tăm n’hanh uănh năl nuh srê  bu tuh sa, Chi Cục tuch tăm n’hanh mât njrăng si tăm n’gor Kon Tum.

- Lor bôk năp dăn lah uĕh may hŏ rong an mông rơh tâm ôp dja! Hơi wa rnôk saơ ntoh bu tuh ta tơm Sâm Ngọc Linh, Chi Cục tuch tăm n’hanh mât njrăng si tăm n’gor Kon Tum hŏ mhâm geh trong ƀư mêh?

Wa Trần Ngọc Luận: “Chi Cục tuch tăm n’hanh mât njrăng si tăm hŏ kan nsum đah ăp nhih pah kan rnâng kan nkuâl, Jrô kan tuch tăm, Ntŭk rgum rhŏ dŏng tuch tăm n’hanh UBND ăp xã hăn ŭanh na nê̆. Nkô̆ nsing tâm nău lôch jêh đề tài gŭ mĭn tu ndrŭng chuh sa ta tơm Sâm Ngọc Linh ntop đah nău lôch jêh hăn ŭanh năl na nê̆ uănh năl tơm sâm geh bu tuh khĭt ruh”.  

- Ntŭk lah ndơ ƀư jêng ntoh luh bu tuh ta tơm Sâm Ngọc Linh mêh, hơi wa?

Wa Trần Ngọc Luận: “Tâm rnôk mât chăm nkô̆ nău ntoh luh bu tuh way nkre geh nsum. Tă bah trôk nar tât khuch djơh, mih tŭp pler, tŭk lêm lơn lah geh mih âk. Âk mir geh chor ntưm mô hŏ đăp mpăn jĭr uĕh ri geh tât khuch hô”.

- Ta năp nô nău ntoh bu tuh ta tơm Sâm Ngọc Linh, Chi Cục tuch tăm n’hanh Mât njrăng si tăm n’gor Kon Tum moh geh nău njrăng đă tât ƀon lan kan lŏ mir mêh?

“Mpôl hên ntĭm nti ăp trong rdâng lơh lơn lah lơh ma trong kuaih kloh uĕh gay hŭch bah ir ndăk ăch nuh srê hôm krêp khan. Lơn âk lah nkah njrăng nkre đah ăp trong nkra sinh học êng ƀa ƀă gay nkra lơh. Ntĭt kơt nkra lơh ma trong tâm rdil mbrĭng sêt jêng lah trong lơh ma mbrĭng sêt Chi- cô- đạt- ma nkre đah hoạt chất sinh học êng ƀa ƀă ntĭt kơt Vy- ly- đa- xin gay nsĭt tay nău dơi tam”.

- Nău dŏng dak si gay puh bah bu tuh an tơm Sâm Ngọc Linh geh ƀư krêp dak si khêh ta tơm sâm đŏng may lah?

Wa Trần Ngọc Luận: “Bôk năp lah tơm sâm dôl hôm jê̆ năm rôk hôm jŏ, du nău đŏng lah mpôl hên lơn âk ntĭm nti tơm mir dŏng ăp trong nkra sinh học dơm jêng mô geh tât khuch. He uănh năl, ƀư njrăng n’gang năn ngăch ri mbra nsĭt tay nău tam. Bu tuh khĭt ruh nê ri  he njrăng đă dŏng ăp hoạt chất nê ri đăp mpăn”.

- Gay geh nău tam tâm trong njrăng n’gang bu tuh an tơm Sâm Ngọc Linh may moh geh nău njrăng đă đah nuĭh ƀon lan kan lŏ  mir mêh wa?

Wa Trần Ngọc Luận: Mpôl hên njrăng đă dŏng ăp trong lơh rgum, âk trong nkre ƀư ri mơ nsĭt tay nău dơi tam he mô dơi dŏng êng du ntil trong nkra. Ntĭt kơt he mât kloh uĕh mir, du đêt tơm he geh bu tuh rgâl n’gân ntŭk êng ƀư kơt nê̆ ri păng hŭch bah ir ntưp bu tuh. Nkre ƀư đah ăp chế phẩm sinh học, ntĭt kơt Chi- cô- đạt- ma, Vy- ly- đa- xin, Tung- va- ly.v.v. ri ăp hoạt chất nê lah hoạt chất sinh học da dê. Hôm  ăp trong nkra lơh đŏng ntĭt kơt ntŭk I geh mih rsach ri he ntưm jĭr tay an uĕh.

- Chi Cục tuch tăm n’hanh Mât njrăng si tăm n’gor Kon Tum mhâm năl geh mpeh ntoh bu tuh ta tơm Sâm Ngọc Linh mêh?

Wa Trần Ngọc Luận: Ntŭk kan mpôl hên way đă công chức hăn jŭr tât tâm dâng kan nsum hăn ôp ŭanh đah ntŭk tuch tăm đah ntŭk mât kan đŏng. Ta tơm sâm tu ndrŭng chuh sa geh 8 ntil nău bu tuh yơn lôch hăn uănh na nê̆ ri ntil bu tuh âk lơn ntĭt kơt tâm nê geh bu tuh khĭt ruh lah dŭt âk hôm ăp ntil bu tuh êng ƀa ƀă geh đêt lơn. Ntĭt kơt du đêt ntil bu tuh êng ƀa ƀă tĭng lôch jêh gŭ mĭn đề tài bah Viện mât njrăng si tăm ri du đêt ntil bu tuh lôch hăn uănh năl ngăn ngăn ri geh yơn đêt ntoh ntĭt kơt bu tuh mbrek ri geh nchah nchrai n’hanh hôm geh bu tuh nđôch đŏng”.

- Dăn lah uĕh wa Trần Ngọc Luận, Kruanh Jrô kan Mât njrăng si tăm n’hanh kân bah nuh srê tâm dak, Chi Cục tuch tăm n’hanh Mât njrăng si tăm n’gor Kon Tum hŏ rong an mông rơh tâm ôp dja!

                                                                   VOV Tây Nguyên