Ta năp nău rgâl duh nđik trôk nar, mih nar ndal, bu jôp n'hanh bu tuh nđôch ntưp rêng ngăch ta tơm điều, tơm luh chông nse đêt n'hanh mô tâm ban, lơh khuch têh tât săk geh, rnoh âk play điều ăp năm aơ hŭch. Ntŭk rgum ntrŭt nsôr tuch tăm gưl neh dak ntĭm nti du đêt trong lơh jăch ndăn bah kơi aơ:

          1-Mât kloh uĕh mir điều:

- Khay 11 – 12: Muĭh kuaih kloh uĕh mir tơm, jik pih, rgum bun ndŏk, n'ging geh ndrŭng chuh, lha rŭng su hŭr n'huk. Tĭng nău tă ơm gĭt bah nuĭh ƀon  lan nău hŭr n'huk gay ntru lơh yui jôp.

- Tĭng groi nđôi bu tuh ta chông nse, lha nse gay njrăng lơh ngăch.

- Tâm rnôk nchrăp donh play jik kuaih kloh pih rêp, ndŏk n'hanh ƀư an lâng măt neh gay donh play dŭm rŭng.

2-Koh n'ging, njêng mpŭm lha:

- Điều luh kao tâm khay 12 jêng njrăng ŭanh khlay tât koh n'ging njêng mpŭm lha ơm, koh lơi ăp n'ging jê̆ hiăr tâm trôm mpŭm lha jêr luh kao mô  lah luh kao đêt, dơn rong tay 2 – 3 chông tâm 1 n'ging. Koh jăng n'ging kro, n'ging geh bu tuh.

- Ta ăp mir điều jŏ năm, đah ăp  tơm geh tâm chŏnh n'ging mbra koh lĕ mô lah du gâl n'ging têh gay ƀư mpŭm lha aih.

- Rnôk koh n'ging têh ân koh di  ta ko n'ging. Dŏng dak si Booc-đô 1:4:5 mô lah nhớt wil ndăk hĭng ta măt koh gay bah ir rmiăt nchiăr n'hanh bu tuh lăp sa.

3-Mât chăm rơh luh kao, kơn play:

          - Lơh an âk luh kao n'hanh kơn play: Rnôk tơm luh kao, kơn play mbra puh du đêt chế phẩm gay n'hao âk rnoh kơn play n'hanh bah ir rŭng play nse.

4- Mir điều kro ranh, bu tuh hô mô dơi sĭt jêng tay: Ân koh jăng n'hanh sreh tăm tay. Njrăng: Dŏng ăp ntil điều ndop măt cao sản hŏ dơi Bộ Nông nghiệp n'hanh Phát triển nông thôn kơp dơn: PN1, AB29, AB05-08, ĐDH67-15, ĐDH102-293.. Tăm srang nklăp 200 tơm/ha (tâm ƀah 8m x 6m) n'hanh koh srang n'ging tât bah kơi 8-10 năm. Khay tăm uănh tĭng nkual (ntơm bah khay 6 tât khay 10, mbra tăm tâm khay wai lah ơm geh dak tŏ).

5. Njrăng n'gang yui jôp:

Geh 2 ntil yui jôp lơh khuch tơm: Ntil yui ư̆r (Helopeltis theivora) dŭt âk; ntil yui gŭr (Helopeltis antonii) jôp đêt lơn.

Yui nse n'hanh yui têh jôp sa ăp gâl nse bah tơm điều kơt lha nse, chông nse, kao, play n'hanh găr nse.

       - Njrăng lơh ma trong mât chăm:

Mô poh âk ir phân đạm, poh âk kali tâm rơh tơm luh chông nse, chông kao n'hanh play nse.

Jik kloh pih rêp, koh n'ging njêng mpŭm lha gay mir điều sơh aih, bah ir geh ntŭk gŭ nde bah yui tât jôp.  Rgum n'ging, kao, lha, play geh bu tuh ndjôt su jăng gay bah ir ntưp rêng tơm bu tuh.

- Njrăng lơh ma trong sinh học:

Mƀơk ăp ntil ndơ sa khĭt yui kơt ngonh dŭn, trĭch, nông phe n'hanh wĭl têh kăp sa. Trĭch lah ndơ dŭt geh nău tam, păng sa tăp, yui hŏ têh.

Dŏng chế phẩm mbrĭng sêt gŭ nde Metarhizum anisopliae, Beauveria bassiana mô lah Paecilomyces sp. Puh nkhĭt yui rnôk păng hôm jê̆, rnoh âk puh uănh tĭng nău nchih bah lơ ntô dak si.

- Njrăng lơh ma trong hóa học:

Dŏng ăp ntil dak si kơt: Permecide 50EC, Peran 50EC, Tungcydan 60EC, Dragoannong 585EC, Wamtox 100EC, Tungrin 25EC, Sherbush 5EC, 10EC.. Rnoh âk puh n'hanh rnoh dăng tĭng trong ntĭm nti  nchih bah lơ ntô dak si.

Mông puh dŭt geh nău  tam:

+ Rnôk tơm nchrăp luh lha nse, luh kao

+ Puh dak si ơm ôi mô lah kêng măng nđik. Ăp nar trôk n'hâm yui wăch jôp âk mbra puh ơm lơn. Lah điều dôl luh dang kao mô puh bah năp 9 mông ôi gay kao điều lăp mbach kao.

+ Puh rnôk yui mhe deh ntơm bah 1 - 3 nar lah dŭt tam.

6. Njrăng lơh bu tuh nđôch:

Bu tuh tă bah mbrĭng sêt Colletotrichum gloeosporioides lơh, way ntoh tâm trôk nar mƀŭt, n'hâm âk, mih ntoch jong n'hanh mô tŏng lăp măt nar. Tơm bu tuh ntưp rêng tĭng dak n'hanh sial.

Bu tuh way ntoh rnôk điều luh lha, geh mŭn kao mô lah ntơm kơn play. Ăp têl bu tuh bêk guh ntoh ta chông lha sne, n'ging kao n'hanh play.

- Rnôk ntoh bu tuh đêt dŏng dak si mât njrăng si tăm: DuPontTM Kocide 46.1 WG, Norshield 86.2WG, New Kasuran 16.6WP, Tungvil 5SC, 10SC… Rnoh âk n'hanh rnoh dăng tĭng trong ntĭm nti nchih bah lơ ntô dak si.

- Mông puh: Tâm rnôk tơm điều luh chông nse, mŭn kao, play nse lah mâp trôk nar l'ĭt mbĕ âk, tŭk lêm âk ân puh dak si mât njrăng tơm tăm gay njrăng bah bu tuh. Mô puh bah năp 9h ôi gay kao điều lăp mbach.

- Trong puh: Puh mbĕ  lam mpŭm lha tơm; lah n'hâm sial l'ĭt mbĕ âk n'hanh ntoch jong mbra puh 2 tơ̆ (lôch puh rơh bôk năp ntơm bah 5 - 7 nar).

- Dŏng dak si Booc - đô 1:4:5 hĭng ta n'gu tơm.

VOV Tây Nguyên/Nuĭh rblang: Điểu Thân