Ntĭm nti trong njrăng, n'gang ndrŭng rsău khay djang

          Ntĭm nti trong njrăng, n'gang ndrŭng rsău khay djang  

Ndrŭng rsău khay djang geh săk ntơ săk khoa học lah Spodoptera frugiperda, mpeh rnoi kônh kim.

Nău mha êng bah săk ndrŭng rsău khay djang

Du bông nău rêh ndrŭng rsău khay djang rlău 4 tơ̆ lhut săk lah deh tăp, ndrŭng nse (bah 1 tât 6 nar), n'hu, têh jêng săk.

Săk ntô mha êng, ntŭk rêh n'hanh nău way gŭ sa.

Kônh kim dăm săk jong rĭng 16 mm, nar dĭ rĭng 37 mm. Nar bah năp bêk guh, blak, guh đah du ntŭk bêk joch guh n'glang - êr rhe tâm rnôk nău dja ta nar bah năp săk kônh kim mô mpơl kloh. Kônh kim têh rêh jŏ 12 - 14 nar, ŭch  joi sa măng, nar joi ntŭk đêt chrat nar gŭ nde; mbra mâp kônh kim gŭ tâm trôm nkot tơm mbo tâm nŭng nar.

+ Tăp: Deh jêng du rsân, tăp geh trong rval têh nklăp 0,75 mm; mhe deh bok n'glang - n'glang ư̆r, rnôk bơi deh rgâl jêng guh blak.

- Way saơ tăp deh bah lơ lha mbo. Ăp du rsân tăp âk nklăp 50 - 200 mblâm/rsân tâm rdăp 2 - 3 dăp n'hanh dơi nkrum ma du dăp rsău guh- bi. Du kônh kim me geh nău dơi âk deh ntơm bah 6 - 10 rsân tăp tâm ban đah 1.000 - 2.000 blâm tăp. Deh kon lôch 2 - 10 nar, rĭng deh 3 - 5 nar ta nar duh 20 - 30°C.

+ Ndrŭng nse: Ndrŭng nse 6 nar deh, ntơm bah 1 - 2 nar deh săk ư̆r blak- êr blak; ntơm bah 3 - 6 nar deh geh âk săk ntô êng êng kơt n'gang nse dak toh, guh blak, guh brâp, ư̆r lha si, ư̆r nđôch....uănh tĭng ntil ndơ sa.  

+  Ndrŭng nse 1 nar deh jong nklăp 0,5 mm, tât 3 nar deh ndrŭng nse jong 6 - 9 mm; tât 6 nar deh ntrôl ndrŭng nse jong 30 - 40 mm.

Nău mha êng năl săk ndrŭng nse:

Ta ntral bôk ndrŭng nse ntơm bah 4 - 6 nar deh rup chữ Y rlơ̆ ndrang êr, ndôn kơi ndrang nđôch đah nar kram jong. Ta ndŭl ntơm bah păk tâl 2 tât dŭt geh puăn bêk nđôch dơi tâm mprĭp drŭng tâm rnôk ăp păk êng ƀa ƀă geh 4 bêk nđôch tâm rdăp jêng rup mbah ntung gung. N'hu: Ntil n'hu gŭ rêh tâm trôm ntêng, guh nar tăp dĭr chrêk lưnh. N'hu dăm jong bah 13 - 15 mm hôm n'hu me jong 16 - 17 mm. Bah lŭr dŭt geh 2 têp rsău.

Nău mha êng lơh sa:

Ndrŭng nse dơn lơh sa khuch ta tơm tăm dơm. Ndrŭng nse 1 - 2 nar deh n'hanh 6 nar deh sa đêt yơn drŭng nse 3 - 5 nar deh sa âk, lơh khuch sat lha hô.

- Ndrŭng nse sa 1 - 2 nar deh sa bah lơ ntô lha nse ƀư jêng bluh sát lha n'glang mô lah ntĭt êng. Ndrŭng nse hŏ têh lơn sa bôch lha, nkong lha ƀư jêng ăp trôm blŏng têh.

- Ndrŭng nse n'gluh dŭt âk ăch n'hanh nja kalơ lha, ta mbôn tơm mbo jêng dŭt dơh năl.

           TƠM GŬ NDE

     Ndrŭng nse drŭng rsău khay djang mbra sa rlău 300 ntil lha si, lĕ ma lha mbo, dêh mbli, tuh tương, ba, tao, tơm biăp, blân...yơn lơn âk ta tơm mbo, lơn lah  mbo njŭng, mbo mƀêt, mbo biăp, mbo ƀư ndơ  sa an mât rong.

   TRONG LĂP NTƯP RÊNG

          Ndrŭng rsău khay djang mbra lăp, ntưp rêng ma trong:

- Ndrŭng nse rêng bah tơm  dja tât tơm êng, bah mir dja tât mir êng.

- Ndrŭng nse, n'hu, tăp mô dơn nê kônh kim krêp tĭng trong nchuăn rdeng, ndŏk nja bah tơm mbo, pih rêp ƀư ndơ sa an mât rong đŏng …) tâm rnôk rdeng tơm mbo rlău n'har bri mô lah tĭng trong tăch bah dak bah dih lăp tâm Việt Nam mô lah đah ăp xã, nkuâl, n'gor tâm dak.

- Kônh kim mpăr êng hăn joi ntŭk deh tăp ngai bar pe rhiăng mét tât bar pe jât ki-lô-mét.

- Kônh kim hăn ntrơn du mpăr tĭng sial ngai rhiăng ki-lô-mét.

        TRONG NJRĂNG N'GANG

        Njrăng n'gang ndrŭng rsău khay djang ma trong mât njrăng bu tuh rgum:

          1. Trong lơh ndrŭng ma tuch tăm

- Nău dŏng ntil mbo đêt geh ndrŭng rsău khay djang lơh sa

- Jik kloh pih rêp wăr mir tăm mbo gay bah ir kônh kim deh tăp ndrŭng gŭ nde

- Rli ih kro neh gay tăp ndrŭng, n'hu nse tâm neh khĭt mô lah ngonh lêr sa.

- Tâm pleh tăm mbo - ba lŏ lôch rơh tăm mbo gay nkhĭt ndrŭng nse tâm neh. Chôk rli kloh uĕh neh rgop nkhĭt bah tăp ndrŭng tâm neh.

            2. Trong lơh tăp ndrŭng ma ti

- Way hăn chop lŏ sre, lơn lah tâm rơh mbo hŏ luh ntơm bah 3 - 6 lha gay ơm saơ rsân tăp, nkĭch su jăng.

- Dŏng ŭnh buh mô lah dak siƀu tŏ tâm nkot mbo nkhĭt ndrŭng nse.

           3. Trong lơh ndrŭng ndơm ma chot

- Ndơm chot, ndơm ŭnh đeng: Dŏng ndơ ndơm krêp pheromone me dăm, ndơm chot srat njŭng mô lah ndơm ŭnh đeng gay nkhĭt kônh kim.

- Ndơm tơm tăm: Ta mir mbo tăm du đêt ntil pih tơm trang, mbo mƀêt ơm lơn rđĭl đah nar tăm nsum gay weng kônh kim  hăn  tât deh tăp. Dŏng ndơ ndơm nkhĭt kônh kim, nkĭch rsân tăp n'hanh puh nkhĭt kaman ndrŭng nse ta ăp neh ndơm tăm tơm mbo.

             4. Trong lơh ndrŭng ma sinh học

           - Lơi ir dŏng dak si mât njrăng si tăm hóa học gay mât njrăng ngonh lêr sa ndrŭng rsău khay djang.

              - Dŏng buh ư̆r, buh n'glang, vi khuẩn Bt, virus NPV gay puh nkhĭt ndrŭng hôm jê̆.  

            - Mât, mƀơk sŭt ong n'hanh ăp ntil ndơ sa tăp ndrŭng gay njrăng n'gang ndrŭng nse.  

          5. Trong lơh ndrŭng ma hóa học

         - Dŏng ăp ntil dak si dơi an dŏng gay puh nkhĭt ndrŭng rnôk ntơm bah 1- 2 nar deh (rnôk  tơm mbo mhe luh 3- 6 lha), puh lam ta lha, tơm n'hanh chông mbo ta ơm ôi mô lah kêng măng nđik.

        - Manh dŏng 4 ntil dak si mât njrăng tơm tăm puh ndrŭng rsău khay djang: Bacillus thuringiensis, Spinetoram, Indoxacarb, Lufenuron.

       - Rnôk geh dak si njrăng n'gang ndrŭng rsău khay djang Tâm săk nchih dak si mât njrăng tơm tăm dơi an dŏng ta Việt Nam ri dŏng tĭng trong ntĭm nti bah nuĭh tơm njêng dak si.

       - Dŏng dak si mât njrăng tơm tăm tĭng nău way 4 di.  

       - Dŏng dak si mât njrăng tơm tăm tĭng nău way 4 di.

      Nkô̆ nchih ta lha siƀŭt klôn tă bah Ntŭk rgum ntrŭt nsôr tuch tăm gưl neh dak, mpeh n'gâng kan tuch tăm mât rong n'hanh hun hao ƀon lan ƀư.

VOV Tây Nguyên/Nuĭh rblang: Điểu Thân