VOV4.M’nông-Bâh nău rŏng djăr jê̆ nchrah nchrai gay ma kơkl an nău rêh rnăk vâl rĭ tât aƀaơ, âk rnăk ƀon lan nuĭh Jarai, ta nkuăl Ia Grai, n’gor Gia Lai lĕ pơk hvi nău kan mât âk rnoh djăr gay ma hun hao wăng sa rnăk vâl. Nde ma nău geh mpeh nău neh hvi , âk rnăk vâl lĕ hun hao nău kan rong djăr mbơk lêng nsĭt tay săk rnglăy wăng sa âk.

Nô Rchăm Bly, ƀon Del, xã Ia Tô, nkuăl Ia Grai, n’gor Gia Lai lah ngoăy tâm âk rnăk ƀon lan hăn bôk năp tâm nău kan rong djăr mbơk lêng. Nô Rchăm Bly an gĭt, ta năm 2019, lôch geh manh 20 rkeh prăk bâh bôk nău kan hun hao wăng sa- rêh jêng nkual ƀon lan rnoi đê̆, nô lĕ ntuh kơl mât rong rlău 200 djăr mbơk lêng. Tĭng nô Rchăm Bly, djăr bâh nô rong kơt lah mbơk lêng da dê, rnoh ndơ sa ơm geh ta neh kơt lah mbrăn, pih hon êng n’hanh ba, đah n’ha biăp. Djăr tâm di gay ma tăch geh bâh 1 kg tât 1,2kg. Aƀaơ, nô Bly geh 3 ntŭk rvăt djăr bâh rnăk vâl, ăp khay, tăch geh klâp ma 50 mblâm djăr sa poăch, kơl an nô geh klâp ma 5 rkeh prăk ăp khay.

“ Djăr tâm ƀon gâp nuĭh tâm ƀon n’hanh ăp nuĭh yuan dŭt ŭch rvăt ngăn, yor lah poăch kah, mblăy săk, sa dŭt kah ngăn. Nău kan mât rong kơt nuĭh yuan lah  gâp mô geh, kanŭng lah mbơk lêng dơm, ăp nuĭh ŭch rvăt da dê. Rnoh khlăy geh tăch khlăy lơn, kơt djăr nuĭh yuan nău kan rong mât krŭng 1 kg kanŭng 50 tât 60 rbăn prăk, lah kơt djăr gâp rĭ 1kg tăch bâh 110 tât 120 rbăn prăk”.

Nô Rchăm Tâm, xã Ia Bă, nkuăl Ia Grai lĕ geh mât rong djăr tĭng trong mbơk lêng đŏng, Tĭng nău mbơh nô n’hanh ƀon lan tâm thôn dŭt âk mât rong tĭng trong nchrah nchrai, mô geh mât njrăng nuh srê, ndơ geh mât rong kanŭng dŏng sa êng tâm rnăk vâl nơm dơm, săk rnglăy wăng sa mô geh. Năm 2020, nô Rchăm Tâm lĕ nănh ntuh kơl rnoh prăk gay ma rong djăr mbơk lêng ta nkual neh yôk hvi rlău 3 ha bâh nơm đah 500 mblâm djăr. Lôch bơi tât 4 khay rong, nô saơ djăr hao têh ueh, tâm di đah nău rêh neh ntu trôk nar ta ntŭk, nău jâk djăr geh 1,4-1,6kg/mblâm, tăch n’hâp mât rong hôm nha geh tât 20 rkeh prăk đŏng.

Tĭng nău mbơh bâh Rchăm Tâm, nău rong djăr mbơk lêng mô ir hoach mông nar mât, kanŭng ƀư bar pe ndưp gay ma nchĭng răm djăr bĭch măng. Ta nar djăr hăn joi ndơ sa êng, sa pih, sa lêr văr nĕ jêng lah kanŭng an djăr sa ta ôi n’hanh măng dơm. Yơn lah, nău chuh n’gang an djăr me deh kon an geh uănh khlăy, ueh ngăn lah chuh rnôk mhe rvăt djăr ntil sĭt rong.

“ Gâp rong djăr an sa phe, ba, rong djăr nău ueh bôk năp lah geh ndơ sa an rnăk vâl he nơm. Ntơm nơh rong mbơk lêng yơn tât ba kơi nơh geh cán bộ hội nông dân xã mbơh tơih rgŏ jă gâp rong krŭng an ngêt dak, sa lâk ăp nar, chuh dak si di khay, di rnoh gay ma djăr mô geh nuh srê tăch an khlăy”.

Wa Nguyễn Thị Giang, groi kruanh Hội nông dân nkuăl Ia Grai an gĭt, nău kan rong djăr mbơk lêng tâm ăp năm dăch aơ lĕ geh âk nuĭh tât râng yor lah nsĭt tay nău geh wăng sa âk, kơl an ƀon lan geh rnoh nău geh đăp mpăn. Ăp năm ba năp, Hội nông dân bâh nkuăl lĕ tâm rgop đah ăp n’gâng kan ntŭk kan lĕ leo ƀư ăp jrô nti nău kan ntĭm nti mpeh kĩ thuật mât rong, njrăng nău nuh srê ta djăr, kơl an ƀon lan kan lŏ mir ăp rnoh prăk manh gay ma đă ƀon lan hun hao têh kuăng nău mât rong, n’hao nău geh n’hanh hun hao ƀư sâm geh.

“ Đah nău kan mât rong djăr mbơk lêng rĭ ƀon lan tâm ăp năm ntơm nơh kanŭng geh rong du đê̆, rong ta rnăk vâl gay ma kơl an rnăk vâl nơm geh ndơ sa. Yơn lah rnôk geh gĭt đah khoa học kĩ thuật ƀon lan lĕ ntơm rgâl nău mĭn nău kan, gĭt dŏng ăp rnoh kơl an, gĭt ntuh kơl tâm nău mât rong gay ma hun hao wăng sa rnăk vâl. Ntoh lư kơt lah ăp rnăk vâl mât rong ntơm kanŭng geh 5 tât 10 mblâm, aƀaơ lĕ geh rong 100 tât 200 mblâm. Nău ueh ngăn bâh rong djăr mbơk lêng lah poăch kah lơn đah djăr rong công nghiệp, prăk mât rong mô hoach, geh dŏng ăch djăr gay ma poh an ăp ntil tơm tăm đŏng.

Nthoi tay bôk nău ntuh, wa Phan Đình Thắm, Kruanh jrô kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao ƀon lan nkuăl Ia Grai, n’gor Gia Lai mbra tâm nchră mpeh nu nău mât djăr tĭng trong ndoh ndơ tâm ăp ƀon lan rnoi mpôl đêt ta nkuăl kơt ăp trong hăn jŏ jong gay kônh wa hun hao nău kan mât djăr, ntop kơl dŭt n’hâm an wăng sa rnăk wâl. Bah kơi aơ lah nkô̆ nău tâm ôp:

- Wa dơi an gĭt du đêt nău khlay mpeh mât rong kik djăr ta nkuăl n’hanh nău hun hao mât djăr tâm nkual rnoi mpôl đêt hun hao wăng sa tâm ăp năm dăch aơ ?

- Wa Phan Đình Thắm: Tâm mât rong aƀaơ mpôl hên dôl hun hao kik djăr, đah dĭng lĕ kik djărr ri nklăp 240 rbăn mlâm. Lơn lah, ta nkuăl geh âk ntŭk mât rong têh, lĕ tâm rgop đah doanh nghiệp gay ton ntŭk tăch an ăp ntŭk mât rong, bah meng nĕ tâm nău aƀaơ kônh wa ƀon lan dôl hun hao tâm nău mât djăr gay rgâl nău rêh. Jêh nĕ tay lah geh âk ri kônh wa an tăch gay kơl an hun hao wăng sa rnăk wâl.

- Ơi wa, nău mbơh nkoch nău blău ơm mât rong, ndơ̆ kỹ thuật mhe tât kônh wa dơi nkuăl mĭn uănh m’hâm mêh ?

- Wa Phan Đình Thắm: Mpeh nău aơ, ăp năm jrô kan tuch tăm mât rong kơt Ntŭk kan tuch tăm mât rong n’hanh ăp xă ntrŭt đă kônh wa ƀư nkoch trêng rgŏ jă, lơn lah rmôt thú y ta bah dâng yor aƀaơ nuĭh ƀon lan ƀư mât rong tĭng trong mât mâp ăp nuh srê, lơn lah rnôk ma rgâl trôk nar. Ri kônh wa an dơi gĭt nuh srê m’hâm ƀư, rmôt thú y ta bah dâng an kơl kônh wa gay ma chuh njrăng n’gang vaccine, kơt ntop kơl mpeh trong mât rong kơl kônh wa.

- Aƀaơ, bôl kônh wa lĕ geh ndơ poăch djăr tăch ta ntŭk, yơn rnoh ndơ hôm e đêt. Ndrĭ nău kan tuch tăm mât rong geh âk trong nchrŏng, nău mkra gay kơl nuĭh ƀon lan hun hao mât djăr nâp nâl, kơl kônh wa hao đah nău kan aơ mêh ?

- Wa Phan Đình Thắm: Năm 2022 Jrô kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao ƀon lan tâm rgop đah ntŭk kan tă bah bôk nău kan khoa học công nghệ ri aƀaơ mpôl hên dôl hun hao mpôl djăr, ndâk njêng ntrong kan mât rong poăch djăr H’mông djăr kah rêh ta nâp tơm si ta ăp ntŭk, ăp xă, nkuăl têh. Đah mât rong lơn lah mât djăr lah kơt kônh wa ƀon lan gĭt kơt dŏng khoa học kỹ thuật, tal 2 lah mpeh nău nong wang, tal 3 lah njrăng n’hang nuh srê ta djăr uĕh ri gâp mĭn nău mât djăr mbra nsĭt tay săk rnglăy wăng sa âk. Ăp năm mpôl hên geh ntop kơl an kônh wa ƀon lan tă bah bôk nău kan prăk nău kan tuch tăm bah nkuăl. Du năm mpôl hên ndâk njêng ăp ntrong kan mât djăr ta lĕ rngôch ăp xă, nkuăl têh. Rnôk ntrong kan geh săk rnglăy ri mpôl hên mbra pơk hvi kơl an kônh wa mât rong geh săk rnglăy yơn an joi ntŭk tăch an kônh wa. Lơn lah mpôl hên tâm rgop du đêt doanh nghiệp gay kơl tăch ndơ ma kônh wa geh nkra njêng.

- Ơ dăn lah uĕh wa

Nuĭh rblang: Y Sưng Phê Ja