Dâk ta nklang mir tiu ueh nđir jêng tăm tâm breh đah cà phê hvi rlău 1 ha dôl nđir, âk play, nô Hoàng Văn Thủy, thôn Bằng Sơn, xã Ea Pô, nkuăl Cư Jut, n’gor Dak Nông dŭt rhơn rnôk nkoch mpeh rnăk vâl nô tât râng htx pah kan mât tăm tiu đăp mpăn. 5 năm tât râng kan nsum, nô lĕ geh nti âk jrô nti mpeh kĩ thuật tăm mât n’hanh mir tiu bâh rnăk vâl nô aƀaơ geh pah kan tĭng trong VietGap. Tât râng pah kan tĭng nău kan nsum, rnăk vâl nô geh htx, doanh nghiệp ntŭk kan ndrel kơl phân poh, dak si nkhĭt tu ndrŭng, ăp ntil ndơ dŏng khlăy. Bâh nĕ, ăp năm ba năp, mir tăm tiu bâh rnăk vâl nô way geh ăp nău mpŏng mpeh nău pah kan đăp mpăn. Ndrel đah nău nâp nâl bâh mir tơm, săk rnglăy wăng sa dŭt na nê̆ rnôk ma ăp tấn ndơ geh ƀư geh geh ntop tay bâh 1,5-3 rkeh prăk đah ntŭk tăch rgâl.

 “Săk rnglăy lah săo mô nă geh bu tuh, mô geh khit ngăch khĭt mbrơi, gt nău tât bu tuh bâh tiu n’hanh gĭt nău gay ma săm njrăng an tơm tiu, lôch nĕ njrăng săm bu tuh rĭ gĭt đŏng, tơm tăm geh play âk đŏng”.

Geh saơ nău săk rnglăy nău geh bâh pah kan tĭng trong kan nsum, ƀon lan tăm ba ta Dak Drông, nkuăl Cư Jut, n’gor Dak Nông lĕ geh njêng htx Nông Phú. Wa Đỗ Hàn Phú, Giám đốc HTX an gĭt, nău tât râng ta htx lĕ kơl an ƀon lan rgâl nău mĭn pah kan n’hanh geh gĭt đah ăp ntil ba ueh lơn, kĩ thuật mât chăm ueh lơn đŏng. Bâh nĕ, nău geh hao âk, nău geh jêng ueh lơn n’hanh ƀon lan mô hôm geh mĭn rvê mpeh rnoh tăch mô khlăy, bu rvăt mpet rnoh khlăy. Kơt lah lĕ rngôch nău ueh jêng ba geh da dê, ba mô tŏng tăch an ăp doanh nghiệp dăn rvăt. Pah kan tĭng rnoh ngăn lah njoat hăn dŭt khlăy an nău pah kan tăm ba ta nkual njônh ngai aơ n’hanh mpŏng tât trong kan htx mbra pơk hvi tay nău pah kan, tăch rvăt an âk ntil ndơ tuch tăm êng, mô dơn rlu ta tơm ba.

 “năp lor lah ƀon lan saơ ntil ndơ nơm geh ƀư tăch dŭt ueh khlăy lơn đah kan êng, mô hôm rvê bu mpet rnoh khlăy. Mbra dơi lah, ƀon lan lĕ geh nău gĭt vât, geh nău rgâl gay ma n’hao nău pah kan jan sa”.

 Wa Đỗ Duy Nam, groi kruanh ntŭk kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao ƀon lan nkuăl Cư Jut, n’gor Dak Nông an gĭt, nău hun hao pah kan tĭng trong tuch tăm nsum lĕ n’hanh dôl tâm rgop kơl n’hao nău khlăy ndơ tuch tăm ta ntŭk. Ăp rmôt kan ndrel, htx dôl mpơl an saơ na nê̆ nău kan lah ntung njŏ đah ƀon lan đah doanh nghiệp n’hanh ngih dak kan ndrel. Âk ntil ndơ aƀaơ lĕ geh tâm di đah ăp nău mpŏng ŭch geh âk bâh ăp dak rvăt nglăp kơt lah Mỹ, Nhật Bản n’hanh ăp dak Châu Âu.

  “Nău ƀư tĭng tâm rgop kan nsum rĭ nsĭt tay du đê̆ săk rnglăy mpeh wăng sa. Tal 1, mpeh nău ueh ntil ndơ rĭ bâh nău tâm rgop aơ ăp rnăk ƀon lan, ăp nuĭh kan ndrel ta nău tâm rgop kan dơi geh ăp rơh nti nău kan, tâm mbơh nău tă kan n’hanh pah kan tĭng nău ntrŭnh kỹ thuật bâh ntŭk tâm rgop kan. Ntop n’hao nău gĭt blău, nău tă blău kan bâh nuĭh ƀon lan, bâh nĕ ntop an hun hao n’gâng kan têh hvi lơn, nău kan ueh jêng lơn”.

Đah nău dơi geh mpeh neh ntu, trôk nar mih sial n’hanh rnoh neh tăm, n’gor Dak Nông uănh năl tuch tăm lah ngoăy tâm âk n’gâng kan wăng sa tơm. Wa Nguyễn Thị Tình, groi kruanh hội nông dân n’gor Dak Nông an gĭt, gay ma n’hao nău dơi geh, nău rdâk njêng ntŭk tăm geh ueh jêng đah ăp ntŭk tâm rgop kan na nê̆ đah ƀon lan n’hanh ăp doanh nghiệp dôl geh n’gor ủy, UBND n’gor Dak Nông dŭt mât uănh.

“Bâh n’gor Ủy tât UBND n’gor lĕ geh âk nău ntĭm đă mpeh nău aơ. Tâm nkô̆ nău njêng tay n’gâng kan tuch tăm rĭ lĕ geh uănh năl ndơ̆ tâm rgop kan ta nău kan gay ma njêng ntŭk pah kan đăp mpăn, nâp nâl kơl công nghệ nkret njêng tâm ban kơt tăch an dak  bah dih ba kơi tay”.

Tâm rgop pah kan tĭng nău kan nsum lĕ n’hanh dôl tâm rgop kơl n’hao nău khlăy ndơ tăm ta n’gor Dak Nông ma nău tơm bah ăp ntŭk tâm rgop kan aơ lah ăp rmôt kan ndrel, htx. Dŭt rhơn ngăn lah lôch rlău 10 năm ƀư tĭng Luật hợp tác xã, ăp htx ta n’gor Dak Nông lĕ geh njoat hun hao têh dăng. Tât aƀaơ, lam n’gor Dak Nông lĕ hun hao geh rlău 230 hợp tác xã, đah klâp ma 18 rbăn ntŭk kan ndrel. Aơ lah ntung njŏ geh săk rnglăy đah ƀon lan kan lŏ mir n’hanh ngih dak, doanh nghiệp. N’hanh tĭng nău uănh năl bâh UBND n’gor Dak Nông, ăp HTX dôl geh ăp njoat hăn rgâl mhe, ăp nar lơ ma pơk hvi n’hanh hun hao ntop geh njêng ăp nkual tuch tăm dŏng công nghệ mhe, ndơn an rgâl nău rêh ta nkual ƀon lan ta ntŭk.

 Nău nchih mhe aơ hŏ nkoch nău tam bah nău tâm rgop tuch tăm tĭng rêng, n’hao rnoh khlay ndơ geh ƀư tuch tăm ta Dak Nông. Bah kơi aơ lah rơh tâm ôp đah wa Lê Anh Sơn, Giám đốc Hợp tác xã Bình Minh, nkuâl Cư Jút gay wât lơn mpeh nău tam, ăp nău dơh uĕh rnôk kônh wa n’hanh ăp doanh nghiệp râng tuch tăm tĭng rêng. Hợp tác xã Bình Minh aƀaơ dôl lah ngoăy tâm ăp trong ntĭt leo tĭng ƀư đề án tuch tăm tĭng rêng ta nkuâl Cư Jút lah êng, n’gor Dak Nông lah nsum.

- Lah ntŭk kan rlong ƀư tâm rgop rêng tuch tăm bah n’gor Dak Nông, hợp tác xã Bình Minh hŏ mhâm jêng mêh wa?

Wa Lê Anh Sơn: Nău nkoch mpeh tuch tăm Việt Nam lah rnoh huêt jê̆, rnoh âk ndơ gay ma nkơnh tăch đê̆, săk kah uĕh ri mô đăp mpăn yor ăp ƀon lan geh du nău mĭn êng êng jêng kỹ thuật mât chăm mir êng êng đŏng. Hôm đah công ty tăch n’gluh mô lah công ty nkret njêng tăch n’gluh ri khân păng ŭch geh tơm ndơ tăch âk, săk kah uĕh, ƀoi tĭng tơm luh tât ăp nuĭh tuch tăm yơn khân păng hôm mô dơi mâp ƀon lan kan lŏ mir. Jêng Hợp tác xã Bình Minh njêng gay nkra ăp nkô̆ nău nê, jêng lah ƀư ntung njŏ buăt nthoi đah ăp ding, đah ăp nuĭh tuch tăm, nuĭh nkret njêng, n’hanh pă an tăch bah dih n’hanh an tât aƀaơ nuĭh dŏng rvăt. Nkô̆ njêng lah ƀư ntung njŏ gay tâm rgop kan nsum dŏng ta tơm ăp rnoh khlay mpeh tiêu, yơn lah tâm let năp tay mbra jêng, râng jru âk n’gâng kan êng êng. Êng tiêu ri hợp tác xã dôl tâm rgop kan nsum đah công ty bah Nhật, Hà Lan n’hanh du đêt công ty 100% tơm prăk dak bah dih khân păng tât đŏng.

- Ndrĭ dơh uĕh bah hợp tác xã tĭng ƀư trong tâm rgop kan rđĭl đah ăp ntŭk rgum rvăt, doanh nghiệp ngăn lah moh ndơ mêh wa?

Wa Lê Anh Sơn: Đah ăp ntŭk rgum rvăt têh ri khân păng mô tĭng trong rƀŏng jŏ jong, ma khân păng dơn rvăt bah ƀon lan sĭt lôch nê khân păng rdeng hăn tăch tay dơm. Hôm đah ăp công ty tăch n’gluh ri tơm ndơ bah khân păng dŭt dăng, prăk dŭt têh, nuĭh kan dŭt âk yơn khân păng hôm ngai đah ntŭk tăm, công ty, nhih máy khân păng gŭ ta Sài Gòn, Bình Dương, hôm ta aơ ri khân păng ân tâm rgop kan nsum đah ăp đơn vị tŏng nău way dơi kan mơ. Nê lah nkre rmoh rman, nkre lah dơh geh bah hợp tác xã. Kơt Hợp tác xã Bình Minh ƀư ta nkual rgum tăm hvi. Tâl bar lah way tâm dâl đah ƀon lan kan lŏ mir, mơ gĭt dơi nuĭh ƀon lan moh ndơ ŭch geh, ƀon lan dôl ta ah ntŭk gŭ n’hanh mhâm rgâl. Dơh uĕh tâl pe lah hŭch bah ir roh huach prăk rdeng bah jay ƀon lan tât kho n’hanh bah kho hợp tác xã tât nhih máy, mpêt nkrem dơi prăk rdeng. Tâl puăn, hợp tác xã tâm rgop kan dơi đah ăp  ding, bah đơn vị mât ŭanh, n’gâng kan ta ntŭk, ăp nuĭh khoa học, ăp công ty tăch n’gluh đah ƀon lan kan lŏ mir.

- Kônh wa moh ndơ geh rnôk râng tâm rêng tâm rgop tuch tăm mêh hơi wa?  

Wa Lê Anh Sơn: Đah kônh wa ƀon lan geh bar ntil, dơi geh nău lư săk n’hanh nsĭt geh wăng sa. Geh lư săk lah rnôk râng hợp tác xã ri ndơ geh ƀư bah khân păng dơi mât uănh mpeh săk kah uĕh n’hanh dơi mbơh mpeh săk kah uĕh ri khân păng geh nău dơi ntŭk ŭch tăch ri he tăch. Geh lư tiêu kloh  uĕh hôm, đăp mpăn rnoh di kah uĕh Châu Âu hôm ri lôch nê khân păng mbra nkơnh tăch dak bah dih, nê lah nău lư săk. Tâl bar lah dơi nsĭt geh wăng sa. Nsĭt geh ta aơ lah rnoh khlay hao tay, rnôk ƀư kơp dơn ndơ geh ƀư kloh uĕh hôm 3000 rbăn prăk tay đŏng ri khân păng geh sa 2.000 prăk hôm 1.000 rbăn prăk an mât dŏng kan. Tâl bar, lah ƀư dơi kơp dơn ri hôm geh tay 1.000 prăk ri khân păng dơi geh sa 500 rêl prăk, hợp tác xã mât tay  500 rêl prăk kuăl lah prăk ŭanh năl kah uĕh. Kơt nê ri ƀon lan ntop geh tay nklăp 2.500 rêl prăk/kg, kuăl lah rnoh khlay kơi ntop n’hao tay.

Tĭng rêng lah ăp nuĭh tâm nkoch nău lư tâm rêng kan nê mbro. Hôm kơt nău way, tuch tăm way ơm ri nuĭh tuch tăm djăt ma tuch tăm dơm, geh dah âk ri bu hăn joi rvăt dah nê. Lôch rgum rgum ta ntŭk nê geh du rnoh âk nê nơh ri joi công ty gay rvăt. Kơt nê ri mbra geh wăk, hôm tuch tăm tĭng rêng ri ăp nuĭh ƀư n’hanh rgâl nău  way tuch tăm gay mhâm ƀư gay đăp mpăn dơi rnoh di kah uĕh bah ăp dak rvăt n’glăp mô lah nuĭh dŏng rvăt khân păng ŭch geh. Ri kơt nê mbra nsĭt geh wăng sa âk lơn, tâm ôp nău lư, tâm dâl đah ăp kô̆ n’guăk tâm rêng ƀư dơi uĕh lơn. Nê lah nău dơh uĕh tuch tăm ƀư tĭng rêng rnoh khlay.

 -Ơ, dăn lah uĕh wa Lê Anh Sơn, Giám đốc Hợp tác xã Bình Minh, nkuâl Cư Jút, n’gor Dak Nông.