Dâk ta n’klang mir tiu tăm tâm breh đah tơm cà phê hvi rlău 1 ha dôl ueh jêng, âk play, nô Hoàng Văn Thủy, thôn Bằng Sơn, xã Ea Pô, nkuăl Cư Jut, n’gor Dak Nông dŭt rhơn rnôk nkoch mpeh nău rnăk vâl nô tât râng pah kan ta HTX pah kan đăp mpăn. 5 năm tât râng, nô lĕ geh nti nău kan dŭt âk mpeh kĩ thuật pah kan n’hanh mir tiu bâh rnăk vâl nô dâl pah kan tĭng nău mpŏng Viet Gap. Tât râng pah kan nsum, rnăk vâl nô lĕ geh HTX, doanh nghiệp kơl an phân poh, dak si puh tu ndrŭng, ăp ntil ndơ dŏng. Bâh nĕ, ăp năm ba năp, mir tiu rnăk nô way geh ăp nău mpŏng mpeh mât đăp mpăn. Ndrel đah nău kan nâp nâl bâh mir tơm, săk rnglăy nău wăng sa lĕ dŭt na nê̆ rnôk ma ăp tấn ndơ geh ƀư lĕ geh ntop tât bâh 1,5 tât 3 rkeh prăk đah ntŭk tăch rgâl.

“Săk rnglăy lah mô nă geh nău bu tuh, nău khĭt ngăch khĭt mbrơi mô hôm geh âk, gĭt nău tât bâh nău bu tuh ta tiu n’hanh nău njrăng săm, mât chăm tiu, lôch nĕ nău mât uănh tu ndrŭng rĭ geh nău tă blău kan. Tơm tăm geh nău geh âk lơn n’hanh mpeh công ty kan ndrel lĕ kơl an phân, dak si. Rnoh khlăy tiu geh rnoh A rĭ nkhôm 1.500 prăk/kg, hôm A0 rĭ geh 3 rbăn prăk/kg.

Geh saơ nău geh dơi ueh bâh nău pah kan nsum, ƀon lan tăm ba ta xã Dak D’rông, nkuăl Cư Jut, n’gor Dak Nông lĕ njêng HTX xã Nông Phú. Wa Đỗ Hàn Phú, Giám đốc HTX an gĭt, nău tât râng pah kan ta HTX lĕ kơl an ƀon lan rgâl nău mĭn pah kan n’hanh geh gĭt đah ăp ntil ba ueh jêng lơn, kĩ thuật pah kan tâm di lơn. Bâh nĕ, n’hao nău geh, prăk geh kan hao đŏng, n’hanh ƀon lan mô hôm geh mĭn rvê mpeh rnoh khlăy tay, nuĭh tăch rvăt tŭn mpet mpeh rnoh khlăy mô geh đŏng. Kơt lah lĕ rngôch nău ueh jêng âk ba geh ƀư mô tŏng pă an ăp doanh nghiệp kan ndrel. Pah kan ƀư nsum ngăn ngên lah njoat hăn mhe an nău mât tăm ba ta xã nkual njônh ngai aơ n’hanh mpŏng kan HTX mbra geh pơk hvi tay nău pah kan jan sa, tăch rgâl an âk ntil ndơ tuch tăm êng, mô dơn kanŭng tơm ba.

“Năp lor ƀon lan mbra geh saơ ntil ndơ nơm ƀư geh tăch khlăy lơn, mô hôm geh bu mpet rnoh khlăy. Mbra dơi lah, ƀon lan lĕ geh nău gĭt vât, geh nău rgâl mhe gay ma n’hao nău pah kan jan sa, ndrel đah ăp nău nsrôih bâh ăp rnoh kan bâh ta trôm mô lah ta bah dih kơt lah pă ntil mô sŏk prăk, mô lah kơl phân poh hữu cơ”.

Wa Đỗ Duy Nam, groi kruanh ntŭk kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao ƀon lan nkuăl Cư Jut, n’gor Dak Nông an gĭt, nău hun hao pah kan tĭng nău kan nsum lĕ n’hanh dôl geh ntop kơl n’hao nău khlăy ndơ tuch tăm ta nkuăl. Ăp rmôt tâm kơl kan, HTX dôl ntơm lah na nê̆ nău kan geh ƀư lah ntung njŏ đah ƀon lan kan lŏ mir n’hanh doanh nghiệp n’hanh ngih dak. Âk ntil ndơ aƀaơ lĕ geh tâm di đah ăp nău mpŏng dŭt têh bâh ăp dak rvăt nglăp kơt lah Mỹ, Nhật Bản n’hanh ăp dak châu âu.

“Nău ƀư tĭng tâm rgop kan ndrel rĭ nsĭt tay du đê̆ săk rnglăy mpeh nău kan wăng sa. Bôk năp, mpeh nău ueh ntil ndơ rĭ bâh nău tâm rgop aơ ăp rnăk ƀon lan, ăp nuĭh kan ndrel tâm rgop dơi geh ăp rơh nti nău kan, tâm mbơh nău tă kan n’hanh ƀư tĭng nău way kan kĩ thuật bâh ntŭk kan tâm rgop. Ntop n’hao nău gĭt blău kan, tă kan bâh ƀon lan, bâh nĕ ntop hun hao n’gâng kan ueh lơn, geh âk lơn”.

Wa Nguyễn Thị Tình, groi Giám đốc ntŭk kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao ƀon lan n’gor Dak Nông an gĭt, đah nău dơi geh mpeh nkual neh, trôk nar n’hanh rnoh neh, n’gor uănh năl tuch tăm lah ngoăy tâm âk n’gâng kan wăng sa tơm. Gay ma n’hao nău dơi ơm geh, nău rdâk njêng ăp nkual tăm ndơ tuch tăm ueh mhe đah ăp nău tâm rgop kan na nê̆ dôl geh n’gor Ủy, UBND n’gor  dŭt mât uănh.

 “Bâh n’gor Ủy tât UBND n’gor lĕ geh dŭt âk nău ntĭm đă mpeh nău aơ. Tâm nkô̆ nău njêng tay n’gâng kan tuch tăm rĭ geh uănh năl ndơ̆ nău tâm rgop lăp kan gay ma njêng ntŭk tuch tăm đăp mpăn, nâp nâl kơl an công nghệ nkret njêng tâm ban tăch ndơ an dak bah dih let năp tay. Klâp lah gay ma dơi rdâk njêng nkual tăm rĭ an geh tâm rgop đah nĕ lah rdâk njêng nău tâm rgop, gay ma njêng ntŭk tăm n’hanh nkual mât tăm đăp mpăn nău ueh gay ma tăch ngluh, gĭt na nê̆ tu tơm ntŭk kan, he mbra gĭt tơm tăm nĕ lah ntŭk dôl geh tăm, mbu lah nuĭh dôl geh ƀư n’hanh ƀư tĭng nău ntrŭnh, geh mât đăp mpăn ndơ sông sa đŏng lah mô. Kơt nĕ lah ăp rnăk pah kan ta nkual nĕ an geh tâm rgop kan ndrel gay ma tâm ban mpeh nău pah kan bâh ntơm”.

Tâm rgop pah kan nsum lĕ n’hanh dôl ntop kơl n’hao nău khlay ndơ tuch tăm ta n’gor Dak Nông ma nău kan tơm khlăy bâh ăp ntŭk tâm rgop kan nsum aơ lah ăp rmôt kan ndrel, HTX. Dŭt nkah ngăn lah lôch rlău 10 năm pah kan tĭng Luật HTX, ăp hợp tác xã ta n’gor Dak Nông lĕ geh njoat hun hao têh kuăng. Tât aƀaơ, lam n’gor Dak Nông lĕ geh hun hao rlău 230 HTX, đah klâp ma 18 rbăn nuĭh kan ndrel. Aơ lah ntung njŏ geh săk rnglăy đah ƀon lan kan lŏ mir n’hanh ngih dak, doanh nghiệp. N’hanh tĭng nău uănh năl bâh UBND n’gor Dak Nông, ăp hợp tác xã dôl geh ăp njoat rgâl me, ăp nar lơ ma pơk hvi n’hanh hun hao, ntop njêng ăp nkual tuch tăm dŏng công nghệ mhe, rgâl nău rêh ta nkual ƀon lan ta ntŭk.

Săk rnglăy bah nău tâm rgop nkra njêng tĭng trong ƀư, n’hao nău khlay ndơ lŏ mir ta Dak Nông lĕ dơi mbrơi mbrơi mĭn lah. Nău tâm nchră đah wa Lê Anh Sơn, Kruanh Hợp tác xã Bình Minh, nkuăl Cư Jut bah kơi aơ kloh lơn mpeh săk rnglăy, ăp nău dơh rnôk kônh wa n’hanh doanh nghiệp râng nkra njêng tĭng trong ƀư tâm rgop. Hợp tác xã Bình Minh aƀaơ dôl lah ngoăy tâm âk ntrong kan dơi ƀư rgop an tâm nchră nkra njêng tĭng trong ƀư tâm rgop ta nkuăl Cư Jut lah êng, n’gor Dak Nông lah nsum.

          - Lah ntŭk kan ƀư rlong mpeh bôk nău rgop an tâm nchră tâm rgop trong nkra njêng bah n’gor Dak Nông, hợp tác xã Bình Minh lĕ jêng m’hâm mêh wa ?

- Wa Lê Anh Sơn:  Nău nkoch mpeh lŏ mir Việt Nam lah jêt, rnoh ndơ gay an tăch jêt, uĕh kah ri mô tŏng ăp yor ăp nuĭh ƀon lan geh du nău wât êng êng jêng kỹ thuật tuch tăm ta mir êng êng đŏng. Hôm đah công ty tăch n’gluh mô lah công ty nkret njêng an tăch n’gluh ri khân pơng ŭch geh ndơ têh âk, uĕh kah đăp mpăn, joi tu tơm tât dŭt ăp nuĭh nkra njêng yơn lah khân pơng mô dơi mâp nuĭh ƀon lan. Yor nê Hợp tác xã Bình Minh ndâk njêng gay mkra ăp nău nĕ, jêng lah ntung nthoi tâm rgop đah ăp ding, đah nuĭh nkra njêng, nuĭh nkret njêng, n’hanh pă an ntŭk tăch n’hanh an tât ty nuĭh dŏng. Nkô̆ nău ndâk njêng lah ntung nthoi gay tâm rgop kơt tĭng ta tơm tăm trong khlay đah tiêu, yơn rgŏ năp mbra jêng ngăn, râng jru âk nău kan ndơ êng. Êng tiêu ri hợp tác xã dôl tâm rgop đah công ty bah Nhật, Hà Lan n’hanh du đêt công ty prăk 100% dak bah dih khân pơng tât gĭt.

- Ndrĭ dơh bah hợp tác xã ƀư tâm rgop nkôp đah ăp đại lý, doanh nghiệp way ơm lah moh ndơ ơi wa ?

- Wa Lê Anh Sơn:  Đah ăp đại lý ri khân pơng mô hăn tĭng trong nâp nâl, ma khân pơng knŭng rwăt bah nuĭh ƀon lan sĭt jêh nĕ khân pơng kâp khlay tăch dơm. Hôm đah ăp công ty tăch n’gluh ri nuĭh kan bah khân pơng dŭt dăng, prăk kaih âk, nuĭh kan dŭt âk yơn khân pơng lŏ ngai nkual tăm, công ty, ngih măy khân pơng gŭ ta Sài Gòn, Bình Dương, hôm ta aơ đă khân pơng tâm rgop đah ăp ntŭk kan gĭt blău tŏng ăp. Nĕ nkre lah geh nău mâp, nkre lah jâng nsan dăng bah hợp tác xã. Kơt Hợp tác xã Bình Minh gŭ ta nkual tăm. Tal 2 lah ƀa ƀơ tâm rgop đah nuĭh ƀon lan, mư dơi gĭt nuĭh ƀon lan moh ndơ ŭch, ƀon lan dôl ntŭk gŭ n’hanh m’hâm rgâl. Nău dơh tal 3 lah n’hŭch prăk rdêng tâm mir bah nuĭh ƀon lan tât ntŭk prăp n’hanh bah ntŭk prăp hợp tác xã tât ngih măy, ntêm nkrem ăp prăk rdêng. Tal 4, hợp tác xã tâm rgop geh ăp ding, bah ntŭk kan mât uănh, n’gâng kan ƀon lan, ăp nuĭh khoa học, ăp công ty tăch n’gluh đah nuĭh ƀon lan.

- Kônh wa moh ndơ dơi geh rnôk râng lăp trong tâm rgop nkra njêng ơi wa ?

- Wa Lê Anh Sơn:  Đah kônh wa ƀon lan kan lŏ mir geh 2 ntil, dơi geh nău lư n’hanh nău geh prăk. Geh nău lư rnôk râng hợp tác xã ri ndơ bah khân pơng dơi uănh nđôi đah uĕh kah n’hanh dơi mbơh đah uĕh kah ri khân pơng dơi tăch ntŭk ŭch tăch ri tăch. Geh nău lư tiêu kloh uĕh hôm, đăp mpăn tâm di Châu Âu hôm jêh nĕ khân pơng dơi mpla tăch ta bah dih, nĕ lah nău lư. Tal 2 lah dơi geh. Nău geh ta aơ lah rnoh khlay hao tay, rnôk ƀư kơp dơn ndơ đăp mpăn dơi ntop tay 3.000 ptăk ri khân pơng dơi geh 2.000 prăk hôm 1.000 prăk mât tay lah prăk mât uănh. Tal 2, lah dơi ƀư kơp dơn ri dơi ntop tay 1.000 prăk ri khân pơng geh 500 prăk, hợp tác xã mât tay 500 prăk kuăl lah prăk uănh lah ndơ tâm di. Kơt nĕ nuĭh ƀon lan dơi ntop tay nklăp 2.500 prăk/kg, kuăl lah rnoh khlay ntop tay.

- Nău geh lĕ rngôch bah nuĭh ƀon lan n’hanh hợp tác xã dơi rgâl na nê̆ m’hâm tâm trong aơ mê wa ?

- Wa Lê Anh Sơn:  Tĭng trong ƀư lah ăp nuĭh tâm nkoch nău mhe tâm trong tâm rgop nĕ ƀa ƀơ ndrel. Hôm kơt nâm ơm, nkra njêng way ơm ri nuĭh nkra njêng êng, jêh nkra njêng ri hăn joi nuĭh rwăt. Yơn rgum ta nkual aơ du đêt geh mô âk ri joi công ty gay rwăt. Kơt nĕ ri mbra vĭ vĕ, hôm nkra njêng tĭng trong rgop ri ăp nuĭh ƀư n’hanh rgâl nău way ơm tuch tăm gay m’hâm ƀư an đăp mpăn tâm di ăp dak tăch n’gluh mô lah nuĭh dŏng khân pơng đă. Ri kơt nĕ mbra geh âk lơn, tâm rgâl nău mbơh đah ăp nuĭh tâm trong rgop dơi uĕh lơn. Gưl test ndơ lah gưl prăk dŭt âk lah nuĭh ƀon lan an êng. Yor gay geh du ndơ dơi uĕh di hữu cơ pơng an geh rblang 840 chất ma dak nglăp rwăt khân pơng đă. Ntĭt nsa kơt hoạt chất đah dak si tu ndrŭng ri khân pơng an rblang lĕ rngôch ăp hoạt chất geh tâm ndơ lŏ mir, lah dơi geh, dơi rlău mpêr n’gar kỹ thuật ri mư dơi nglăp rwăt lăp dak khân pơng. Prăk pơng dŭt âk, prăk dŏng rblang ma Hợp tác xã Bình Minh geh njuăl hăn rblang ri roh 750.000 rbăn. Ma 840 hoạt chất ri hao tât 560 rkeh prăk. Ri kơt nĕ dŭt âk n’hanh nuĭh ƀon lan mô dơi gĭt. Ri geh âk nău dơh lah ăp rmôt kan bah dih tâm nău kan ndơ jêh nĕ ăp ngih pah kan mât uănh ngih dak mbra tâm rgop ndrel an rblang, tâm pă nkual Cư Jut aƀaơ geh ăp hoạt chất bu way dŏng, ăp đại lý dak si tu ndrŭng way tăch ri nchoeng rwang nkual n’hanh rblang rnoh hoạt chất đêt lơn kơt nĕ dơi n’hŭch prăk dŏng. Hôm lah rblang tĭng dak nglăp rwăt, nuĭh nglăp rwăt đă ma mô nchoeng rwang ri prăk dŏng dŭt âk. Nĕ lah nău dơh bah nkra njêng tĭng trong rnoh khlay.

- Dăn lah uĕh wa Lê Anh Sơn, Kruanh Hợp tác xã Bình Minh, nkuăl Chư Jut, n’gor Dak Nông.

Kônh wa n’hanh lĕ băl mpôl mhe djăt nkô̆ way nkoch “Dak Nông-n’hŭch ach o đah nu nău mhe” yor ngih pah kan Đài TNVN nkual Tây Nguyên tâm rgop đah N’gâng kan Thông tin -truyền thống n’gor Dak Nông ƀư.