Nkuăl têh Buôn Hồ lah ngoăy tâm âk nkual tăm tâm trong ntĭm ntŭk cà phê Buôn Ma Thuột. Cà phê ta nkual neh aơ ntoh lư bah năp năm 1975 yor dơi tăm ta neh Bazan uĕh jêng, rnoh prêh bah 600-700 mét nkôp đah dak lêng. Yơn aƀaơ, cà phê ta aơ lĕ roh huêng dŭt âk bah năp sầu riêng. Ta du đêt ntŭk bah nkual têh, sầu riêng lĕ mbrơi mbrơi mpet cà phê. Wa Nguyễn Hồng Thanh, du hê ndrŏng sầu riêng ta -phường An Bình an gĭt, bôk năp wa tăm srah gay sŏk cà phê nkŭm duh nkŭm sial an sầu riêng âk năm hôm e jêt; sŏk prăk bah cà phê gay mât sầu riêng. Yơn rnôk sầu riêng dơi pĕ, wa lĕ phah cà phê. Nuĭh bên bah wa Thanh nti tĭng ntrong kan aơ, sreh jăng lĕ cà phê găy tăm êng sầu riêng.

“Rnôk kăl e gâp sŏk đêt mât jong nar hôm e tăm cà phê, pĕ cà phê geh đêt tơ̆. Gay tơm sầu riêng pơng hao têh, sầu riêng dơi pĕ ri gâp phah lĕ cà phê. Mpeh jay bơ̆ saơ ƀư kơt nĕ uĕh đŏng jêng phah lĕ cà phê gay tăm sâù riêng”.

 Nkôp đah Buôn Hồ, tơm cà phê ta nkuăl Krông Pắk lư têh: lah tu tơm bah cà phê Robusta Việt Nam. Ndrĭ aƀaơ, cà phê ta nkual “neh yău” roh jâng nsan. Bah tơm tăm khlay, aƀaơ cà phê ta aơ lĕ rngôch lĕ jâng ơm tăm ntop. Âk rnoh neh lĕ geh sầu riêng ndơn lĕ rngôch. Nău tăm srah sầu riêng jêh nĕ phah lĕ cà phê lĕ rêng hvi bah xă Ea Yông hăn ăp xă Ea Kênh, Ea Kuênh n’hanh Hòa Đông. Nkre tăm tay 200 tơm sầu riêng tâm 1,2 ha cà phê, wa Nguyễn Xuân Quang, thôn Tân Hòa 2, xă Ea Knuêc an gĭt, rnoh mbâl sầu riêng kkơt nĕ mbâl rlău 3tơ̆ nkôp đah rnoh mbâl tăm srah way ơm. Yor nê, rnôk tăm sầu riêng dơi têh, jêng cà phê mbra sreh jăng lĕ rngôch. Wa Quang mô an nĕ lah nău jêr yor ăp nuĭh abaơ knŭng mĭn tât sầu riêng.

“Aƀaơ dŭt âk knŭng geh tơm cà phê đah tơm sầu riêng, ma cà phê ri he geh mô âk. Bah năp aƀaơ aƀaơ sầu riêng geh rnoh khlay ri gâp djăt tăm”.

Đah n’gor lâm Đồng, bôl ntrong kan tăm srah sầu riêng ntoh bah kơi lơn Dak Lak, yơn tơm tăm aơ dôl rlơt n’glưh cà phê ta ăp nkual têh, kơt Di Linh, Đức Trọng, Lâm Hà. Nuĭh ƀon lan kan lŏ mir Nguyễn Văn Trung, ta xă Đinh Trang Hòa, nkuăl Di Linh an gĭt:

“Aƀaơ kônh wa ăp nuĭh kơt nĕ đŏng, nuĭh ƀon lan he saơ nuĭh pơng tăm sầu riêng, nuĭh ri tăm sầu riêng geh săk rnglăy ri tĭng tăm, hăn ăp ntŭk sap tăm sầu riêng đŏng”.

Tĭng Nău ntrŭnh 1987 năm 2012 bah N’gâng kan tuch tăm mât rong tuch tăm mât rong n’hanh hun hao ƀon lan (uănh an dăp rgum hun hao cà phê Việt Nam), tât năm 2020, Tây Nguyên knŭng hôm 447.000 ha cà n’hanh hŭch tay hôm 433.000 ha tâm năm 2030.  Ndrĭ yơn n’hêl na nê̆ êng đah dăp rgum, rnoh neh cà phê ta 5 n’gor dôl ta rnoh bơi 640 rbăn ha, âk rlău n’hul nău rƀŏng, nkah rmeh bơi 200.000 ha.

Tĭng wa Nguyễn Nam Hải, Kruanh Hiệp hội cà phê-ca cao Việt Nam, nău rlău 40 rbăn ha sầu riêng dôl hon ta neh cà phê, bah dih lah du nău mbơh rhơn yor kơl nău rƀŏng hŭch rnoh neh cà phê bah Tây Nguyên mbrơi mbrơi jêng nău ngăn. Yơn nău cà phê geh rlơt n’glưh ta ăp nkual neh tăm ntoh lư ngăn dôl ƀư nău rvê “hŭch kah uĕh” bah nău kan ndơ. Jêng tât nău săk geh cà phê hao yơn rnoh geh lŏ hŭch âk tâm năm mhe rlău, wa Nguyễn Nam Hải an lah, tơm sa play, ngăn lah mô dơi mkra, nău kơl bah Ngih dak n’hanh mĭn kơp bah doanh nghiệp an lĕ 2 nău kan ndơ mbra jêr dơi geh nău ngăn:

Aƀaơ ăp ntŭk an kloh na nê̆ lah rnoh enh rgâl tơm sa play ndâng âk. Rnoh mrô kơp an na nê̆ mô dơi tĭng kơt bah năp đaơ, cà phê lah nchih cà phê, yơn n’hêl na nê̆ ri nuĭh ƀon lan lĕ rgâl an tăm tơm êng êng”.

Ta Tây Nguyên, sầu riêng tăm srah dôl an khlay wăng sa rlău 1 rmen prăk/1h/1 năm, tâm rnôk cà phê tăm srah knŭng an geh âk ngăn 100 rkeh prăk. 1 mlâm play sầu riêng tâm ban 1 tơm cà phê, 1 tơm play sầu riêng tâm ban lĕ mir cà phê. Ntop tay ma nĕ, nuĭh ƀon lan an lah, knŭng sầu riêng tăm êng mư dơi pă mrô nkual tăm gay tăch n’gluh, jêng lơ ntrôl ngăch trong phah jăng cà phê. Bah “Hao geh sầu riêng, rŭch geh cà phê” du trong nâp nâl, nău jăng cà phê tĭng sầu riêng dôl jêng trong jêr n’ngang n’hanh âk nău mâp mô lap, ngăn lah rnôk ăp nkô̆ nău kỹ thuật công nghệ, rmôt kan nău kan ndơ n’hanh trong kan ntŭk tăch bah sầu riêng mô hŏ di, mô hŏ tâm ban.