Aƀaơ dôl lah rnôk n’gul khay wai ta Tây Nguyên. N’gâng kan ta ntŭk n’hanh n’gâng kan dơi kan, ndrel nuĭh ƀon lan an ƀư ăp trong nchrăp njrăng n’gang duh phang an tơm tămn. Phóng viên Radio nău ngơi Việt Nam way gŭ ta Tây Nguyên nchih nkoch nău ngăn geh dja ta n’gor Gia Lai n’hanh Dak Lak.

Mir tơm chanh rse bah wa Phạm Thị Đẹp, thôn Đoàn Kết, xã Ia Boòng, nkuâl Chư Prông bơi lăp tâm khay klêh play. Yơn lah tă bah mô tŏng dak tŏ jêng mir chanh rse dja geh hŭch âk play, bu tuh bu sa ntoh âk. Rnăk wa Đẹp dôl nsrôih mpêt nkrem tĭng ntruh dak gay mât an tơm rêh jêng, gay ntêr ntop tay prăk dŏng kan hŏ ntuh kơl.

        “Dak tŏ an tơm tăm khay dja mpêt ngăn, mô geh dak tŏ ôh. Yor duh phang, mir chanh rse mô tŏng dak tŏ đŏng, aƀaơ he ân joi trong ƀư dơm, kuĭh tay, lôk tay ntu dơm”.

        Dâng sre hvi 70 ha ta ƀon Làng Lắt, xã Ia Boòng, nkuâl Chư Prông dôl ta rơh luh mbôn kao, seh kŭnh ba, yơn neh tăm ngai đah tơm dak hŏ mpơl geh kro kao, nsiăp găr. Kônh wa ndăn joi ăp trong gay n’hoch dak lăp dơi tât đah ăp jâng lŏ ngai. Wa Trương Thị Oanh – Groi Kruanh UBND xã Ia Boòng, nkuâl Chư Prông, Gia Lai lah:

        “Aƀaơ ta xã geh lĕ rngôch rnoh hvi neh tăm lah rlău 2 rbăn ha. Ta năp nô nău duh phang kơt aƀaơ UBND xã hŏ njêng ƀan rđău đă tuch tăm, hŏ rgum hop n’hanh tâm pă nău dơn kan ăp nuĭh jŭr tĭng thôn gay rƀah gĭt nô nău n’hanh nkra ngăch, way mbơh mbro tât xã. Nô nău tơm dak tŏ, du đêt dak me hŏ suăt lĕ dak tŏ đŏng, nuĭh ƀon lan ân kâp, mbluh soih trong hoch gay joi tơm dak tŏ. UBND xã tâm let năp tay mbra rƀah  gĭt tay nău lư trôk nar gay rdâk trong nchrăp rdâng lơh duh phang an tơm tăm”.

Khay puh- wai dja, nkuâl Chư Prông, n’gor Gia Lai hŏ srih tăm geh rlău 3 rbăn ha ăp ntil tơm tăm, n’hanh aƀaơ geh 200 ha mô tŏng dak tŏ. Gay lor nchrăp, njrăng n’gang duh phang ntơm bah bôk năm tăm, UBND nkuâl hŏ geh siƀŭt njuăl ntĭm nti ăp ntŭk nkoch trêng, rgŏ jă ƀon lan dŏng tơm dak tâm di, mpêt nkrem gay đăp mpăn geh dak tŏ an  tơm tăm. Wa Nguyễn Văn Luyến – Kruanh Jrô kan tuch tăm n’hanh hun hao ƀon lan nkuâl lah:

“Khay Puh wai năm 2023 n’hanh khay mih djang năm 2023 an tât aƀaơ ta nkuâl hôm geh du đêt neh tăm mpơl mô tŏng tơm dak tŏ êng tĭng ntŭk, jêng nkuâl hŏ rđău đă an ăp đơn vị, lơn lah ăp xã ma mô geh dak bât ri lor nchrăp ăp trong nkra njrăng n’gang duh phang. Ntĭk uĕh tơm ndơ tĭng trong rƀŏng 4 ta ntŭk n’hanh ăp tơm dak aƀaơ geh ta ntŭk gay tŏ an tơm tăm geh ma nău mô tŏng dak”.

Ta nkuâl Cư M’Gar, nkual tăm cà phê rgum tơm bah n’gor Dak Lak, nuĭh ƀon lan dôl rgum njrăng n’gang duh phang. Rnăk wa Lý Trần Thắng, xã Ea Kiết, nkuâl Cư M’gar geh 1,5 ha cà phê tăm rlŭ sầu riêng, dôl lăp tâm rơh tŏ tâl 3. Ndrel đah kơi ntop tơm dak, nô Lý hôm dŏng trong tŏ mpêt nkrem an mir tơm đŏng.

        “Kơt khay dja ri he lôk tay 1 ntu dak jru 120m, ƀư tay du bể baih n’gâr dak bơm ta nê , dak âk tŏng an tŏ djrah. Tŏ mbâm khay dja ri he lor nchrăp mĭn uănh tơm dak, lor rnôk ler ta bâr ntu lah ntrơn tŏ tât tơm êng dĭl. Hôm sầu riêng ri he tŏ ntruh, tŏ nklăp n’gul mông tŏng mbĕ dak ri he rlu tay. Kro phang ri he ân mpêt nkrem dak dơm.”

        Tĭng wa Ngô Xuân Biện – Groi kruanh Jrô kan  tuch tăm n’hanh hun hao ƀon lan nkuâl Cư M’gar, n’gor Dak Lak, lam nkuâl aƀaơ geh 37 rbăn ha cà phê; 2.500 ha tiêu; 2.000 ha ba lŏ ŭch geh dak tŏ tâm khay wai da dê. Đah 67 dak bât hŏ dơi ƀư, nkuâl mbra đăp mpăn tơm dak tŏ an nklăp 82% rnoh hvi neh tăm. Wa Ngô Xuân Biện an gĭt:   

“Ntơm bah bôk khay wai, ta nâm nău rđău đă bah UBND nkuâl, jrô kan hŏ ntĭm nti kônh wa ƀon lan ta ăp xã tŏ mpêt nkrem dak, lơi ir tăm  tơm tăm ŭch geh âk tơm dak tŏ. Nkre, rđău đă ăp xã hăn luh kuar rvoach n’hong dak tâm lŏ sre, nkra ăp dak bât jê̆ đăp mpăn tơm dak tŏ an tơm tăm”.

Tĭng nău nchroh, ta Tây Nguyên, nô nău mô tŏng dak tŏ mbra geh tâm kêng dŭt khay 4 mô lah bôk khay 5 tât. Gay lor nchrăp njrăng n’gang duh phang, n’gâng kan ta ntŭk n’hanh n’gâng kan dơi kan ta ăp nkual hŏ tâm pă tơm prăk nkra têh hvi tay, kuar rvach ăp n’glău dak bât; rdâk njêng ăp trong nchrăp mpêt nkrem tơm dak. Ndrel đah nê, ƀư du rơh hăn luh kuar rvach n’hong dak lŏ; ntĭm nti nuĭh ƀon lan nsrôih chop lŏ sre njrăng n’gang nuh srê, dŏng công nghệ tŏ dak mpêt nkrem, nkoch trêng nuĭh ƀon lan n’hao nău gĭt êng mât njrăng tơm dak mpêt ndrôm.