Dâk tâm nklang mir tiêu jêng ndrih, mpeh ba dâng lah pih hao jêng đŏng, nô Nguyễn Văn Tú, tâm xã Trường Xuân, nkuăl Dak Song mbơh, tuch tăm hữu cơ kơl an nô mô êng knŭng đăp mpăn n’hâm soan, ma hôm geh săk tam mpeh văng sa đŏng:

            Bah năp nơh ri dŏng âk dak di tu ndrŭng ri ma khih ngăn. Rnôk ma ntrơn ndơ dŏng ri gâp mô geh dŏng dak si ndrŭng, dak si krih tơm pih ôh, knŭng dŏng phân ăch sur ăch ndrôk ndrel phân vi sinh dơm. Jêh nê rmôt ƀư nau kơl tâm boh nau kan nsum Trường Xuân ƀư bah lơi hữu cơ ndrel tâm rgop nsum đah ntŭk kan mpeh Hoàng Nguyên tâm xã Nâm Njang đŏng, ri ma ntil ndơ hữu cơ rnôk aơ hŏ geh tăch luh tât ăp dak Nhật, Mỹ, Châu Âu. Rnoh tăch ri mro khlay rlau ntŭk êng, rnôk aơ 120 rbăn/kg, ntơm nơh lah 160-180 rbăn/kg”.

            Leo trong tâm nau kan tuch tăm hữu cơ tâm xã Trường Xuân, rmôt ƀư tâm boh kan nsum ndơ hữu cơ Benchamp Dak Nông rnôk aơ geh 20 nŭih, đah rnoh rlau 70 ha tiêu, cà phê, Ntil ndơ bah rmôt aơ ngăn lah knŭng kơl an nau tăch tât ăp dak jêr kơt lah Châu Âu, Nhật Bản. Giám đốc ntŭk tâm boh nau kan, wa Lê Đình Hùng mbơh, nau ŭch rvăt ri âk ngăn, yơn ntŭk tâm boh mô tŏng rnoh ndơ gay ma ký ân bu rnoh ndơ âk. Pơk hvi nkuăl neh tăm, ntơm bôk năm tât rnôk aơ, rmôt tâm boh hŏ ƀư 6 jrâu ntĭm nti nau kan tuch tăm hữu cơ ân ăp nŭih ndrel ƀon lan xã Trường Xuân. Nau tuch tăm hữu cơ ri mô jêr, yơn nŭih ƀon lan ân geh mông nar gay ma rgâl nau tuch tăm ơm. Wa Lê Đình Hùng, lah kloh lơn:

            ‘Neh păng jêng ri tơm mra jêng lah mô geh bu tuh. Ri ma ntrong rƀŏng ƀư nau kan bah rmôt tâm boh kan lah mra pơk hvi tay ăp nŭih ƀư tâm boh kan. Êp nê, phung hên mra nkoch trêng bon đă kônh wa gay ma n’huch oi rnoh phân hoá học, ma dŏng ăp ntil ndrŏk nja mpa ơm geh tâm mir gay ma ndum jêng phân gay ma plŏ tay neh jêng ân neh tăm. Phung hên kŏ rnơm đă n’gâng kan ndrel ăp công ty tăch luh tiêu pơk ăp jrâu rƀŭn nchră, ntĭm mbơh ân kônh wa nau tăm hữu cơ, jut jăng lơi nau tuch tăm ơm, kơl an kônh wa kơt tĭng ăp nau ueh tâm nau kan tuch tăm ân tiêu hun hao nâp nâl”.

            Tĭng wa Phạm Tuấn Anh, Giám đốc N’gâng kan tuch tăm ndrel hun hao ƀon lan n’gor Dak Nông, mô êng tiêu, ma nau kan tuch tăm tĭng ăp nau geh kơp dơn lah nau rƀĭng ân nau hun hao tuch tăm nâp nâl bah n’gor. Rnôk aơ, Dak Nông njêng du nkuăl ƀư tuch tăm tĭng nau kan prêh (geh 120 ha) ndrel 4 nkuăl tăm tĭng nau kan prêh mhe (rnoh bơi tât 2.500 ha). Hŏ geh rlau 25 rbăn ha tơm tăm ăp ntil tăm tĭng nau geh kơp dơn VietGAP, hữu cơ, HACCP, 4C, UTZ...Ăp nkuăl tâm n’gor kŏ njêng ăp ntrong ƀư tâm rgop kan nsum đah ƀon lan ndrel ăp ntŭk kan, rmôt kan. Ndơ tuch tăm bah Dak Nông kŏ tăm tât 35 dak, nkuăl neh, đah rnoh geh âk, rnoh geh nklăp 800 rkeh đôlar/năm.

            Yơn lah, ntŭk kan tuch tăm bah n’gor ê geh dơi ƀư dŏng lĕ nau geh jêng, nau nâp mpeh neh, bri mih nar...Wa Phạm Tuấn Anh, ân lah, nau tâm rgop ƀư nau kan njêng n’hâm tâm nau kan tuch tăm ntul rlong lah du nau kan Dak Nông dôl geh ƀư gay ma hun hao tuch tăm nâp nâp:

            ‘Njêng ăp nkuăl tăm tâm nau tă dơi geh tâm rgop nsum ma kônh wa ƀon lan, ăp rnăk ăp nŭih nchră luh bah ăp rmôt kan tâm boh, ƀư kan nsum. Bah nau tâm boh ƀư ri mơ nơm dơi geh kuăl jă nau ntuh kơl, ƀư tay nau kan tuch tăm geh kơp dơn, geh pă mrô nkuăl tăm ndrel ăp nau kan geh tât. Ntŭk kan tuch tăm phung hên dôl kơl tâm nchră nau ma UBND n’gor geh ăp nau kan gay ma tât năm 2025 dĭng lĕ ăp ntŭk ƀư nau kan ân geh njêng dơi nkuăl tuch tăm rgum bah ăp nau kan tâm boh kan nsum ndrel tâm rgop nthoi geh đah ăp ntŭk kan rgum rvăt, ê nkra gay ma kơl an nau kan tăch luh”.

Tĭng ăp nuĭh kan lŏ mir ta xă Trường Xuân, nkuăl Dak Song, n’gor Dak Nông, tuch tăm lŏ mir hữu cơ mô jêr, yơn an nsrôih tĭng trong nkra njêng. Kơt đah nuĭh kan lŏ mir Vũ Quang Chiểu, wa lĕ ndum êng phân poh sinh học gay mât chăm mir tiêu, sầu riêng, nkre ntêm nkrem n’gul prăk dŏng nkôp đah nău dŏng phân hóa học, nkre an geh săk rnglăy wăng sa âk n’hanh nâp nâl. Wa Vũ Quang Chiểu nkoch nău blău ơm mpeh trong ƀư lŏ mir hữu cơ bah nuĭh kan lŏ mir aơ tă bah nău tâm ôp bah kơi aơ:

            - Ơi wa, nău tuch tăm lŏ mir hữu cơ bah rnăk wâl dơi ƀư tĭng m’hâm mêh?

- Wa Vũ Quang Chiểu:  “Tiêu gâp tăm mbâl 4 ha, hôm sầu riêng gâp tăm srah nklăp 450 tơm. Lĕ rngôch mât chăm đah sinh học lĕ: mô geh dak si tu ndrŭng, mô geh dak si pih, mô geh phân hóa học. Bu ƀư hóa học ri du pơh an puh dak si du tơ̆, hôm kơt gâp ri du khay krih du tơ̆. Dŏng phân hữu cơ vi sinh dŭt nơih ma lŏ dŭt đêt prăk”.

- Phân hữu cơ vi sinh roh prăk lah m’hâm mêh? wa dơi an gĭt kloh lơn trong ƀư phân aơ?

Wa Vũ Quang Chiểu:  “Nău phân vi sinh aơ ri he knŭng dŏng bah tâm rnăk wâl, tâm mir, ăp ndơ lŏ mir mô dŏng tât, ntĭt nsa kơt play đŭr, play mhŭng, ăp ntil play, ndơ sa, mpa khĭt... lah dơi dŏng da dê, lah nsum geh moh ndơ ri dŏng ndơ nĕ. Bôk năp lah ndơ he an rgăl jêt, jêh nĕ nkhŭt tâm thùng phi n’gâr dak kloh, dŏng IMO4 lĕ jêng ndrui nkhŭt n’hanh wâr tâm ban. Lah nsum du nar he wâr du tơ̆, lah dơi 2 tơ̆ ri lơ uĕh, yor pơng ŭch oxi gay lêk. Êng nău ndrui IMO4 ri he an nchrăp lor, ndơ he êng đŏng. Thùng phi aơ he ndum bah 20-25 nar lah pơng bak. Jêh nĕ e trih sŏk dak dŏng ƀư phân vi sinh gay krih. Hôm nja aơ he dơi cheh ta măt neh”.

- Chế phẩm phân hữu cơ vi sinh jêh rnôk ndum n’hanh trih ri dŭt kŏt. Ndrĭ nău dŏng m’hâm an geh săk rnglăy uĕh ngăn ơi wa?

Wa Vũ Quang Chiểu: “Tâm 1000 lít dak mpôl hên pli 30 lít dung dịch vi sinh aơ gay krih an tơm tăm. Dŏng trong sinh học, phân hữu cơ vi sinh ri gâp saơ tơm tăm hun hao uĕh đăp mpăn, mô geh bu tuh kơt dŏng phân hóa học. Tơm tăm dŭt uĕh nđĭr n’hanh dơi mât uănh tu ndŭng, lơn lah ăp ntil rệp sáp, tuyến trùng. Hôm săk geh ri he ƀư tĭng trong hữu cơ jêng lah tiêu dơi geh nklăp 3-4 tấn 1 ha, săk geh dŭt đăp mpăn. N’hanh lĕ test n’hanh lĕ dơi an sam ƀŭt kơp dơn ndơ hữu cơ, ntŭk tuch tăm hữu cơ jêng lah rnoh tăch tiêu dơi âk lơn mro 20-25% nkôp đah rnoh khlay ntŭk rwăt”.

- Ơi wa, tuch tăm hữu cơ lah mô dŏng dak si hóa học. Ndrĭ wa m’hâm dŏng gay njrăng n’gang bu tuh an tơm tăm?

Wa Vũ Quang Chiểu:  “Gay ntru mprơh trĭch ngonh ri gâp dŏng ndơ sinh học, kơt gâp ƀư êng đŏng, ntĭt nsa kơt trăm mrăch tỏi, ăp chế phẩm đah n’ha tơm si tâm rgop đah ăp ntil ndrui vi sinh, ntĭt nsa kơt IMO4, trichoderma, bio. Lĕ rngôch ăp ndơ aơ mât ƀư êng gay geh rnoh thuk ngăn. Ntĭt nsa kơt mât ƀư êng trichoderma ri gâp sŏk lư̆k. Njrăng n’gang bu tuh khĭt ngăch khĭt mbrơi ri hâp sŏk lư̆k trichoderma srih lam an mir. Lah du năm srih geh 2 tơ̆ ri he mô hôm rvê nău tơm êr n’ha. Nĕ kơt he saơ mir tiêu bah gâp uĕh nđĭr dơm, hôm sầu riêng ri mô geh đang tơm luh rtăk”.

- Ơi wa, tăm hữu cơ kơl mât njrăng ntŭk ntô gŭ âm, đăp mpăn an săk soan, mir tơm an săk rnglăy wăng sa nâp nâl. N’hanh kơt wa lĕ lah ri prăk dŏng lŏ dŭt thuk. N anê̆ m’hâm mêh ơi wa?

Wa Vũ Quang Chiểu:  “Bah nar gâp ƀư hữu cơ mô hôm geh tât aƀaơ ri ntêm nkrem dŭt âk prăk. Nău rnoh khlay dak si phân poh aƀaơ dŭt khlay, jêng rnôk ndum phân, mât ƀư êng chế phẩm ri gâp saơ lah n’hŭch nklăp 30-40%, kơt năm aơ hŭch tât 50% prăk dŏng nkôp đah rwăt phân poh hóa. Aơ năm dĭng lĕ lah 20 rkeh prăk 1 ha dơm, jêng lah mât chăm 4 ha aƀaơ lĕ nklăp 100 rkeh prăk lĕ rngôch ăp prăk dŏng; hôm kơt bah năp ri roh 40 rkeh prăk 1ha prăk dŏng rwăt dak si phân poh”.

- Ơ dăn lah uĕh wa đah ăp nău nkoch mpeh trong ndum phân poh, chế phẩm sinh học gay mât chăm tơm tăm nkre ntêm  nkrem prăk dŏng ma lŏ an săk rnglăy wăng sa âk n’hanh nâp nâl!