Nău ngăn an saơ, tuch tăm Tây Nguyên dôl ntơm geh mpơl nău dơi bâh nơm, đah rnoh khlăy tăch ndơ an dak bah dih năm 2022 geh klâp ma 4 rmen đôlar Mỹ. Âk ntil ndơ tuch tăm bâh nkual lĕ hun hao tât ăp ntŭk tăch rgâl têh n’hanh geh nău ŭch mpŏng âk lơn mpeh kĩ thuật. Di rơh bôk năm mhe 2023. Phóng viên Radio nău ngơi VN geh nău nchih nkoch mpeh njoat hun hao bâh tuch tăm Tây Nguyên đah âk nău mpơl khlăy tâm nău hun hao mhe, n’hao nău khlăy n’hanh mpŏng tât nău kan nâp nâl.

Bâh ntơm  bôk năm mhe 2023, wa Nguyễn Ngọc Bích, ta ƀon kép, xã Ia Mơ Nông, nkuăl Chư Pah, n’gor Gia Lai ntơm an yan mât chăm cà phê đah trong kan tŏ dak an rnoh neh 2ha. Khay wai tât, tâm rnôk âk rnăk vâl êng tâm nkual dŭt ŏ r’ah tâm nău têh dĭng dak, tŏ dak rdâng đah khay duh phang rĭ nău kan bâh wa lĕ dơh lơn. Bâh geh nău dŏng công nghệ tŏ dak mpêt nkrem ta nău pah kan jan sa, ăp rơh tŏ cà phê păng kanŭng pet công tắc pơk an dĭng trong hoch bruh  êng tât ăp ntu tơm lôch nĕ păng nơm gŭ ngêt trà n’hanh cà phê rĭ dơm.

Wa an saơ, trong dĭng dak tŏ mpêt nkrem geh rnoh ntuh ƀư bâh năm 2019. Tâm rnôk rnoh dak ăp nar lơ ma soăt, nău dŏng công nghệ mhe ta nău pah kan tuch tăm lĕ nsĭt săk rnglăy âk rnôk ma mpêt nkrem âk rnoh prăk pah kan jan sa, mông nar tâm ban săk soan.

“ Lah ma gâp tŏ đah béc n’hanh tŏ ta ăp ntu tơm rĭ du khay mơ gâp lôch tŏ du rơh. Yơn tŏ kơt aơ rĭ 20 nar rnôk ma tơm ntơm mô tŏng dak rĭ gâp kanŭng pet 1-2 mông lah tơm rêh hôm. Ăp nar rĭ rnoh dak mô hôm âk. Ma dơi tŏ mpêt nkrem kơt aơ rĭ săk rnglăy wăng sa dŭt âk đŏng”.

Ndrel đah tơm cà phê lah tơm tăm tơm, rnoh neh dŏng công nghệ mhe ta nău pah kan jan sa ta âk ntil tơm tăm ta Tây Nguyên lĕ mô rlu hun hao tâm ăp năm dăch aơ đah săk rnglăy dŭt âk. Bâh geh dŏng công nghê, ăp rnăk vâl geh rnoh neh tăm đê̆ lĕ dơi geh dŏng kơt aơ đŏng n’hanh nsĭt tay rno geh âk lơn.

Kơt rnăk vâl wa Nguyễn Văn Hiếu ta xã Hòa Thuận, nkuăl ƀon têh Buôn Ma Thuột lĕ tâm rgop đah du doanh nghiệp tâm n’gor, tăm rlău 1 rbăn mét vuông blân srat tơm Nova bâh năm 2019. Blân srat geh tăm tâm ngih jal, trong dĭng dak tŏ êng, dŏng ma điện tử gay ma uănh nău rêh jêng hun hao bâh tơm. Lôch 3 năm dŏng nău kan aơ, râng geh ăp năm wa ƀư 2 yan, ăp yan geh âk play da dê, nău ueh têh play n’hanh nsĭt geh rlău 200 rkeh prăk/năm. Wa Hiếu lah na nê̆, nău dŏng công nghệ mhe ta nău pah kahn jan sa lĕ nsĭt tay geh âk nău ueh dơi.

“ Dŏng công nghệ mhe aơ kơl n’huch rnoh prăk kan dŭt âk. N’huch rnoh prăk nuĭh kan geh ueh an ƀon lan kan lŏ mir dŭt âk. Ngăn lah nơm geh đăp mpăn ntŭk tăch đŏng”.

Gay ma njêng ăp nkual pah kan rgum nsum, dŏng công nghê, n’hao an săk rnglăy pah kan jan sa, ndrel đah ăp nău kơl an bâh ngih dak, ăp n’gor tâm Tây Nguyên lĕ n’hanh dôl geh ăp njoat hăn geh trong kan tơm khlăy lơn. Ntoh lư lah ta Lâm Đồng, n’gor ủy Lâm Đồng lĕ ntrŭnh Nghị quyết 05 mpeh hun hao tuch tăm lĕ rngôch, nâp nâl n’hanh ueh mhe lvang năm 2016-2020 n’hanh mpŏng kan tât năm 2025. Ndrel đah nĕ, UBND n’gor Lâm Đồng lĕ ntrŭnh nău kan mbrô 740 đah nău kơl kan 50% rnoh prăk dŏng khoa học công nghệ mhe, 3% rnoh prăk kon manh đah ăp nău nchrăp ntơm nău kan tuch tăm ueh mhe ta ntŭk. Ăp nău mpŏng kan, nău kơl an aơ lĕ kơl an nău tuch tăm Lâm Đồng hun hao têh dăng n’hanh aƀaơ ta lam n’gor lĕ an geh rlău 63 rbăn ha pah kan dŏng công nghệ mhe. Tâm nĕ geh bơi tât 400 ha dŏng công nghệ ueh mhe ta nău pah kan kơl an mât uănh tâm ban, mât leo rƀet êng n’hanh an ăp nău mbơh tâm di mpeh nău l’ĭt, duh nđik, dak tŏ, ndơ kah an tơm tăm...ăp rnoh neh dŏng công nghệ ueh mhe aơ an nău geh rlău 1 rmen prăk/năm, âk rlău 5 tơ̆ đah rnoh geh lam n’gor. Wa Nguyễn Văn Châu, groi giám đốc ntŭk kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao ƀon lan Lâm Đồng an gĭt, nău hun hao tuch tăm ueh mhe, dŏng công nghệ mhe way geh n’gor uănh lah du trong kan tơm khlăy, nău kan tơm tâm hun hao tuch tăm nâp nâl.

 Nău dŏng công nghệ mhe đah ăp ntŭk geh ăp nău êng êng, yơn geh du nău nsum nĕ lah công nghệ mbra dơi geh dŏng ăp nău kan bâh pah kan jan sa, nkret njêng an tât tăch rgâl. Ta Lâm Đồng rĭ mpôl hên lĕ geh dŏng an tâm ban ta lĕ rngôch ăp nău kan aơ. Rlău ma nău kan hun hao tuch tăm công nghệ mhe mpôl hên hôm nha geh ndrel đah hun hao pâl nđaih tuch tăm, ndrel đah nău kan mbơh tơih rdâk njêng nău ntơ rĭ tuch tăm bâh Lâm Đồng lĕ geh hun hao têh dăng”.

Nău dơi geh bâh hun hao tuch tăm ueh mhe,tuch tăm mhe lĕ n’hanh dôl kơl an Tây Nguyên njêng ăp nkual tuch tăm rgum n’hanh an nău geh âk ntil ndơ tuch tăm ueh mhe, hun hao ta ntŭk tăch rgâl đah lam ntur neh. Ta n’gor Dak Lak, tĭng rnoh kơp bâh n’gâng kan tuch tăm, ăp ntil ndơ tuch tăm tơm ta ntŭk lĕ tăch an dak bah dih tât rlău 80 ngih dak, nkual neh. Wa Nguyễn Đình Trung, Bí thư n’gor ủy Dak Lak an lah, ăp nău tâm ton tăch rgâl kơt lah nău tâm ton tăch rgâl đăp mpăn Việt Nam- EU (EVFTA); nău tâm ton kan ndrel lĕ rngôch n’hanh ueh mhe rgŏ Thái Bình Dương (RTA); nău tâm ton tăch rgâl ta nkual ASEAN...geh nău tam khlăy lĕ pơk trong nkhêp an ăp doanh nghiệp tăch ndơ an dak bah dih tâm dak lah nsum n’hanh ta Dak Lak lah êng geh gĭt đah ntŭk tăch rgâl têh. N’hanh gay ma geh dŏng nău nkhêp ta ntŭk tăch rgâl dôl geh pơk hvi, wa Nguyễn Đình Trung lah na nê̆, n’gor Dak Lak dôl rgum âk, ngăn lah an geh âk ăp doanh nghiệp, nuĭh ntuh kơl tât hăn ndrel ta ntŭk gay ma hun hao tuch tăm công nghệ mhe.

“Nghị quyết đại hội tal 17 bâh n’gor n’hanh ăp nghị quyết bôk nău kan lĕ geh ngluh mbơh, tâm ăp trong kan an lor geh hun hao rĭ geh trong kan tuch tăm. Ngăn lah tuch tăm dŏng công nghệ mhe gay ma n’hao nău dơi nău geh, ăp nău dơi mpeh tuch tăm bâh n’gor Dak Lak ntop dŭt khlăy ta nău hun hao wăng sa bâh ta ntŭk, tâm ban kơt n’hao nău rêh, ndơ dŏng, nău mĭn bâh ƀon lan. Dak Lăk nta nău dơh nơih gay ma ăp nuĭh ntuh kơl tât ta Dak Lak tât râng, hăn ndrel đah nău mĭn ndrel đah ƀon lan ta ntŭk hun hao wăng sa”.

 Dŏng công nghệ mhe, nău kan mhe tâm nău pah kan lĕ n’hanh dôl ntop n’hao an săk rnglăy pah kan jan sa, rnoh khlăy ndơ tuch tăm ta Tây Nguyên. Âk rnoh neh công nghệ mhe lĕ an nău geh âk tât rmen prăk/ha ăp năm n’hanh âk rnăk vâl lĕ ƀư sâm geh bâh nău pah kan tuch tăm. Nău ăp ntŭk tăch rgâl ta lam ntur neh mbro geh kơl an, tăch ngluh tĭng trong tơm geh mhe njêng n’hanh nău geh tăch ndơ tuch tăm geh klâp ma 4 rmen đôlar Mỹ tâm năm 2022 nkoch mbơh na nê̆ ăp nău dơi geh bâh n’gâng kan tuch tăm dôl ta trong hun hao têh dăng bâh Tây Nguyên.