VOV4.Mnông: Lah nu^h hăn lor bôk năp ta ntrong kan [ư cà phê ăch mbik ta Daklak, tât a[aơ, wa Hoàng Mạnh Cường, ta phường Tân Tiến, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột, le\ ntơm mpơl nău dơi kan nơm ta ntu\k tăch rgâl tâm dak n’hanh dak bah dih. Mô dơn rgum hun hao pah kan tăch rgâl, wa Cường hôm nha pơk âk jrô nti nău kan, ndơ\ mbơh nău khoa học kĩ thuật, kơl an [on lan kan lo\ mir ndrel hun hao ntil mhe aơ.

Lah nu^h [on lan geh âk năm mât tăm n’hanh chăm cà phê, g^t nău kan [ư găr cà phê ăch mpik, năm 2004, wa Cường ntru\nh ntuh kơl rdâk [ư ndrung rong lor 13 mblâm mpik [ô gay ma an sa ntil cà phê aơ gay so\k ăch. Bâh nău dơi bôk năp, wa Cường le\ ntuh kơl [ư 3 ntu\k nkre tăm cà phê nkre ma rong mpik [ô. Tât a[aơ, wa le\ geh njêng geh rlău 450 mblâm, tam ne\ geh 60 mblâm mpik săch ntil. Tâm mbơh mpeh nău kan [ư cà phê găr ăch mpik, wa Hoàng Mạnh Cường an g^t:

“Đah ntil ndơ an sa, ne\ lah play cà phê gay ma an geh găr cà phê ăch mpik r^ êng đah ăp play cà phê ta ntu\k tăch rgâl. Yor nrôk mpik sa play cà phê r^ sa t^ng play săch mô geh sa t^ng yan. Bôk năp, an geh nău mpo\ng ueh bâh play cà phê đah mpik r^ way kơt lah [ư t^ng hữu cơ. Mô geh hữu cơ le\ rngôch kađôi, yơn lah an geh [ư hữu cơ. Nău êng tal 2 lah mpik kanu\ng sa play cà phê ma an geh to\ng nar to\ng khay ta tơm, kơt ne\ play cà phê ma du\m mô tâm ban mô lah ndra [ư du\m r^ mpik mô u\ch sa.

Năm 2009, wa Cường njêng cty TNHH MTV Kiên Cường, way pah kan, [ư njêng n’hanh tăch rgâl cà phê ăch mpik. Wa Cường an g^t, nău ngăn, ăp mblâm mpik têh ( ne\ lah to\ng 20 khay lôch deh let lơ), ăp yan cà phê kanu\ng geh [ư 3kg găr cà phê ăch mpik. Kơt ne\, đah le\ rnoh mpôl a[aơ, ăp năm cty kanu\ng geh [ư klâp ma rlău 1 tấn găr cà phê ăch mpik, đah rnoh khlay tăch 10 rkeh prăk/kg. a[aơ cà phê găr ăch mpik bâh cty le\ geh tăch an âk dak kơt: Hàn Quốc, Đài Loan, Nhật Bản, Đan Mạch n’hanh geh âk ntu\k tăch rgâl u\ch.

Mô dơn ua\nh khlăy ta nău pah kan, tăch rgâl, bâh năm 2012, doanh nghiệp Kiên Cường way pơk ăp jrô nti nău kan an [on lan kan lo\ mir ta Tây Nguyên mpeh nău mât rong mpik n’hanh [ư găr cà phê ăch mpik, kơl an khân păng g^t nău mât ntil mpik [ô n’hanh n’hao nău geh ntil ndơ geh [ư tâm nău kan [ư găr cà phê ăch mpik bâh doanh nghiệp. ndrel đah ne\, doanh nghiệp le\ ntuh kơl prăk n’hanh rdâk njêng [ư ntu\k mât rong mbơk lêng ta 8 rnăk [on lan gay ma [ư găr cà phê ăch mpik, pă ndơ an cty. Wa Hoàng Mạnh Cường an g^t:

“Rnôk kơl khân păng kơt ne\ r^ hên mbra kơl an khân păng an geh âk dâl ta du rnoh neh khân păng dôl geh. Na nê| yor mpik lah păng sa du rnoh cà phê mô geh âk kơt bu m^n yor ne\ mô geh khuch âk taat rnoh geh nsum bâh cà phê ta rnoh neh khan păng. Yơn lah ntop ta ne\, bah rnoh đê| ne\ ma rnôk rgâl jêng ntil găr mhe r^ geh tăch đah rnoh khlay. Ntop ta ne\, [ư cà phê r^ mbra geh ăp nău kan t^ng yan n’hanh mbra geh rnôk dơh ru đo\ng, r^ nău ndơ\ mbơh kĩ thuật gay ma bu dơi rong, mbra dơi [ư ndơ aơ lah du ntrong kan gay ma he dơi geh do\ng ăp nu^h pah kan rnôk ru dơh ne\.

Bâh du hê [on lan kan lo\ mir ăp năm kanu\ng geh g^t rêh knơm ta nău tăm n’hanh mât chăm cà phê, yơn đah nău m^n nănh [ư n’hanh nsrôih kơt nti, wa Hoàng Mạnh Cường le\ njêng găr cà phê ach mpik đah nău ntơ le\ geh mbơh dăn nău ntơ êng, geh ntu\k dâk nâp đah nău ntơ le\ geh mbơh dăn ta ntu\k tăch rgâl. Wa Cường an g^t, tât tay wa mbra hun hao tay rnoh [on lan tât râng ta nău kan mât mpik an sa găr cà phê gay ma geh ueh đăp mpăn, njêng nău geh đăp mpăn đah nău geh rnoh khlay.

             Rgâl duh nđik trôk nar khuch ngăch tât nău kan tuch tăm.

Ăp năm dăch aơ, rgâl duh nđik trôk nar đah nău tât du\t ngăch le\ khuch tât nău kan tuch tăm. Nău mpơl du\t kloh lah nău rgâl mpeh khay: khay mih tât nkai, le\ ơm n’hanh rnoh mih âk mô tâm ban đah ăp ntu\k. Nău rgâl dja [ư an tơm tăm, ndơ mât hao jêng đêt, bu tuh bu sa âk lơn, duh phang way geh mbro [ư n’gâng kan tuch tăm n’hanh [on lan kan lo\ mir tâm rdâng đah âk nău tât rmoh rman n’hanh khuch khat têh. Tiến sĩ Trương Hồng, Viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên an g^t, ăp nău tât khuch bah rgâl duh nđik trôk nar ntêt nkri du\t têh tât nău nâp dăng tâm trong kan tuch tăm:

            Rgâl duh nđik trôk nar nar lơn ma mpơl kloh tât nău kan tuch tăm lam ntu\r neh lah nsum n’hanh Việt Nam lah êng, lơn lah ta nkual Tây Nguyên. He saơ du\t kloh du đêt nău tât khuch kơt bah kơi aơ: Nt^t kơt tă bah nău way mih lam mô tâm ban lôch nê nar lơn ma hao duh jêng du đêt ntil tơm tăm geh rgâl tă bah khay luh kao, lăp jêng play, găr êng rđ^l đah nău way ntơm nơh. Nău tâl 2 đo\ng, tă tât khuch bah rgâl duh nđik trôk nar ri [ư an tu ndru\ng chuh sa mô t^ng nău way ơm, jêng du\t jêr njrăng der an geh nău tam kơt nău he u\ch. Nkô| nău đo\ng lah tă bah tât khuch rgâl duh nđik trôk nar ri mih nar ndal jêng rêng [ư mât chăm ân geh rgâl đo\ng, yor kơt nê| khuch tât nău hao jêng n’hanh hun hao bah tơm tăm, săk geh, kah ue\h, n’hanh jêh aơ tay khuch tât geh klêh n’hanh nău geh wa\ng sa bah nu^h [on lan kan lo\ mir.

            Du nkô| nău đo\ng lah tă bah tât khuch bah rgâl duh nđik trôk nar [ư an tơm dak nar lơn ma suăt kroh hô lơn, khay wai nar lơn ma duh phang hô n’hanh ntoch jong lơn, nău u\ch geh dak to\ bah du đêt ntil tơm tăm tơm bah du đêt tơm kơt cà phê, tiêu ,…ri mbra âk lơn, jêng tât roh huach dak to\ âk lơn. Jêng rnoh khlay prăk ntuh kơl nar lơn ma âk n’hanh nău hu\ch mô to\ng dak to\ nar lơn ma hô lơn.

            Ta năp nău tât khuch bah rgâl duh nđik trôk nar lơn mô g^t năl lor, gay lor nchrăp nău kan bah nu^h [on lan ân do\ng ăp trong nkra kỹ thuật ăp kôp tâm rnôk tuch tăm gay bah ir roh huach tă bah tât khuch bah rgâl duh nđik trôk nar lơh. Tiến sĩ Trương Hồng an g^t tay:

            Gay tâm bên đah rgâl duh nđik trôk nar ri [on lan ân do\ng trong nkra kỹ thuật ăp kôp. Gâp u\ch lah lah ân do\ng trong nkra ăp kôp mô dơi [ư du ntil dja ma mô du trong nkra êng [a [a\. Nt^t kơt ntil: ntil tơm tăm ri ân sơch ăp ntil tâm di đah neh ntu duh phang mô lah đêt dak to\ lơn, mô lah ăp ntil dăng cho\l đah bu tuh ue\h lơn đah ntơm nơh. Trong nkra tâl 2 lah he ân do\ng mât uănh IPM an tơm tăm, rlău ma ntil ue\h ri ân poh phân tâm ban, tâm di, to\ dak mpêt nkrem, njrăng n’gang tu ndru\ng chuh sa…kơt nê| ri he mơ dơi kơl an nău kan tuch tăm bên đah tât khuch bah rgâl duh nđik trôk nar lơh.

            Ndrel đah do\ng ăp kôp ăp trong nkra mpeh kỹ thuật, [on lan ân pơk uănh ăp trong nkra mhe tâm di đah neh ntu n’hanh trôk nar ta ntu\k, ntơm bah nê lor nchrăp tâm rnôk kan, bên đah tât khuch bah rgâl duh nđik trôk nar lơh a[aơ.

            Nkô| way nkoch “Ndrel hăn [on lan kan lo\ mir” nar aơ tât ta aơ ho\ le\ jêh. Lah geh nău u\ch ôp tât nău kan tuch tăm, ndơ mât, kônh wa ân ôp tât ntu\k rgum ntru\t nsôr tuch tăm mât rong ta n’gor, mô lah nchih săm[u\t njuăl an mpôl hên t^ng ntu\k: Cơ quan thường trú Đài TNVN khu vực Tây Nguyên, số 19A đường Lê Duẩn, nkual [on têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak. Mpôl hên mbra jă ăp nu^h rnâng kan tuch tăm mât rong ơh rblang ăp nău ôp an kônh wa./.

Nu^h rblang: Điểu Thân