Theo tục lệ, khi người phụ nữ Thái sinh con, cả mẹ và con phải nằm cữ cạnh bếp lửa nhà sàn của gia đình mình từ 5 đến 10 ngày mới được chuyển sang buồng ngủ. Việc cho mẹ con em bé nằm cạnh bếp lửa để thuận tiện cho việc sưởi ấm, đảm bảo sức khoẻ cho 2 mẹ con bé mới sinh, nhất là trong mùa đông lạnh giá.

Khi em bé  được 1 tháng tuổi, gia đình sẽ mời thầy cúng về làm lễ thôi nằm cữ (lễ thôi nôi- đầy tháng) cho bé (tiếng Thái gọi là “ Tam nhá bươn”).Tục thôi nôi, cúng sửa lại hồn, vía cho cả 2 mẹ con sau khi hạ sinh “mẹ tròn, con vuông”. Cầu cho người mẹ được khoẻ mạnh, để tiếp tục nuôi con. Còn bé thì mau ăn, chóng lớn. Trong khi cúng đầy tháng cho bé, thì cắt cử người làm cái địu, đan cái nôi và cái “tạy ho”. Người Thái quan niệm, nếu không làm tục thôi nôi thì sợ mọi điều không may mắn, cả mẹ và con đều không khoẻ mạnh.

Trước khi làm lễ cúng, bà ngoại của bé sẽ có trách nhiệm làm địu cho cháu (cái địu làm bằng vải thổ cẩm nhuộm chàm, mặt địu có thêu nhiều hoa văn, hoạ tiết cầu kỳ, đẹp mắt).

(Cái địu do bà ngoại làm cho em bé - Ảnh: VOV)

Ông ngoại bé sẽ đan cái nôi bằng tre. Cái nôi được đan chắc chắn, rộng rãi, thoáng mát giúp bé ngon giấc mỗi khi được đặt vào nôi. Và ông nội của cháu sẽ đan “tạy”.  “Tạy” là một giỏ đan bằng tre, chiều rộng bằng cái lọ tăm, dài khoảng 10-15cm, có dây  để buộc treo, hoặc có que để cắm lên mái nhà bên trong.

Theo quan niệm của người Thái, “tạy” chính là hồn vía của mỗi người khi được sinh ra và luôn ở trên cao để che chở, phù hộ độ trì, tránh điềm xấu cho chính con người mình.

Giỏ tạy có 2 loại là tạy nam và tạy nữ. Tạy nữ đơn giản hơn, gọi là “ho dạ”, được cắm bên trong mái nhà, trên gian ngủ bên sàn (gọi là hỏng tang chan). Còn tạy nam được buộc thêm cái cung tên, cái túi vải bé, cái quạt nhỏ (tượng trưng) và được cắm bên trong mái nhà, trên gian ngủ phía đầu hồi giáp với gian thờ (gọi là hỏng tang quản).

(Cái tạy làm cho em bé gái mới sinh - Ảnh: VOV)

Khi đến nhà sàn người Thái Sơn La, chỉ cần nhìn lên mái nhà bên trong, từ đầu hồi bên trái đến bên phải cũng có thể đếm biết được số thành viên, nam, nữ trong gia đình. Ngoài ra, gia đình có bé mới sinh cũng chuẩn bị một mâm cúng để làm lễ thôi nôi. Mâm cúng gồm áo của bố, mẹ và bé, trứng gà, một con gà, một con cá, ít thịt lợn, trầu cau, nén hương và tất cả các đồ lễ chính như: Cái địu, cái nôi, cái tạy bắt buộc phải được làm xong trong buổi để đặt cúng ngay tại gian ngủ của mẹ và bé. Vì người ta quan niệm từ cái địu, cái nôi đều có hồn có vía trông nom, bảo vệ bé trong suốt quá trình còn nằm nôi.

Sau khi cúng xong, người mẹ sẽ địu em bé lên lưng. Cái nôi tre đan cũng được mắc lên xà nhà bằng 2 dây thừng bện thật chắc chắn và đặt bé nằm ngủ, có người đưa nôi.

(Sau khi cúng xong, người mẹ sẽ địu em bé lên lưng - Ảnh: VOV)

Chủ nhà sẽ mang cái giọ tạy của bé lên cắm, hoặc treo lên. Trong gia đình người Thái, chỉ khi người nào trong gia đình chết đi thì mới gỡ “ tạy ” của người đó xuống. Ngược lại, khi gia đình có thêm thành viên mới thì sẽ đan thêm một giỏ tạy mới để bổ sung. Chính vì thế việc đan tạy cho bé khi mới sinh ra phải là người đàn ông trụ cột, có vai trò quan trọng nhất trong gia đình đảm nhiệm.

Khi mọi thủ tục đã hoàn tất, gia chủ sẽ mời anh em, họ hàng thân thích cùng nhau ăn uống vui vẻ và chúc mừng đầy tháng cho bé.

Tục thôi nôi của người Thái đen và Thái trắng ở Sơn La tuy có một vài điểm khác nhau, nhưng đều được bà con duy trì từ đời này qua đời khác và đây thực sự là nét đẹp văn hoá tâm linh không thể thiếu mỗi khi nhà có thêm thành viên mới./.

            Tòng Đức Anh/VOV Tây Bắc