Tơdroăng tiu rế pá ai dế pro xơpá kân troh tơdroăng mơjiâng thôn pơlê rêh ối cheăng kâ tiô túa nếo a pơlê cheăm. Ki khât kố mơnhên tơdroăng ki pá tung pơkâ ‘na pêi chiâk deăng, thế ’nâi nhên tơdroăng vâ pêt hdrê ki lâi a tơrêm cheăm tơring tung kong pơlê. Dương Đình Tuấn, Ngế chêh hlá tơbeăng a Rơ’jiu Việt Nam kơpong Tây Nguyên ai chêh tối ‘na tơdroăng ki ai khât kố a cheăm Ea Ô, tơring Ea Kar, môi tung mâu cheăm ki apoăng a Dak Lak ối má môi tung tơdroăng mơjiâng thôn pơlê cheăng kâ tiô túa nếo.

Khía mơhot kân rôh má 12 hiăng luâ, la mâu rôh kong mêi kân, mêi iâ xuân pơtối ối mêi a cheăm Ea Ô, tơring Ea Kar. Tung dế tíu xiâm cheăng Vi [an, ai lối 60 ngế, ‘nân ối tiô kơ khu, tơkôm troh rôh tơná xo liăn to\ng kum ‘na kong mê khía mơhot têa kân lân lu. Mâu ngiâ méa ki khéa hơ’nêng rế pro ăm tơdroăng thăm rế khéa hơ’nêng tâ.

Nâ Hoàng Thị Hạnh, thôn 7a ăm ‘nâi, kố cho vâi krâ nho\ng o ki lăm xo liăn to\ng kum tro lu\p kế tơmeăm dêi rôh kong mê têa kân lâ lu a hơnăm nah. Khía mơhot hơnăm kố, mâu kế tơmeăm ki lu\p tá hâi châ riân ngăn tâi:

‘’Khía mơhot kân rôh má 12 pro mê nôkố ngin dế riân ngăn kế tơmeăm ki tro lu\p. Ki hdrối tâ, rơpo\ng á ai 500 xiâm loăng kơxu tơđôu kơtong. Mê xiâm kơxái tiu xuân hlâ sap ing hơnăm nah, gá u\m rêi xua tro têa lu, nôkố tiu hiăng hlâ vâ chê tâi’’.

Tiô nâ Hoàng Thị Hạnh, rơpo\ng nâ bu cho môi tung lối chât rơpo\ng a thôn 7a, [ă lối rơpâu rơpo\ng tung cheăm, trâm khía mơhot, têa kân lân lu pro tơ’nhiê kế tơmeăm. Tung tâi tâng mâu ngế ki dế ai mâ a tíu cheăng dêi Vi [an tơkôm xo kơxo# liăn to\ng kum, rơpo\ng ki hên gá tro tơ’nhiê tâi tâng tá rơpâu xiâm tiu, hngêi ki iâ xuân hlâ troh hr^ng xiâm:

‘’Tiu, ai hngêi ki ‘nâ ai rơpâu xiâm mê kong mêi ôi hdroh mê nôkố gá hlâ tâi. Pro lu\p hên khât. Mê hơnăm kố kong mê khía mơhot, la mâu xiâm tiu ki u ối xuân kơtong tâi.

-Hiăng hlâ tâi tâng. Ai to lâi ha hlâ sap ing hơnăm nah. Hlâ mê vêh pêt nếo, hơnăm kố xuân hlâ tâi. Têa hmôu pơ ối lân lu tâi kơdrum, mê ôh tá ai klâi xếo…’’.

Ngoh Nguyễn Xuân Mạnh, thôn 3B cheăm Ea Ô ăm ‘nâi, bu nếo apoăng hơnăm nah xo, kuăn pơlê tung cheăm ối hlo hên tơdroăng ki loi tơngah a xiâm kơxái tiu, drêng yă rêm kg kloăng khăng châ riân dâng hr^ng rơpâu liăn.

Rêm xiâm tiu châ lối chât kg kloăng. Kuăn pơlê Ea Ô sôk ro, maluâ cho kơpong ki thông, la vâi hiăng pro chiâng tíu ki pêt xiâm tiu, ki le\m xuân môi tiah kơpong ki ê tung lâp tơnêi têa há. La troh nôkố, tơdroăng ki sôk ro ‘na kơxái tiu hiăng pá ai xếo, loi tơngah a túa hdrê ki kố mê nôkố ôh tá ai xếo.

‘’Hdrối nah ai 280, 200 rơpâu liăn 1kg, mê nôkố chu kơdroh ối 70 troh 80 rơpâu liăn. Mê hnối trâm kong prâi môi tiah kố sap ing hơnăm nah troh hơnăm kố nếo. Kong mê khía mơhot kân, tiu dêi vâi krâ nho\ng o hlâ hên khât. Nôkố kuăn pơlê môi tiah kôk rơxok ‘na hdrê loăng ki kố’’.

Ea Ô cho cheăm ki apoăng dêi tơring Ea Kar, kong pơlê Dak Lak djâ troăng ahdrối ‘na mơjiâng thôn pơlê nếo [ă Tiu châ ngăn cho hdrê loăng ki nếo tung pêi chiâk pêi deăng dêi tơring. La klêi kơ’nâi môi hơnăm tơdế sap ing châ mơnhên pêi châ tơ-[rê tơdroăng thôn pơlê nếo, ki bâ eăng ki nếo pro chiâng ăm tơdroăng ki mê nôkố hiăng ôh tá loi tơngah klâi xếo, kơdrum tiu lâp cheăm hiăng hlâ tâi tâng.

Jâ Vũ Thị Sen, kăn pho\ hnê ngăn Vi [an cheăm tối, cheăm athế tơmâng xo tơdroăng ki mơnhông mơdêk dêi tơná. Túa pơkâ kơpong pêt hdrê loăng, kô vêh séa ngăn, xua tơdroăng ki préa dêi mâu hơnăm hdrối nah hiăng pro chiâng ai tơdroăng ki khéa hơ’nêng kố:

‘’Nôkố kơxái tiu chiâng hdrê loăng ki pá hên má môi ăm vâi krâ nho\ng o. Xua ‘no liăn rak ngăn hên la troh nôkố xiâm kơxái tiu môi tiah hiăng vâ hlâ tâi tâng. {ă tơdroăng ki ai khât hiăng trâm môi tiah mê, ki tro lu\p hên tiah mê, mơni cheăm Ea Ô athế vêh ngăn nếo, [ă rah xo mâu hdrê loăng ki ê vâ pêt.

Athế ngăn ‘na ki le\m dêi tơnêi, kong kế. Tơpá môi tiah xiâm kơxái tiu kố mê pôi tá rah pêt hdrê loăng ki kố pro ki xiâm dêi tơnêi a cheăm Ea Ô’’.

Tiô pôa Nguyễn Hắc Hiển, kăn pho\ ngăn pêt mơjiâng tơmeăm [ă rak ngăn pơkeăng xôh kơdê oâ hdrong kong pơlê Dak Lak tối, rơtế [ă Ea Ô tơdroăng ki tơbriât dêi rơpó pêt tiu hên h^n a cheăm tung kong pơlê, pro [ăng tơnêi ki pêt hdrê loăng kố a Dak Lak hiăng tâk troh a kơlo vâ chê 40 rơpâu ha, ôh tá tiô pơkâ dêi kong pơlê.

Hmôu pơ pêt xêh hên h^n, ôh tá vâ hmâng tơdroăng ki hnê tối ‘na khoa hok, mơni tơdroăng ki tro lu\p hiăng châ tối tơbleăng sap ing hdrối. Laga, tiô pôa Nguyễn Hắc Hiển, kơ koan rak ngăn xuân ôh tá ‘nâi pro tiah lâi, xua tơnêi tơníu pêt dêi kuăn pơlê [ă vâi chiâng vâ pêt tiô tơdroăng ki tơná rơhêng vâ pêt.

Tơdroăng kố kô tơdjâk troh hneăng má 2 mơjiâng thôn pơlê nếo, xua tơdroăng pơkâ [ă pêi pro túa pơkâ cho tơdroăng pơkâ kơxo# 1 dêi tơdroăng pơkâ mơjiâng thôn pơlê nếo. Rơtế [ă mơdêk mâu troăng hơlâ séa ngăn, túa pơkâ, Dak Lak kô pơkâ nếo ăm kơvâ pêi chiâk deăng [ă mâu túa hdrê plâi kâ ki ton hơnăm, kơknâ liăn môi tiah tiu, vâ mơdêk tơdroăng ki rah xo ăm kuăn pơlê:

‘’Kong pơlê Dak Lak hiăng pơkâ ‘na loăng plâi kâ [ă loăng pêt ton hơnăm. {ă tung ki vêh pêt nếo dêi kơvâ pêi chiâk deăng châ Vi [an hnê ngăn kong pơlê k^ pơkâ hiăng mơnhên loăng plâi kâ cho môi tung mâu hdrê loăng ki xiâm. Kong pơlê kô pơkâ ‘no liăn cheăng ăm mâu hdrê loăng ki châ liăn hên môi tiah sầu riêng [ă plâi [ơr chiâng mâu kơpong ki pêt tơku\m, pro chiâng kế tơmeăm, rế hía rế mơ-eăm pêt [ă tê ngi kong têa ê. Tiô pơkâ troh hơnăm 2020 mê lâp kong pơlê ai dâng 2 rơpâu ha hdrê loăng pêt.

Nếo châ ‘mot tung túa pơkâ, [ă ki khât gá xuân hiăng châ ‘na tơdroăng cheăng kâ sap ing to hr^ng rơtuh liăn troh rơtal liăn/1ha/1hơnăm, la Dak Lak mơni kô ối trâm tơdroăng ki ôh tá châ tiô pơkâ ‘na hdrê loăng plâi kâ. Xua tiô kăn pơkuâ Khu ngăn ‘na khoa hok ko\ng nge# Dak Lak tối, phá xêh [ăng tơnêi ki pêt plâi [ơr a kong pơlê, hiăng tâk troh 20 rơpâu ha dế nôkố. Túa pơkâ dêi kong pơlê [ă tơdroăng ki tê tơmeăm ngi kong têa ê, [ă túa pơkâ ôh tá pêi pro re\ng, tơ-[rê. Tơdroăng ki ôh tá châ tiô pơkâ ‘na pêt loăng plâi kâ môi tiah ‘na tiu kô trâm nếo tung la ngiâ.

Dương Đình Tuấn chêh

Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng