VOV4.Sêdang - Tro hnhê hnhá tung mâ, nâl khoa hok tối cho Glocom, vâi krâ nah hmâ khĕn cho tơdroăng ki môi tiah ai ‘nhêa tung mâ, cho tơdroăng ki hmâ trâm hlo, gá ôh tá ăm pin ‘nâi, mơni kô chiâng plôm, plŏng, lôa mâ ki hên má péa tung lâp plâi tơnêi klêi kơ’nâi tơdroăng ki plôm mâ xua rong tung kuăn ngé. Laga, hên ngế xuân tá hâi hlê plĕng ‘na túa pơreăng kố lơ ôh tá vâ hmâng ngăn tơdroăng ki khăm vâ rĕng châ ‘nâi, ôh tá pêi pro tiô tơdroăng pơlât pro ôh tá chiâng xáu hlo.

Tơdroăng Glocom cho môi khu tơdroăng ki pro ‘mêi troăng hveăn  mâ ki tro a ngôa. Laga, bu hlo ngăn a túa pơreăng gá hlo phá tơ-ê dêi pó la ki hên hmâ hlo ôh tá tơniăn tiô túa ki ôh tá ăm pin ‘nâi, ƀă mâu tơdroăng ki ăm hlo apoăng ôh tá ‘nâi nhên ƀă ôh tá châ hlo đi đo, môi tiah: kơdroh ki ki mâ chiâ xáu hlo, ôh tá xáu hlo drêng ối a tíu ki ôh tá bâ, tâ châi ko, hngăm mâ drêng pêi cheăng hngăm ƀă hên ki ê. Xua mê, ngế ki tro pơreăng hmâ tơ’lêi ôh tá vâ hmâng, rĕng khăm ngăn mâu tơdroăng ki trâm dêi mâ, ôh tá vâ lăm khăm ngăn mâ. Bu drêng hiăng ôh tá xáu hlo xếo ah mê ngế ki mê nếo lăm khăm.

Tiô riân ngăn dêi Khu xiâm ngăn pơkeăng pơlât lâp plâi tơnêi WHO, Glocom cho xiâm kối pro plôm mâ ối má péa tung lâp plâi tơnêi klêi kơ’nâi pơreăng plôm kuăn ngé tung mâ. A mâu tơnêi têa ki mơnhông tơtêk, dâng 50% kơxô̆ ngế tro pơreăng Glocom la ôh tá ‘nâi tơná ai pơreăng ƀă ôh tá vâ lăm khăm. Tung pơla mê, a mâu kong têa ki dế xông tơtêk, kơxô̆ ki kố mơni kô ối tâk troh 90%.

A hngêi pơkeăng pơlât Mâ kong pơlê Dak Lak, tung tâi tâng kơxô̆ ngế tâ tro pơreăng ‘na mâ mê ai dâng 5 – 7% ngế tâ pơreăng Glocom. Ki hên mâu ngế ki tro pơreăng mê lăm khăm drêng pơreăng hiăng hơ’lêh chiâng a kơlo ki râ, mâ ôh tá xáu hlo. Pôa Phan Thành Trung, ối a pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak cho môi tung kơxô̆ ki tối a kơpêng mê. 50 hơnăm, pôa hiăng ‘nâi dêi mâ ôh tá xáu hlo la pôa tá hâi vâ hbrâ rơnáu ƀă khăm ngăn mâ tiô pơkâ. Tá troh drêng tâ châi ó khât, mâ ngăn mâu kế tơmeăm tâ tá pơrá ôh tá xáu hlo ƀă drêng ngăn ki bâ eăng dêi pul on chiâng hlo hên mơngiơk, pôa Trung nếo troh a hngêi pơkeăng pơlât Mâ kong pơlê vâ khăm.

Akố, ƀok thái pơkeăng tối pôa tro pơreăng Glocom hiăng hơ’lêh troh hneăng ki râ ƀă athế pâ. Klêi rôh pơlât a hngêi pơkeăng pơlât Mâ, maluâ ôh tá châi ko, ngăn hlo hleăng tâ la ki xáu hlo dêi pôa xuân ôh tá kâi ‘mâi rơnêu, pơlât prêi môi tiah apoăng nah. Pôa Phan Thành Trung ăm ‘nâi:

“Hdrối nah á hiăng hơ’lêh kuăn ngé mâ, la 6 hơnăm kố chiâng hnhê hnhá tung mâ, tối cho Glocom. Tiah hmâ, drêng ngăn mâ ôh tá xáu hlo iâ tê, mê á roê xêh pơkeăng ôu ƀă pơkeăng tiê tung mâ la ôh tá hlo chía, klêi mê á lăm troh a hngêi pơkeăng khăm”.

Ngế ki ê nếo cho jâ Đặng Thị Thư, ối a cheăm Dak Nuê, tơring Lak, kong pơlê Dak Lak xua ôh tá pêi pro tiô tơdroăng pơlât mê pơreăng Glocom mâ jâ hiăng hơ’lêh a kơlo ki râ, mâ ‘na hơ-ếo hiăng plôm. Jâ Thư ăm ‘nâi, kơtăn kố 2 hơnăm, jâ hiăng lăm khăm mâ ƀă châ ‘nâi tơná tro pơreăng hnhê hnhá mâ, tối cho Glocom. Rôh apoăng pơlât mâ, mâ jâ hlo lĕm tơniăn la klêi mê, xua rơpŏng hngêi bu ai môi ngế jâ, hngêi ối hngế ing tíu khăm pơlât mâ, pá vâ châ lăm pơlât. Drêng mâ ‘na hơ’ếo hiăng plôm, mâ ‘na hơ’vá ngăn xuân ôh tá xáu hlo, jâ nếo troh a hngêi pơkeăng pơlât Mâ vâ pơlât mê hiăng hrá, xua mâ hiăng râ. Ƀok thái pơkeăng chuyên khoa ăm ‘nâi mâ jâ Thư maluâ hiăng pâ xuân ôh tá kâi prêi lĕm xếo. Jâ Đặng Thị Thư tối:

“Á ôh ti ‘nâi pơreăng Glocom gá cho pơreăng môi tiah lâi, bu hlo gá hmâ châi mâ, lo ‘nhêa mâ, hngíu tung mâ, roê pơkeăng ‘nhiu ‘nháu tiê ăm mâ. Drêng vâi ăm túa pơkeăng ki ngiât, ki bông tiê xuân ôh tá hlo chía. Troh drêng hiăng râ, drêng riu koi kơtong a ‘nâi, vung vế mâ, lo hêa, châi sap ing kơtôu mâ chu troh a keăng, châi ó khât mê rơpŏng hngêi djâ troh a hngêi pơkeăng pơlât Mâ khăm, ƀok thái pơkeăng tối pơreăng Glocom, athế pâ tơdrêng hlối”.

Tiô ƀok thái pơkeăng chuyên khoa Mâ, pơreăng Glocom ôh tá ai xiâm kối nhên la pơreăng ai tơdjâk troh mơdêk troh tơdroăng ki pro pá tung mâ lơ kơdroh mơheăm kơtâu păn roăng troăng hveăn mâ. Ai mâu ngế ki ‘nâ tro Glocom ai xiâm kối sap ing tơdroăng ki xúa hên pơkeăng tiê tung mâ ai hên corticoid, môi to trếo ki pro ôh tá êi xúa vâ pơlât hên pơreăng ki phá tơ-ê dêi pó. Laga, xúa corticoid kal ai tơdroăng ki hnê mơhno dêi ƀok thái pơkeăng, tâng xúa ôh tá tro pơreăng, tro tơdroăng mơni kô tro pơreăng ki ê, tơdjâk troh ivá.

Tung kơchơ nôkố ai mâu túa pơkeăng ki tiê tung mâ pơlât ki thê̆n, khăng mâ, êi kơtôu mâ ƀă hên ki ê ai trếo corticoid, tâng ngế ki tro pơreăng mê roê ƀă xúa xêh tung ton khế mơni kô tơdjâk troh pơreăng Glocom. Ƀok thái pơkeăng Nguyễn Thị Minh Hải – Pơlât kơvâ Glocom, êi, hnhê hnhá tung kloăng mâ, Hngêi pơkeăng pơlât mâ Dak Lak ăm ‘nâi:

“Glocom kô tơ’lêi trâm a rêm ngế la hmâ trâm hên má môi cho a mâu ngế ki lối 40 hơnăm, ngế ki tro pơreăng, ki ai rơpŏng hngêi ai ngế ki tro pơreăng Glocom, ngế ki ai pơreăng kơtêi kơtâu têi, têa nŭm nheăn, ngế ki tro pơreăng mê dế pơlât lơ dế xúa pơkeăng ki ai corticoid, malối cho a mâu vâi kơdrâi hmâ tơmiât hên ƀă hên ki ê”.

Xuân tiô ƀok thái pơkeăng Nguyễn Thị Minh Hải, kố cho pơreăng ‘na mâ ki rơ-iêo. Tâng ôh tá rĕng pơlât mâu kơxái hveăn mâ kô tro tơdjâk ó mê chiâng pro plôm mâ ôh tá kâi prêi. Laga, tâng pơreăng kố rĕng châ ‘nâi mê mơni kô kơdroh iâ lơ hbrâ mơdât ki tơdjâk ‘mêi troh troăng hveăn vâ troăng ki ngăn, kơdroh ‘mêi tơdjâk troh pơreăng plôm mâ.

Xua mê, ngế ki tro pơreăng hnhê hnhá mâ, tối cho Glocom lơ nhôm tâ pơreăng kố kal rĕng lăm khăm, pêi pro tiô tơdroăng pơkâ ki ton xŏn dêi ƀok thái pơkeăng chuyên khoa pơlât mâ. Vâ hbrâ mơdât, rĕng châ ‘nâi ƀă pơlât pơreăng Glocom, rêm ngế athế lăm khăm mâ tiô pơkâ, malối cho mâu ngế ki hiăng 35 hơnăm tơngi klêng. Túa ki ôu kâ, rêh ối, pêi cheăng tơtro vâ rak vế dêi mâ đi đo rơdêi lĕm. Kơdroh xúa mâu trếo môi tiah drôu, ƀiê̆r, hât, kơphế, mâu trếo ki hăng, pôi tá hrăng troh măng, hbrâ rơnáu ăm mâ pơtê, pôi tá ăm mâ ngăn tơbrê, pro rơlâi mâ.

Ngế ki lâi tung pin xuân ai drêng trâm tơdroăng ‘na mâ môi tiah tâ hngăm mâ, châi ‘lo ‘lok mâ, mâ ngăn ôh tá xáu hlo tung pơla iâ tê. La mâu tơdroăng ki mê cho vâ ăm pin ‘nâi hdrối dêi pơreăng Glocom cho pơreăng pro mâ chiâng puâ, plôm, plŏng lơ lôa. Tâng khăm ôh tá tro ƀă pơlât ôh tá teăm, troăng hveăn mâ kô tro rong rế ó ƀă kô pro mâ rế ôh tá xáu hlo.

Vâ hlê nhên ‘na pơreăng mê, mâu ngế kal thế tơmâng khât hlối thế tơtrŏng tung tơdroăng pơlât, khu chêh hlá tơbeăng ‘na tơdroăng mê hiăng tơpui tơno ƀă ƀok thái pơkeăng Nguyễn Thị Minh Hải - cheăng a Khoa Glocom, pơlât tơdroăng châi ki môi tiah ai ‘nhêa tung mâ, cheăng tung Hngêi pơkeăng pơlât Mâ Dak Lak.

-Ô ƀok thái pơkeăng! Mâu tơdroăng ki lâi rĕng ăm ‘nâi hdrối hiăng tro pơreăng Glocom?

Ƀok thái pơkeăng Hải: Pơreăng Glocom ai hên tơdroăng ‘nâi ki pơrá phá dêi rơpó ƀă ai hên xiâm ki pơrá phá mê ai hên tơdroăng ăm ‘nâi hdrối pơrá phá há drêng hiăng tro pơreăng. Hmâ hlo rôh ki rĕng ăm ‘nâi, ngế ki hiăng tro Glocom ga ối hmôu pơ ôh tá ‘nâi nhên, tung pơla iâ tê, ngế ki oh tá vâ tơmâng gá lôi ti mê. Xiâm ki hmâ hlo, hmâ trâm tâ ngế ki hiăng tro pơreăng mê tâ châi mâ, drêng ai rong râ a mâ pro rế châi ga kơdroh iâ ki tâ châi, klêi mê ah gá hía xêh pro ăm mơngế ki châi tơngôu hmôu lôi dêi ti mê ‘nâ hía ngăn môi tiah ôh tá hleăng, ngăn hlo môi tiah bơ bông ôh tá hleăng, ngăn hlo môi tiah ai inôa, ngăn a pul on tơhrik hlo môi tiah ai drêng prăng ngiât khêi iâ há.

Ki mê hmâ pro pin ai drêng ti mê ai drêng ôh, mê chiâng pro pin tơngôu oh tá rĕng pơlât, ôh tá vâ tơmâng pơlât, lôi ti mê drêng apoăng ‘nâi mâ tơná ngăn ôh tá hleăng ko ôh tá tơniăn. Kôm drêng mâ hiăng pá xáu hlo ah nếo lăm khăm drêng mê ah ôh tá teăm xếo.

-Hên ngế hmôu pơ rôe xêh pơkeăng kơto tung mâ vâ pơlât. Tơdroăng mê rơ-iô ti lâi ô ƀok thái pơkeăng?

Ƀok thái pơkeăng Hải: Tung tơdroăng rêh ối rêm hâi mơngế ki hiăng tro... mê hmâ tâ môi tiah ai kế mot tung mâ, thĕn mâ, ai drêng‘nâ mâ pro khêi hlo dêi tiah mê hmôu lăm rôe pơkeăng a tíu tê pơkeăng la ôh tá vâ khăm a ƀok thái pơkeăng ki pơlât ‘na mâ ƀă tâi tâng mâu túa pơkeăng ngế ki mê rôe xuân ai trếo corticoid, mê cho túa pơkeăng ki mơdât êi  ó gá têi.

Xua drêng ngế ki châi mâ kơto têa pơkeăng tung mâ ah pơkeăng kô pro ăm tâ rơ-oh, ôh tá tâ xếo ki môi tiah ai kế  mot tung mâ, ôh tá hlo êi xếo, xua ti mê râ ngế ki châi mâ mê hmôu pơ ối râk kơ’lo pơkeăng ki mê vâ kơto dêi mâ tung hên hâi, tâi kơ’lo ki mê ah rôe kơ’lo ki ê nếo vâ ‘măn hbrâ rơnáu dêi tung hngêi, tâng drêng lâi tâ dêi mâ môi tiah ai kế mot, thĕn ah vâ kơto.

Tơdroăng ki xúa kơto pơkeăng mê tung ton hâi kô pro ngế ki mê chiâng ai pơreăng Glocom la ngế ki mê ôh tá ‘nâi dêi tơná hiăng tro, hmôu pơ tơmiât tơná hiăng hên hơnăm mâ chiâng rế ôh pá xáu hlo ƀă hmôu pơ kôm la lâi mâ tơná rế ôh tá xáu hlo khât ah, prôk lăm pá puât ah, mê nếo lăm khăm a ƀok thái pơkeăng drêng mê cho hiăng râ ó, pá vâ pơlât prêi.

-Mơngế ki lâi hmâ tro pơreăng Glocom ƀă pơreăng mê hôm ai tâ tú ing mơheăm tiô hdrông hdrê há, ô ƀok thái pơkeăng?

-Ƀok thái pơkeăng Hải: Ngế ki tro pơreăng Glocom gá tro a rêm ngế ki hmâ tro tâ a mâu ngế kơpêng 40 hơnăm, ngế ki tơ’lêi tro xua rơpŏng hngêi hiăng ai ngế tro pơreăng Glocom, ngế ki kơtêi kơtâu têi, ngế ki têa nŭm nheăn, ngế ki dế pơlât lơ dế xúa pơkeăng ai trếo corticoid. Pơreăng kô gá tâ tú tiô mơheăm hdrông hdrê. Xua mê, mâu ngế ki lâi tung rơpŏng hngêi tro lơ nôu pâ lơ nhŏng o xiâm tung rơpŏng hngêi tro pơreăng Glocom thế lăm khăm tiô rơnó, vâ rĕng châ ‘nâi ối teăm vâ pơlât prêi.

-Túa pơlât tơdroăng châi mê nôkố tiah lâi ƀă ki tơ-ƀrê há, ô ƀok thái pơkeăng?

Ƀok thái pơkeăng Hải: Ƀă pơreăng Glocom, nôkố ai 3 tơdroăng ki xiâm vâ pơlât nội khoa cho xúa ôu pơkeăng pơlât, pơlât ƀă laser tâng ôh athế pâ, Ƀă rêm ngế, rêm túa pơreăng, rêm rôh gá pơrá phá dêi rơpó mê ƀok thái pơkeăng rah tơdroăng pơlât ki tro má môi. Ngế ki mê thế pâ môi tơdroăng kố pơreăng Glocom ôh tá xê pơlât prêi tâi pơreăng mê bú pơlât vâ râk ăm mâ ối xáu hlo ton hơnăm vâ ngế ki châi mâ tơniăn tung rêh ối.

Pakĭng mê, thế kơhnâ lăm khăm đi đo, khăm tiô rơnó pái khế môi hdtoh lơ tơdrốu khế khăm môi hdroh pêi pro tiô hnê mơhno dêi ƀok thái pơkeăng, ngế ki châi mâ mê ôh tá êa klêi pâ, xúa ôu pơkeăng kơdroh ki rong mâ, klêi mê pơtê hlối ôh tá vâ pơlât xếo, tơdroăng kố ôh tá tro ah kô pro pơreăng châi mâ rế râ tâ, ton ing mê ah mâ kô ôh tá chiâng xáu hlo.  

-Mơnê kơ ƀok thái pơkeăng!

Kim Oanh – Đình Thi chêh

Katarina Nga - Gương tơplôu ƀă tơbleăng