VOV4.Sêdang - Tung tơdroăng rêh ối chal nếo nôkố, tơdroăng châi ki kliâm krêa rơmâ cho môi tơdroăng ki hmâ trâm hlo, thăm nếo, ai tá mâu ngế ki ôh tá la lâi ôu drôu ƀier la xuân tro châi ‘na tơdroăng xua kliâm krêa rơmâ. Tơdroăng ki kliâm tro krêa rơmâ tâng ôh tá rĕng châ ‘nâi ƀă ôh tá rĕng châ pơlât tơdrêng kô tơ’lêi chiâng rế râ, tung mê ai dâng 20% kơxô̆ mơngế ki ai kliâm krêa rơmâ kô chiâng chếo kliâm. Maluâ tiah mê, hên ngế ôh tá vâ hmâng, ôh tá vâ pơlât ƀă ôh tá vâ hơ’lêh dêi túa rêh kâ ối mê khoh tơ’lêi pro kliâm chiâng ai krêa rơmâ, chiâng chếo kliâm.

Tơdroăng cheăng dêi kliâm tung châ pin: Kliâm chokơ koan ki ối tung châ tung klêa ki kân ƀă cho troăng vâ xo pêi cheăng hên má môi tung châ. Kliâm châ pơtih môi tiah “Hngêi kơmăi trếo pơkeăng” ki lĕm tơviah dêi châ ƀă ivá pêi cheăng krá kâk, pêi cheăng ôh tá pơtê. Kliâm ai hên tơdroăng cheăng môi tiah: Tơkŭm tâi tâng, ‘măn kơdĭng, pơ’lêh, tah trếo ‘mêi, pro ƀă ‘măn mâu mơheăm vâ pơtối rak vế tơdroăng ối rêh dêi châ mơngế.

Kliâm thế pêi cheăng đi đo, pêi cheăng hên, xua mê mơhé kliâm vâ ai ivá ki chiâng ‘mâi pro nếo ăm gá lĕm la kliâm kal vâ kring vế ƀă ‘mâi mơnhông ivá ki vâ pêi cheăng rêm hâi, pêi cheăng đi đo. Tơdroăng mê ôh tá xê to kum ăm kliâm pêi tro hnoăng cheăng mê ối kum mơdât mâu tơdroăng châi ki rơ-iô: kliâm ai rơmâ, êi kliâm, kliâm rế pá hro, khăng kơtô kliâm, ŭm tung kliâm ƀă hên tơdroăng ki ê.

Kliâm cho ai tơdroăng cheăng ki kal tung tơdroăng ‘măn rak ƀă pơ’lêh mâu trếo piê. Kliâm ai rơmâ cho tơdroăng ki y học hmâ pơto pơtih tối kliâm  hiăng ai  lêm hên tung mâu kế ki ối rơtâ tâ kliâm, ‘nâ hía tối kliâm hiăng to rơmâ, drêng rơmâ hiăng hên lối 5% ki hngăm dêi kliâm.

Ki xiâm hmâ trâm tơdroăng châi kliâm krêa rơmâ cho xúa ing drôu. Pakĭng mê, tung châ mơngế hiăng ai hên mâu rơmâ lơ pơ’lêh rơmâ ôh tá teăm, rơmâ lối hên kô tơkŭm lêm mâu kế ki vâ mơjiâng chiâng mơheăm kliâm pro kliâm chiâng ai to rơmâ lêm. 

Ki xiâm kliâm ai rơmâ ôh tá xê xua ing ôu drôu, hmâ hlo xúa pơ’lêh ing tơdroăng kâ kế ƀă mâu tơdroăng xiâm ki ê hmâ trâm môi tiah: Lối piê, hngăm kâng; Rơmâ tung mơheăm, nŭm nheăn; tơdroăng pro chiâng châi ki ê ing mâu tơdroăng ôu pơkeăng ‘na xua ing ôu môi túa pơkeăng lối hên luâ tơdroăng pơkâ ƀă hên ki ê.

‘Na tơdroăng pro châi rôh apoăng, tơdroăng ăm ‘nâi drêng pơxiâm ai rơmâ tung kliâm hâi hleăng to lâi, iâ ăm pin ‘nâi nhên hdrối, ‘nâ pro ăm pin tâ dêi klêa tơtô ối oh ta tá sôk tâ ti lâi ti lâ hiá. Tâi tâng, ngế ki châi mê bú kơdrâ  lăm khăm dêi ivá lơ khăm a môi tíu ‘na tơdroăng châi ki ê mê nếo ‘nâi dêi tơná ai tơdroăng châi  ki mê. Tâng khăm rah ngăn vâ ‘nâi ai pơreăng ahdrối, ƀok thái pơkeăng kô khăm hlo kliâm dêi ngế ki mê pro kân iâ. Tâng rơmâ tung kliâm lối hên kô pro tơdroăng êi kliâm ki ai rơmâ lêm ƀă mâu tơdroăng ki ăm ‘nâi mê cho gá pro pin: oh tá lŏn kâ kế, kơdroh hngăm châi klêa, rơlâi rơlo hên ƀă kéa trĭng, kliâm kân. Tâng ôh tá rĕng pơlât kliâm kô ai rơmâ ah kô pro hŏn khăng kliâm.

Vâ pơlât kliâm ai rơmâ mê ô tá chiâng pơlât ăm lĕm môi hdrôh xua ki khât ăm hlo ôh tá ai pơkeăng ki lâi lơ tơdroăng pêi pro ki lâi ôh vâ ăm gá lĕm tơdrêng hlối tơdroăng ki kliâm ai rơmâ. Mơhé ti mê, pơreăng kốchôa prêi lĕm xêh i-iâ tâng ngế ki kliâm ai rơmâ mê pơ’lêh tơdroăng rêh ối ƀă ôu kâ tro tiô khoa hok ƀă hlối ôu pơkeăng pơlât mâu tơdroăng châi ki tơdjâk kliâm ai rơmâ.

Tơdroăng ki kal má môi tung pơlât kliâm ai rơmâ cho tối nhên, tro kơlo dêi ơdroăng châi, pêi pro tro mâu pơkâ dêi ƀok thái pơkeăng hnê vâ kơdroh ki tơ’lêi pro chiâng tơdroăng châi ki rế ó, mơdât mâu tơdroăng pro chiâng châi ki ê nếo. Ƀă ai môi tơdroăng kal thế pêi pro mê cho thế kơhnâ pơtâp ivá rêm hâi.

Vâ hbrâ mơdât kliâm ai rơmâ, kuăn pơlê kal thế tơtrŏng mâu tơdroăng a kơ’nâi kố:

-Pâk vaccine hbrâ mơdât êi kliâm B.

-Séa ngăn vâ ‘nâi cholesterol ƀă xik tung mơheăm, khăm ngăn ivá tiô rơnó.

-Tâng pó lối piê thế pơtâp ivá ăm kơdroh piê kơdroh tro tiô khoa hok.

-Mâu ngế ai tơdroăng châi nŭm nheăn lơ ai rơmâ tung mơheăm hên, thế pêi pro tro tiô hnê mơhno, ôu pơkeăng tro tiô ƀok thái pơkeăng hnê.

-Pơtâp ivá krâ kơvâ tro tiô ivá tơná rêm hâi dâng 30 phut kô lĕm ăm ivá rêm ngế.

-‘Na trếo kơ hiâm hbrâ mơdât kliâm ai rơmâ, thế pêi pro tro tơdroăng rêh ối, kâ ôu, koi, pơtê, pêi cheăng tro tơdroăng,  ƀă kâ kế tro tơdroăng pơkâ ‘na trếo kơhiâm, môi tiah: Pơtối rak vế tơdroăng kâ rêm hâi kâ tŭm trếo ki pơkâ ƀă kâ hên kơchâi hlá ngiât, hơpê, reăng plâi nếo klêi krí ƀă mâu báu prá alâi, kơdroh kâ rơmâ kuăn kiâ, kơdroh kâ mâu hơ’nêh klêi môi tiah hơ’nêh ro, hơ’nêh chu teăng amê kâ mâu hơ’nêh ki rơbông ai protein, iâ trếo piê môi tiah cá, hơ’nêh í...

Pôi tá kâ kế kâ ki ai hên cholesterol môi tiah klêa kơpôu, kliâm ro, chu, kéa mâu kơpôu ro chu, í pêap; thế kơdroh kâ mâu kế kâ rĕng, kế kâ kơtô tung têa ôh tá kâi vâ pơliê, pôi tá tâ mâu kế kâ ki hăng tô môi tiah hăng, tiu, kía. Pôi tá kâ hên mâu plâi ki ai năng lương, pá vâ liê môi tiah plâi sầu riêng, plâi mit.

Ki khât gá mơhúa hên ngế tro châi kliâm ai rơmâ oh tá pro ‘mêi troh kliâm ta ah. Xua hlá kliâm gá kâi,gá ai ivá chiâng vâ ‘mâi rơnêu lĕm nếo tâng mơngế ki kliâm ai rơmâ ‘nâi râk vế dêi châ kâ ôu, pơlât tro tơdroăng, pơtối rak tơdroăng rêh ối tro tiô khoa hok, hlối pơlât mâu tơdroăng châi ki ê môi tiah nŭm nheăn, rơmâ kliâm hên, lối piê, ngế ki kliâm ai rơmâ mê kô ối ngah châ pơ’lêh tơdroăng rơmâ kliâm.

Tâng pó cho ngế ki hmâ ôu drôu, thế pơtê kơdroh ôu vâ ăm dêi kliâm ai chôu châ pơtê gá vâ ‘mâi mơnhông pro lĕm kliâm. Ngế ki kliâm ai rơmâ mê kô châ pơ’lêh tơdroăng kliâm ai rơmâ ing tơdroăng rêh ối tro tiô tơdroăng  hnê thế dêi ƀok thái pơkeăng.

Gương tơplôu tơbleăng