Ngoh Ksor Pik, hdroâng kuăn ngo Jarai, ngế ki pế pơchên kơchâi kâ a tíu mơdró Bazan, a pơlê kong kơdrâm Plei Ku, kong pơlê Gia Lai ai tối tiah kố, thế ai troh 80% kế kâ dêi mơngế Jarai cho mâu túa kơchâi pôh. Tung mê, í pôh cho kơchâi kâ ki kơhiâm má môi dêi mơngế Jarai sap ing ton nah ta troh nôkố. Í poh thế kâ [ă hmê tơxông prông tơvât [ă po pêi [ă hlá êi pin, tâ xú ho\m phá xêh tơ-ê. Ki xú ho\m dêi tơxông prông tung klo\ng, ai tá hơ’nêh í ki pôh tr^ng rơ-e\ng mê hlối hơ-iu po hăng ki pêi [ă hlá êi, bú kâ môi hdroh tê, tơmối ki kâ mê kô pâ vế troh ta ah.

‘’Hơ’nêh í kâ [ă tơxông prông, mơngế Jarai tối dêi Kot. Rêm hdroh po leh mơd^ng, rêm hdroh kâ môi iâ hơ’nêh í mê [ă tơxông prông í pôh ôh tá chiâng tơklâ dêi rơpó

‘Na tơxông prông dêi mơngế Jarai thế xo phái tơxông ki hmâ pêt sap ing ton nah, vâi tâm phái tơxông ta troh la lâi phái hiăng rơpâ mê vâi nếo hơ’lâk iâ po, tâ tung klo\ng phêa, xo hlá kơchiâ ngâ tru\m klo\ng, klêi mê nếo prông a kơnoh on.

‘Na kơchâi í pôh, ki hdrối vâi kơdrăm í tung têa tô, lui tah xâk, lế tah klêa, pêi xếo krúa. Xo plăng, kơte\m, hăng, po, tiu [ă hăng drêh pêi tơchoâm [ă. Pin râm po pik tâi a hơ’nêh í ăm gá mot. Klêi hiăng klêi pik po lâp hơ’nêh í [ă klêa í, mê nếo xo loăng vâ kêp í [ă djâ pheăng a kơnoh on. Mơngế Jarai sap ing nah troh nôkố rêm hdroh kâ hơ’nêh í, kơ-iu [ă hlá êi cho kơchâi kâ ki kơhiâm má môi’’.

Môi tơmeăm kâ ki ê dêi vâi krâ nho\ng o mâu hdroâng kuăn ngo a Tây Nguyên, malối cho a 2 kong pơlê Gia Lai [ă Kon Tum, cho kế kâ ki châ pro sap ing hơ’nêh mâm ki têng khăng kâ tung mâu hâi leh, Têt, hâi ki kong mêi, kong hngiú. Hdrối nah, kế tơmeăm ki châ pro ing hơ’nêh mâm pheăng a kơnoh on cho hơ’nêh mâm lăm lúa ing kong, mê nôkố hiăng châ teăng pro [ă hơ’nêh ro, chu, í, kơnái. Mơhé tiah mê, ki kơhiâm dêi kế tơmeăm kâ ôh tá tơvât [ă klâi. Ngoh Hồ Việt, mơngế Jêh- Triêng, cho ngế ki pơkuâ môi to tíu tê mơdró tơmeăm kâ a pơlê kân Đak Hà, tơring Đak Hà, kong pơlê Kon Tum, tối: ‘’Tơdroăng ki vâ pro chiâng môi to kế kâ ki pheăng a tơdrá kơhiâm le\m môi tiah dêi Tây Nguyên cho tơmeăm ki pheăng a drá on. Á xúa loăng kơphế chôu vâ pheăng mâm. Kố cho tơdroăng ki tơviah má môi ki ôh tá ai tíu lâi chiâng pro, gá pro chiâng phá xêh hơ’nêh mâm xú ngi on a Kon Tum.

Ngoh Hồ Việt dế pêi kơchâi ki vâ poh

Tiô ngoh Hồ Việt, vâ ai kơchâi kâ ki poh hơniâm môi tiah mê, thế xo hơ’nêh í ki ối rêh poh, ko te\ng ăm gá xo\n mơgăn dâng 2 rơ’ngăng ko\ng, klêi mê râm po, bôt ngot, tiu, plăng hơ’lâk ton ăm dâng 30 phut klêi mê pâk a pơlái pheăng a kơnoh on kơtăn ing mê 50cm ngăn tiô kơ rêm tơdroăng. Hdrăng ki lâi hiăng chên hdrối klêi mê hơ’lêh ‘măn râ kơpêng, pheăng lôi a kơnoh on môi tiah mê troh 4 hâi mê hiăng chiâng vâ kâ. Drêng kâ, xo hơ’nêh poh ki hiăng chên mê pheăng gá a kơnoh on pá môi hdroh nếo vâ gá xú kơhiâm.

Rôh apoăng ngăn hơ’nêh mê khăng kơtô, ngế ki lâi xuân tơmiât oh tá kâi re\n. La drêng kâ nếo tâ hơ’nêh xuân rơpâ, xuân kơhiâm, xú ho\m, xú ngi on, môi tiah nếo poh há. Hơ’nêh pheăng a on kâ kô rế kơhiâm tâ tâng kơ-iu [ă po, tiu kong ki hiăng pêi [ă plăng, nhâ ngò [ă hăng.

Xuân ing tơdroăng ki mơjiâng pro dêi mâu hdroâng kuăn ngo, hơ’nêh mâm ‘’ro têng môi hâi tô’’ hiăng chiâng kế kâ ki tơviah dêi kơpong tơnêi Gia Lai. Pôa Nguyễn Thành Nhân, ngế ki pơkuâ tíu ki mơjiâng pro ro têng môi hâi tô Nhân Giao, a pơlê kân Phú Túc, tơring Krông Pa, kong pơlê Gia Lai, ăm ‘nâi:

‘’Ro ki pin păn a chêng ngo, hơ’nêh gá kơhiâm, tơ’nôm [ă tơdroăng ki kong prâi tơniăn le\m, mê pin vât tơ’nôm mâu hăng, plăng, kơte\m ki kal vât [ă tơmeăm kâ ki kơhiâm le\m tâ. Pin pôi tá chiâng têng 2 hâi tô lơ hên hâi, gá kô ôh tá chiâng tiô tơdroăng ki pin rơhêng vâ. Têng vâ ăm hơ’nêh mâm khăng le\m, hnối ki nhuâ [ă ngeăm, têa hơ’nêh gá xuân ối xú ho\m, têa gá xuân ối krêa tung hơ’nêh mâm, tiah mê chiâng khe#n cho hơ’nêh têng môi hâi tô’’.

Kơchâi hơ’nêh ki poh

Hơ’nêh mâm ro têng môi hâi tô hmâ poh lơ khoh kâ [ă mâu kơchâi xú ho\m, pía tâng [ă ôh păng lôi trôi chôu, kế tơmeăm ki kơhiâm pro kơhiâm tâ ăm kế kâ ki kố. Trôi chôu hmâ châ kuăn pơlê a pơlê kố lăm xo a khế 9 troh khế 12 hâi mâ khế rêm hơnăm, cho rơnó trôi ai kơtâ, xuân cho rôh trôi chôu kơhiâm má môi. Tiah mê, pá k^ng ki kơhiâm chôu dêi trôi ai trếo ki piê dêi kơtâ trôi. Klêi kơ’nâi hiăng pro krúa le\m trôi chôu, kô châ kơ-óu lơ têng khăng, pêi [ă po, [o#t ngo\t, hăng, chiâng kế kâ ki kơhiâm ôh tá păng lôi drêng kơ-iu [ă hơ’nêh mâm ro môi hâi têng.

Hơ’nêh ro têng a tô klêi mê râm po, tiu ăm gá mot xú ho\m

Tung pơla hyôh kong hngiú, drêng ôu drôu xiâm, xuân rơtế kâ [ă mâu tơxông prông, í pôh kơ-iu hăng pêi [ă hlá êi, lơ kâ hơ’nêh pôh xú ngi on rơtế tâ hăng dêi tiu kong, râm môi iâ trôi chôu ki hiăng râm lôi po [ă hlối hmâng rơkong hơdruê, ai idrâp prôa, drêng mê cho rôh tơru\m vâ mơngế [ă mơngế, rêm hngêi rơtế sôk ro tơdah lo hơnăm nếo tung hiâm mơno hơniâp ro tơtô.

A plông kuât, râng triăng triê drôu xiâm xăng ngeăm le\m ‘mr^t hlối kâ mâu kơchâi ki xú kơhiâm dêi kong ngo, mâu jâ pôa, vâi o vâi droh rơtăm tơku\m ối hmâng krâ pơlê hơ’muăn hlối rơtế [ă dêi rơpó kơ’râu xuâng tiô idrâp chêng. Tung pơla kong pro hngíu iâ há, rêm ngế môi tiah rế a chê dêi rơpó tâ, tâng to rơkong tó tơpui xuâng tơdrêng, tơhrâ môi hơnăm nếo tơku\m dêi rơpó hơniâp ro păng ‘nâng.

Minh Huệ rah chêh

Gương tơplôu [ă tơbleăng