Khế 10/2024, Tơdroăng ki kơnía roh ton nah khoh chiâng ai tơdrá Then dêi mơngế Tày, Nùng, Thái a Việt Nam xua ai roh lăm mơđah tơbleăng ƀă mâu ngế ki ngăn tơnêi têa cho Pơhlăng. Kố cho roh má 2 ngê̆ thuât mơđah tơbleăng tơdrá Then troh ƀă kong têa Pơhlăng. Klêi kơ’nâi roh apoăng hơnăm 2017, tơdroăng kố tơkŭm kơdrâm mâu vâi krâ ki rơkê ing Cao Bằng, Lạng Sơn troh Quảng Ninh, mâu tơdrá hơdruê Then chiâng hên hĭn tâ, djâ ki phá tơ-ê dêi rêm kơpong.

Rơkong tối rơrêk dêi môi ngế ki hriăn ngăn tơdrá hơdruê Việt Nam rêh ối a kong têa ê klêi kơ’nâi roh mơđah tơbleăng a Tíu xiâm Khôi túa lĕm tro Việt Nam, Pơlê kân 13, pơlê kong xiâm (Pa-ri) Paris dêi kong têa Pơhlăng pro mâu ngế ai mâ tung kơbong tâ rơrêk tung hiâm mơno: Ngin hâk ro ‘nâng châ trâm mâu ngế môi pơlê xiâm mơngế Tày, Nùng, Thái. Kố cho môi roh mơđah tơbleăng ki ro, gá djâ ăm á tâ môi tiah châ vêh dêi xiâm rêi dêi tơná – tơdroăng ki kố á hiăng ti tăng plâ lối pơtăm chât hơnăm hdrối mê hía nah. Á mơnê hên ‘nâng tơdroăng ki mê’’.

 A hơnăm hiăng krâ, ngế ki ngăn tâ rơrêk drêng châ hlo tíu rơkâu xối pleăng tơdrá Then, tơmeăm pleăng, reăng, kế kâ vêh mơhno a ngiâ; tơmâng idrâp rơhdruê Then, ki chuât dêi prôa Tĭnh prông tơ-ong lĕm môi tiah kơneăng ing ngo kong Đông Bắc ki hmâ, tô bâ drô têa, tơnêi tíu  troh ƀă têa kroăng (Sen) Seine, thôt (Ef-fel) Eiffel tíu (Pa-ri) Paris lĕm khât.

Ngê̆ sih nhân yân Triệu Thủy Tiên, ngê̆ sih Ưu tú Nguyễn Văn Thọ, ngê̆ sih Nguyễn Văn Bách ƀă mâu ngê̆ nhân Tô Đình Hiệu, Chu Văn Minh, Phạm Thị Thảo ƀă Trịnh Thị Nguyệt hiăng ai 3 kơmăng mơđah tơbleăng a (Nis) Nice ƀă (Pa-ri) Paris, veăng trâm mâ mơhno khôi túa lĕm tro vâ djâ troh ăm kuăn pơlê mâu ki kơnía má môi ƀă khât má môi ing Tơmeăm kơnía roh nah pêi pro tơdrá Then dêi mâu hdroâng kuăn ngo Tày, Nùng, Thái a Việt Nam. Ngoh Tô Đình Huệ vêh hơ’muăn tối, ngoh hâk tơngăm khât drêng châ mơđah tơbleăng mâu tơdrá Then djâ ki kơnía dêi khôi túa lĕm ki má môi dêi pơlê xiâm Bình Liêu, kong pơlê Quảng Ninh.

“Apoăng á tô tuăn môi iâ xua ôh tá ‘nâi mâu ngế ki hmâng, ki ngăn hôm tâ rơ-rêk tung hiâm nôih há. Tiô á tơmiât thế mơđah tơbleăng ƀă tâi tâng tơdroăng nhuô̆m pâ ƀă khôi túa lĕm rơkê dêi hdroâng mơngế drêng rêi prôa, rơhdruê Then, á hiăng tâ tơdroăng ki tơmâng ngăn, tơdah xo dêi mâu ngế ki ngăn cho mơngế Pơhlăng. Apoăng vâi hmái tơmâng, drêng klêi tơdroăng mơđah tơbleăng dêi tơná mê hiăng ai hên ngế têa kŏng hâk vâ rơtế ƀă rơkong kheăn kơdeăn, ki rơhêng vâ tối cho mâu têa mâ dêi mơngế hdroâng kuăn ngo Tày rêh ối a kong têa Pơhlăng. Vâi tối, vâi tá hâi la lâi tơmiât kô châ tơmâng tơdrá Then a kong têa Pơhlăng’’.

Klêi kơ’nâi châ tơmâng tơdrá Then a tơnêi têa Pơhlăng, ai môi ngế Pơhlăng ti tăng vêh tơnêi Việt Nam. Jâ (Dô-mi-nik Dơ Mis-khồ) Dominique De Miscault, Kăn hnê ngăn Khu tơrŭm cheăng Ki lĕm má môi Việt Nam a kong têa Pơhlăng – tíu ki veăng kum apoăng djâ tơdrá Then ‘’tơkâ hluâ têa kơxĭ kân rơdâ’’ hiăng troh ƀă tơring Bình Liêu, kong pơlê Quảng Ninh. Jâ rah xo tơnêi kố xuân xua hâk vâ drêng tâng rơkong hơ’muăn dêi ngoh Tô Đình Hiệu ‘na pơlê dêi tơná. Roh kố, ngế chêh văn mơngế Pơhlăng châ veăng leh pơ-ô tơdrá Then ki xiâm a pơlê, tung dế ngo ngối, kong kế, ing rơkong rơhdruê chuât têi, tơniâ dêi jâ Vi Thị Mè, ngế hnê hơdruê Then kố hiăng 114 hơnăm:

Băng – tiếng Pháp: “Cho xua tơdroăng ki tá hiâm mơno dêi mâu pú hmâ tơbleăng ‘na khôi túa lĕm tro, môi tiah hiăng tơbleăng ƀă á drêng ối a (Nis) Nice ƀă (Pa-ri) Paris, hiăng djâ á troh a kố. Á pói vâ ti tăng ‘nâi plĕng khôi túa lĕm tro lâp lu tung lâp plâi tơnêi ƀă phiu ro drêng châ troh tíu vâ châ ngăn. Mâu ngế nhân kố cho rơkê ‘nâng, tơdroăng mơđah tơbleăng vâi pro á hâk vâ tơmâng ngăn rêm yâi phut’’.

Hnó rơkong pói vâ dêi ngế pú hmâ Pơhlăng kô ai tơ’nôm hên ngế hâk vâ khôi túa lĕm tro ‘nâi troh tơdrá Then, ‘nâi tơnêi tíu tơkăng kong kơpong Đông Bắc, ngoh Tô Đình Hiệu, ƀă cho Kăn pơkuâ Tíu xiâm pơtâng tối tơdroăng nếo – Khôi túa lĕm tro tơring Bình Liêu, kong pơlê Quảng Ninh tối, mê cho tơdroăng mơ-eăm dêi Bình Liêu hên hơnăm hiăng hluâ. Ing ‘’kơnhŏng tung kơdâm tơnêi’’ tíu pơlê, tơdrá Then châ djâ hnê tung mâu lâm hriâm, mơjiâng mâu Kâu lăk ƀô̆ tiô troăng rak vế ƀă mơnhông ki kơnâ khôi túa lĕm vâi krâ nah.

Hiăng ai mâu roh Tơ’noăng rơhdruê Then prôa Tính rêm hơnăm, mâu leh tơbleăng khôi túa lĕm tro tíu ki rơkong hơdruê Then mơngế Tày veăng rơtế rơkong rơhdruê mơngế Dao, Sán Chỉ...

Tơring Bình Liêu xuân hiăng pêi kêi đeăng tơdroăng tơkêa bro, khu tơrŭm cheăng khoa hok “Rak vế ƀă mơnhông mơđah tơbleăng tơdrá Then tung pơla mơnhông ôm hyô pơlê pơla’’, ngăn tơdroăng pêi ôm hyô pơlê pơla cho môi tơdroăng pêi, troăng pêi ki nhên vâ tơdrá Then ‘’kơneăng hơngế’’ tâ. Ngê̆ sih Ưu tú Hoàng Thị Viên, pơlê kân Bình Liêu, tơring Bình Liêu, nôkố hiăng vâ chê 70 hơnăm xuân hâk vâ hnê pơtho rơhdruê tơdrá then ƀă veăng mơđah tơbleăng a mâu roh leh tơbleăng, tơdroăng trâm mâ mơđah ngê̆ thuât tung ƀă pa kong kong pơlê Quảng Ninh tối:

“Tơmối ôm hyô hên kơpong troh Bình Liêu, pâ thế ngin mơđah tơbleăng mâu ƀai rơhdruê then, ngin rơhdruê then chal krâ ton nah, then chal nếo, rêm ngế hâk vâ tơmâng. Mâu muăn xuân tối: Jâ hnê ngin kuăn há, ngin kuăn hâk vâ mâu tơdrá then kố’’.

Nôkố, Bình Liêu dế rak 12 kâu lăk ƀô̆ rơhdruê Then, prôa Tĭnh a 6 cheăm, pơlê kân; xiân môi tiah rế mơhno Kâu lăk ƀô̆ Khôi túa lĕm tro vâi krâ nah mâu hdroâng kuăn ngo tơring Bình Liêu, tá khu mơhno khôi túa lĕm tro Tày. Kâu lăk ƀô̆ hiăng mơnúa hên kơmăng ngê̆ thuât tá rơhdruê Then, mơđah tơbleăng ếo pơtâk tiô khôi túa vâi krâ nah, mơđah tơbleăng kơchâi kâ ƀă hía hé a mâu homestay vâ ăm tơmối. Then Tày dêi Bình Liêu ing pơlê troh ƀă ‘’tíu pơtáu rêh ối eăng lĕm’’, kố tơmối lâp plâi tơnêi pơtối tăng troh a kố, rơtế ngăn tíu tơmeăm ki kơnía, rơtế tâng, ‘nâi mâu khôi túa lĕm tro Việt Nam ki phá tơ-ê tung dế kong loăng hâng, kong loăng kong./.