Troăng prôk vêh troh a Tam Kim hâi kố ôh tá xê pá puât môi tiah lối chât hơnăm hdrối nah, troăng kân kong pơlê kơxô̆ 216 tơdjêp ing Troăng kân tơnêi têa kơxô̆ 3 troh a tơdế cheăm xuân nếo châ Khu xiâm pơkuâ ngăn lêng veăng gum ‘mâi rơnêu, ‘mêng bro; Klêi mê, troăng prôk ing cheăm troh a kơpong ôm hyô Phia Oắc-Phia Đén xuân hiăng châ po rơdâ kân, hyôh phôn tơpui, hyôh internet xuân hiăng troh a tơrêm pơlê, gum ăm cheăm Tam Kim ôh ta xê to cheăm ki ôh ta châ ai ki klâi. Tơmeăm khoăng đông Phai Khắt ối a tơdế cheăm Tam Kim xuân ối châ khu kăn hnê ngăn, kuăn pơlê rak vế lĕm tơniăn tiah 80 hơnăm hdrối nah, maluâ, tâ tá cho kơphô̆ chía ai kơdrâm mơngế, rơxế, kế tomeăm.

Ngế ki tơbleăng tối hiăng djâ mâu tơmối lăm pôu ngăn hngêi ki mơjiâng ai 4 kơbong, mơnât pro ƀă gât krá tơniăn, ki khu lêng Pơhlăng tơbriât pro đông Phai Khắt, xuân a tíu kố cho hnoăng tơplâ ki khên tơnôu châ ƀlê trâng apoăng dêi Đội Việt Nam Tuyên truyền giaỉ phóng quân, mê cho nâ Nông Thị Bích, Kăn ƀô̆ tung Khu pơkuâ ngăn tơmeăm khoăng tơbâ Kong Trần Hưng Đạo. Tơdroăng ki hơniâp ro, preăng ai mơngế ‘nâi nâ Bích cho cháu dêi pôa Nông Văn Lạc, cho ngế ki pơkuâ ngăn hngêi ki kố. Pôa Nông Văn Lạc xuân cho ngế ki kơhnâ khât tung hnoăng veăng cheăng ăm kăch măng, gum Đăi tươ̆ng Võ Nguyên Giáp tung pơla pôa dế pêi cheăng akố. Kơ’nâi mê, toăng hngêi ki kố rơpŏng hiăng pơcháu ăm khu kăn hnê ngăn vâ pro tíu ki tơbâ tơdroăng kal git roh mê nah.

“Drêng tro khu xâ tơbriât hngêi ki kố pro đông nah, pôa hiăng lăm pro kăch măng ƀă cho kăn ƀô̆ xiâm dêi pơlê ki kố, pôa pơcháu ăm dêi jâ (cho kơdrâi pôa) rak ngăn  hngêi. Drêng tro khu xâ tơbriât hngêi ki kố nah, rơpŏng châ hdâ ối a pơlê pakĭng, xuân achê mê. Drêng khu lêng kăch măng hiăng châ plâ tơbriât xo đông ki kố, vâi hiăng pơcháu ăm tơná rơpŏng á. Á hâk tơngăm ‘nâng, xua ga, khu rơxông kuăn cháu dêi tơmeăm khoăng ki kơniá git a đông Phai Khắt kố châ kring vế, rak ngăn ƀă pơtối mơdêk ki kơnía dêi tơmeăm khoăng roh ton nah, rêm hâi châ tơdah kơ tơmối, tối tơbleăng ăm mâu khu tơmối ki pôu ngăn, môi tiah khu lêng hơnăm hiăng krâ, mâu vâi hok tro troh pôu ngăn, vâ tí tăng hlê plĕng ‘na mâu tơdroăng akố...”.

Kơtăn ing tíu tơbâ Đông Phai Khắt dâng 7km, Kopơng tơmeăm tơbâ ilâng Kong Trần Hưng Đạo nếo châ Khu xiâm ngăn ‘na lêng tŏng gum ‘no liăn ‘mâi rơnêu, pêi kêi tro klăng roh koh tơbâ 80 hơnăm hâi mơjiâng Khu lêng kuăn pơlê Việt Nam. Mâu hâi khế 12 kố, rêm hâi pơrá ai mâu khu ki lăm pôu, vâi lo ing hên kong pơlê, pơlê kong kân tung lâp tơnêi têa lăm pôu ngăn. Kơpong ki xối tơbâ Đăi tuơ̆ng, hngêi ki tơbleăng tơmeăm, um tơmeăm leh mơjiâng Đội Việt Nam Tuyên truyền giải phóng quân, tơmeăm tơbâ a kơpong hơkôp dêi mâu lêng, mâu troăng hơlâ prôk mot, prôk lo, Rơ’jíu ki seá ngăn a hduô ngo Slam Cao ƀă hên hĕng mâu tơmeăm ki ê pơrá châ mơjiâng pro krúa lĕm, krá kâk. Kơpong kong ilâng Trần Hưng Đạo kân rơdâ lối 200 ha ai kơdung ngo Khau Giáng ki kân xŏn, tíu ki ai hduô ngo Slam Cao ki a’ngêi xuân ối châ kuăn pơlê veăng rơtế dêi pó rak ngăn. Mâu plông loăng hrế, loăng sâ̆u, sau sau, xả cài ƀă hên hdrê loăng ki ê ki kah kân, 2 ngế kuâ xuân ta hâi teăm kâi plah, nôkố, mâu xiâm loăng ki mê xuân ối trối 80 hơnăm hdrối nah, hding xâp rơngiâp, rak vế ngăn khu lêng ki apoăng dêi kăch măng.

Ƀă kuăn pơlê a Tam Kim, kơpong kong ilâng kố ôh ta xê to tơmeăm ki ai xêh ki kơnía git, mê ối ai ta tơdroăng ki hâk tơngăm. Xua akố, khu rơxông pâ pôa prôk hdrối nah hiăng ôh ta xâu khu xâ mơnhâu, blong plâ, mê vâi kuăn pơlê hiăng khên tơnôu vâ kring vế, rak ngăn, veăng tơlo phái, veăng ‘no dêi hnoăng cheăng ăm khu lêng ki apoăng mê nah bu ai 34 ngế lêng.

Pôa Nông Đình Chiến, ngế ki châ loi tơngah a Bản Um, cheăm Tam Kim hơ’muăn tối tiah kố: Drêng Đội Việt Nam Tuyên truyền giải phóng quân châ mơjiâng nah, krê a Bản Um ai troh 2 ngế lêng, kơpong kong ilâng kố xuân cho môi pâ dêi tơdroăng roh ton nah ki hâk tơngăm dêi pơlê. Xua ti mê, maluâ tơdroăng rêh kâ ối trâm pá to lâi, vâi krâ-nhŏng o xuân ôh ta ai kơbố ko loăng, ‘nhiê kong.

“A Bản Um kố, drêng troh a hâi leh, hâi Têt, maluâ a hâi lơ 22/12, Hâi leh kân Kring vế tâi tâng kuăn pơlê, vâi krâ nhŏng o pơrá lo lăm a kong têk nhang ăm Đăi tươ̆ng ƀă tơkŭm po hâi leh kân akố, rêm ngế kuăn pơlê pơrá troh kơdrâm akố rế vâ vêh tơbâ tơdroăng kal roh ton nah, rế vâ trâm mâ, tơpui tơno ƀă dêi pó, klêi mê, vâ xo tơdroăng ki rơkê vâ mơnhông tung pêi chiâk pêi deăng ƀă hên tơdroăng ki ê. Ngin cho mâu ngế ki hiăng hên hơnăm xuân cho mâu ngế ki châ kuăn pơlê loi tơngah a pơlê cheăm, tơring, xua mê, đi đo ngin ai hnoăng veăng hnê tối dêi kuăn cháu athế pơtối rak vế hnoăng ki pin hiăng pêi pro lĕm tro dêi pơlê kăch măng. Hâi koh tơbâ ai tơdjâk troh mơngế hiăng lăm pro kăch măng a rơxông hdrối nah, ngin đi đo xo tơdroăng ki mê vâ hriâm trối vâ hnê mơhno hnoăng cheăng ăm dêi kuăn ‘nĕng, cháu chái...”.

Cheăm Kim Tam dế nôkố ai vâ chê 700 rơpŏng mơngế Tày, Nùng ƀă Dao. Pơtối mơdêk hnoăng cheăng dêi kăch măng pâ pôa prôk hdrối, kuăn pơlê Tam Kim hâi kố xuân tơkêa ôh tá vâ ƀă tơdroăng kơklêa kơtiê xahpá. Tung hngêi ki mơjiâng 2 râ mê ối xú têa sơng ƀă puâ, nâ Chung Thị Bun, kuăn pơlê a Bản Um, cheăm Tam Kim hơniâp ro sôk suâ tối ăm ‘nâi:

“Hdrối nah á bu hmâ pêt to alâi, păn chu, la ai pơreăng hên, klêi mê, á hiăng tơno ƀă dêi kơnốu khŏm pêt mơjiâng loăng plâi kuit, klêi mê, kơnôm châ cheăm tŏng gum hnê tối ‘na kih thuât. Á pêt châ hiăng 7 hơnăm kố, hnối pêt tá hât ƀă păn chu. Tâng vâ riân ing tơdroăng pêt mơjiâng 3 tơdroăng kố, rơpŏng á hiăng châ xo dêi dâng 250 rơtuh liăn rêm hơnăm”.

Kơnôm ing tơdroăng mơ’no liăn tŏng gum ó rơdêi dêi Tơnêi têa, maluâ ing pêi pro mâu Hnoăng cheăng xiâm dêi tơnêi têa, mê mâu hngêi trung hriâm, hngêi pơkeăng, troăng prôk, hno têa, têa krúa, on trâ bâ hiăng châ mơjiâng pro tŭm têk. Hdrối nah bu pêt 1 rơnó báu, vâi krâ-nhŏng o hiăng rơkê ‘nâi pêt báu 2 rơnó, hnối tơrŭm tá păn chu, í, pêt tơ’nôm pôm loăng, plâi kuit, kơchâi, plâi, pôm, hât ƀă hên mâu tơmeăm ki ê. A Tam Kim mâu hngêi ki mơjiâng pro krá tơniăn ai 2 troh 3 râ hiăng châ mơjiâng rế hía rế hên. Ing môi to cheăm ki trâm hên xahpá, Tam Kim dế pơhlêh rêm hâi. Jâ Nông Thị Hiệp - Kăn hnê ngăn Vi ƀan cheăm Tam Kim, tơring Nguyên Bình tối ăm ‘nâi tơ’nôm:

“Vâ pơtối mơdêk hnoăng cheăng pơlê cheăm tiô khôi hmâ kăch măng, cheăm hiăng pơkâ mơhnhôk pêi pro hnoăng cheăng tơ’noăng vâ ăm vâi krâ-nhŏng o, kơ koan, khu râ kơvâ cheăng tung lâp cheăm veăng pêi pro. Troh a chôu phut kố, ƀă hnoăng cheăng mơjiâng thôn pơlê nếo, cheăm hiăng châ 15/19 tơdroăng cheăng. Cheăm hiăng tơrŭm ƀă mâu khu râ, kơvâ cheăng djâ mâu hdrê loăng ki kơnâ vâ mơnhông pêi chiâk pêi deăng ƀă thăm mơdêk pêi pro Hnoăng cheăng xiâm tơnêi têa vâ ăm mâu rơpŏng kơtiê, rơpŏng vâ chê kơtiê châ veăng pêi pro mâu hnoăng cheăng ki mê, tơdroăng tơkêa bro tŏng gum hdrê pêt, mơnăn păn, gum vâi krâ-nhŏng o mơnhông pêi chiâk pêi deăng...”.

Ki drêh lĕm dêi kong ilâng Trần Hưng Đạo xuân tơmot tung drêh lĕm dêi kơdrum alâi, klâng báu, kơchâi plâi. Ivá rêh ki nếo dế hiăng mơnhông a pơlê cheăm kăch măng ƀă ivá kơdo mơ-eăm, kơhnâ khât dêi kuăn pơlê a tíu kố, ƀă ki mê xuân cho ki xiâm dêi hnoăng cheăng ki rơxông pâ pôa hơnăm ki mê nah hiăng veăng ‘no dêi hnoăng, veăng ‘no dêi ivá mơjiâng, mơnhông a tơnêi tíu ki kố.